archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 12
Jaargang 21
21 maart 2024
Nummer 13 verschijnt op
4 april 2024
Bezigheden > Galerie delen printen terug
Baksteen 2: Backsteingotik Dik Kruithof

2008BZ Baksteen3
Naar aanleiding van de tentoonstelling over baksteen waarover ik in het vorige nummer schreef heb ik mij wat verdiept in wat ik daar vooral miste: de prachtige rode bakstenen gebouwen die je veel tegenkomt in de Noord-Duitse oude Hanzesteden als Bremen, Hamburg, Lübeck, Wismar en verder langs de Oostzeekust. Oostelijker dan Wismar zijn we nog niet geweest en vorig jaar september schreef ik al over die mooie stad. Waar ik toen geen aandacht aan besteedde was een eenvoudige tentoonstelling in de St Nicolai-kerk over de bakstenen kerken en kathedralen in de gotische bouwstijl die vooral ook in de deelstaat Mecklenburg-Vorpommern voorkomen.

Er zijn vanuit Lübeck toeristische routes uitgezet bij de mooiste gebouwen uit de late middeleeuwen langs, die daar worden samengevat onder de architectonische stroming Backsteingotik. Het blijkt een internationale architectuurstroming die van Polen tot Noord Frankrijk belangrijk was in de late middeleeuwen, vooral in de gebieden aan zee met een groot gebrek aan andere bouwstenen. Behalve prachtige kerken heeft het ook veel publieke gebouwen opgeleverd. Zo ligt bijvoorbeeld bij de Poolse stad Malbork het grootste niet-kerkelijke bouwwerk uit de backsteingotik, de Mariënburcht, gebouwd voor de Ridders van de Duitse Orde.

In de overgang van de Romaanse naar de Gotische bouwstijl speelt de baksteen een belangrijke rol omdat er meer mee mogelijk was op een betaalbare en toegankelijke manier. Veel kerken die met baksteen zijn gebouwd vallen dan ook onder de overgangsstijl romaans-gotisch, ook romanogotiek genoemd. Zo ook bijvoorbeeld de prachtige rode bakstenen kerk van Hantumhuizen boven Dokkum.

Kleur

Voor mij is de felrode kleur een belangrijke aantrekkingskracht van de baksteenbouw, maar dat blijkt niet echt een voorwaarde te zijn. Het liefst zie ik het dan in muren zonder ramen of2008BZ Baksteen4 andere onderbrekingen. Op de website van de Bockhorner Klinkerziegelei Uhlhorn, waar ik in september 2021 over schreef, staat een mooi overzicht van alle leverbare kleuren met prachtige varianten als Bremer Rot en BorkumerRot. Het donker worden van de steen heeft alles te maken met de temperatuur in de steenovens, hoe warmer hoe donkerder, en het lijkt dus logisch dat in de vroege middeleeuwen de stenen wat eerder uit de ovens zijn gehaald. En de kleur rood is een gevolg van het ijzergehalte van de klei waarmee gebakken werd. Naast rode waren er vroeger gele bakstenen: IJsselsteen, ook wel ijsseltje, geeltje of vierling genoemd, is een klein soort gele baksteen die gemaakt werd van de kalkhoudende klei langs de Hollandse IJssel. Toen de woningwet bepaalde dat de muren van de huizen dikker moesten worden werd de vraag naar geeltjes kleiner.

In Friesland

Op verschillende plaatsen vind je bij beschrijvingen van Nederlandse gebouwen het woord baksteengotiek, maar het is duidelijk dat het woord in Duitsland veel meer gebruikt wordt als aanduiding voor een belangrijke stroming in de bouwkunst. Wikipedia zegt over De Kanselarij in Leeuwarden dat het behoort tot de belangrijkste en best bewaarde voorbeelden van niet-kerkelijke baksteengotiek in de noordelijke Nederlanden, met enkele renaissance toevoegingen. Het werd in de periode 1566-1571 gebouwd, waarschijnlijk op kosten van Filips II, als zetel van het Hof van Friesland.

