De laatste tijd lees ik weer veel over de zeventiende eeuw. Nu ik Musch en Buat van Van Tol uit heb, ben ik weer verder gegaan met de Spinoza-biografie van Jonathan Israel. Maar van het een komt het ander. Als je Spinoza wil begrijpen moet je je ook in Descartes verdiepen. Ik heb dus ‘Over de methode’ weer eens uit de kast gevist.

Wat me trof was het verschil dat Descartes tussen mensen en dieren maakt. Dieren zouden automaten zijn, terwijl mensen, ‘hoe afgetakeld, dom of zelfs krankzinnig ook’ redelijke wezens zouden zijn omdat mensen over een ‘redelijke ziel die niet uit materie kan zijn voortgebracht’ beschikken. Dit ‘Cartesiaanse dualisme’ is natuurlijk overbekend. Wat me trof is Descartes’  bewijsvoering: zelfs als er machines zouden zijn die op ons eigen lichaam lijken, dan kunnen ze ‘nooit verschillende combinaties maken om op de betekenis te reageren van wat in haar aanwezigheid gezegd wordt’ en er ‘onherroepelijk andere dingen zijn waarin ze tekort schieten, zodat men zich realiseert dat ze niet uit inzicht handelen, maar uitsluitend door hun mechaniek.’    

Radicale Verlichters als Spinoza stelden dat dit onderscheid tussen ‘geest’ en ‘materie’ niet bestaat. Chat GPT lijkt deze eenheid van geest en materie te bewijzen. Op grond van de meest vage ‘prompts’ komt Chat GPT met een samenhangende reactie op grond van bewerkingen van een database die onze hersenpan in inhoud verre overtreft. Het enige dat Chat GTP van de schrijfsels van mensen van vlees en bloed onderscheidt is de hoge mate van grammaticale correctheid en een gebrek aan spelfouten.  

Enerzijds denk ik nu: ‘zie je wel!’ Wat sommige mensen ‘ziel’ noemen is in werkelijkheid, in de woorden van Douglas Hofstadter, niets meer of minder dan een ‘vreemde lus’, een ‘instabiel systeem’. Anderzijds grijpt de angst me bij de keel. Wat als we straks echt het verschil tussen de producten van de ‘menselijke geest’ en door de computer gegenereerde teksten niet meer kunnen onderscheiden? Dichters en verhalenvertellers die het nog ‘met hun eigen hoofd‘ doen worden dan een soort klompenmakers in het openluchtmuseum.

Ik pleit wel voor een keurmerk: Lees De Leunstoel! Gegarandeerd AI-vrij!

 Descartes komt van Wikimedia Commons