Beleven we de laatste dagen van het CDA? Wie al lang meeloopt in of rond de Nederlandse politiek kan het zich haast niet voorstellen. Toch lijkt het te gebeuren: het CDA verliest elke electorale aantrekkingskracht en verschrompelt tot een onbetekenende factor in de Nederlandse politiek, tot een moment dat iemand het licht uitdoet. Een halve eeuw geleden was dat nog de wensdroom van progressief Nederland, dat de confessionele partijen en daarna het CDA verpletterd zouden worden door de polarisatie van PvdA en VVD. Het is er toen niet van gekomen: juist het beuken op het CDA hield die partij overeind!

Nu lijkt er geen houden aan. Hoe is dat zo gekomen?

Vlak na de oorlog zorgde de optelsom van KVP, ARP en CHU voor een krappe meerderheid. De tegenstelling tussen katholiek en protestant was nog zo groot dat je ze niet zo maar mocht optellen, al probeerden ze elkaar vaak wel te vinden omwille van de macht. In de jaren zestig liep de aanhang terug, vooral van de KVP en de CHU. Dezelfde ontzuiling die daaraan ten grondslag lag, maakte het ook mogelijk te fuseren. Dit CDA zag lange tijd kans ongeveer een derde van de kiezers te binden. De eerste grote klap kwam in 1994, toen met Elco Brinkman als lijsttrekker 20 van de 54 zetels in de Tweede Kamer verloren gingen.

Pas in 2002 was er herstel, omdat kiezers die ontevreden waren over paars en niet meer op de VVD wilden stemmen uitweken naar het CDA, dat weer het middelpunt werd van de macht. Tot zijn eigen verbazing werd Jan Peter Balkenende minister-president, als aanvoerder van het CDA.

In 2010 kreeg het CDA weer een klap van jewelste en halveerde de aanhang. In de Tweede Kamer ging men terug van 41 naar 21 zetels, Balkenende trad af, en toch zag Maxime Verhagen kans om met de VVD een kabinet te vormen met voor de helft ministers uit het CDA. Dat kon alleen door gedoogsteun van de PVV en daar ging de partij kapot aan. Toen er door een breuk met de PVV in 2012 opnieuw verkiezingen werden gehouden, hield het CDA zelfs maar 13 zetels over. De oppositierol zorgde in 2017 voor een opleving, 19 zetels, maar in 2021 bleven er daarvan 15 over. Na gedoe stapte Pieter Omtzigt eruit en was er nog maar een fractie van 14.

Met de opkomst van de BBB in de peilingen en een verzilvering daarvan bij de Provinciale Statenverkiezingen, staat het CDA er beroerd voor. Als er nu verkiezingen zouden zijn, hield men minder dan 10 zetels over. Mocht Pieter Omtzigt daaraan meedoen, dan zou dit mogelijk terugvallen tot rond 5 zetels.

Ik heb daar gemengde gevoelens bij. Aan de ene kant heb ik een hekel aan het remmende gedrag dat het CDA altijd vertoond heeft. En als dan puntje bij paaltje komt, gaan ze meestal mee met de VVD. Tegelijk zijn de meeste mensen uit het CDA fatsoenlijke mensen waar je op redelijke wijze zaken mee kunt doen.

Uiteindelijk berust hun positie op de vraag of ze voldoende electorale steun weten te verwerven. Als de kiezers onvoldoende vertrouwen hebben in de partij en haar vertegenwoordigers, dan houdt het op. En men heeft nogal eens het vertrouwen op de proef gesteld. Het was een blunder om een kabinet te vormen met steun van de PVV, een partij met xenofobe trekken die niet passen bij de christelijke beginselen van het CDA. Het schipperen tussen de belangen van de agrarische sector en natuur en milieu maakt niemand gelukkig. Het gestuntel bij het leiderschap, waarbij de verkozen Hugo de Jonge terugtrad, de net niet verkozen Pieter Omtzigt werd afgeserveerd en de keuze viel op iemand die onvoldoende gezag uitstraalt en bovendien meer een VVD-profiel dan een CDA-profiel heeft, erg ongelukkig allemaal. Wat ook niet helpt is, dat het CDA haar rol alleen goed kan vervullen als het genoeg aanhang heeft. Kom je beneden een grens, dan loopt de rest ook weg. En alternatieven zijn er, zoals de VVD, nu de BBB en mogelijk een nieuwe partij met de opgestapte Pieter Omtzigt.

Het is geen prettig gezicht, zo’n neergang.

----------

Coc van Duijn heeft een en ander treffend verbeeld.

Meer informatie: http://cocvanduijn.nl/