De Rijksdienst voor Monumentenzorg omschrijft onze bekende scheve toren als “Sedert de afbraak van de bijbehorende kerk in 1595/6 vrijstaande onvoltooide laatgotische torenromp uit 1529-1533.” Geheel gebouwd in baksteen dus vast ook wel baksteengotiek.

----------

De schrijver heeft de foto's geleverd van de St Nicolai in Wismar en de Kanselarij in Leeuwarden.



© 2023 Dik Kruithof meer Dik Kruithof - meer "Galerie" -
Bezigheden > Galerie
Baksteen 2: Backsteingotik Dik Kruithof
2008BZ Baksteen3
Naar aanleiding van de tentoonstelling over baksteen waarover ik in het vorige nummer schreef heb ik mij wat verdiept in wat ik daar vooral miste: de prachtige rode bakstenen gebouwen die je veel tegenkomt in de Noord-Duitse oude Hanzesteden als Bremen, Hamburg, Lübeck, Wismar en verder langs de Oostzeekust. Oostelijker dan Wismar zijn we nog niet geweest en vorig jaar september schreef ik al over die mooie stad. Waar ik toen geen aandacht aan besteedde was een eenvoudige tentoonstelling in de St Nicolai-kerk over de bakstenen kerken en kathedralen in de gotische bouwstijl die vooral ook in de deelstaat Mecklenburg-Vorpommern voorkomen.

Er zijn vanuit Lübeck toeristische routes uitgezet bij de mooiste gebouwen uit de late middeleeuwen langs, die daar worden samengevat onder de architectonische stroming Backsteingotik. Het blijkt een internationale architectuurstroming die van Polen tot Noord Frankrijk belangrijk was in de late middeleeuwen, vooral in de gebieden aan zee met een groot gebrek aan andere bouwstenen. Behalve prachtige kerken heeft het ook veel publieke gebouwen opgeleverd. Zo ligt bijvoorbeeld bij de Poolse stad Malbork het grootste niet-kerkelijke bouwwerk uit de backsteingotik, de Mariënburcht, gebouwd voor de Ridders van de Duitse Orde.

In de overgang van de Romaanse naar de Gotische bouwstijl speelt de baksteen een belangrijke rol omdat er meer mee mogelijk was op een betaalbare en toegankelijke manier. Veel kerken die met baksteen zijn gebouwd vallen dan ook onder de overgangsstijl romaans-gotisch, ook romanogotiek genoemd. Zo ook bijvoorbeeld de prachtige rode bakstenen kerk van Hantumhuizen boven Dokkum.

Kleur

Voor mij is de felrode kleur een belangrijke aantrekkingskracht van de baksteenbouw, maar dat blijkt niet echt een voorwaarde te zijn. Het liefst zie ik het dan in muren zonder ramen of2008BZ Baksteen4 andere onderbrekingen. Op de website van de Bockhorner Klinkerziegelei Uhlhorn, waar ik in september 2021 over schreef, staat een mooi overzicht van alle leverbare kleuren met prachtige varianten als Bremer Rot en BorkumerRot. Het donker worden van de steen heeft alles te maken met de temperatuur in de steenovens, hoe warmer hoe donkerder, en het lijkt dus logisch dat in de vroege middeleeuwen de stenen wat eerder uit de ovens zijn gehaald. En de kleur rood is een gevolg van het ijzergehalte van de klei waarmee gebakken werd. Naast rode waren er vroeger gele bakstenen: IJsselsteen, ook wel ijsseltje, geeltje of vierling genoemd, is een klein soort gele baksteen die gemaakt werd van de kalkhoudende klei langs de Hollandse IJssel. Toen de woningwet bepaalde dat de muren van de huizen dikker moesten worden werd de vraag naar geeltjes kleiner.

In Friesland

Op verschillende plaatsen vind je bij beschrijvingen van Nederlandse gebouwen het woord baksteengotiek, maar het is duidelijk dat het woord in Duitsland veel meer gebruikt wordt als aanduiding voor een belangrijke stroming in de bouwkunst. Wikipedia zegt over De Kanselarij in Leeuwarden dat het behoort tot de belangrijkste en best bewaarde voorbeelden van niet-kerkelijke baksteengotiek in de noordelijke Nederlanden, met enkele renaissance toevoegingen. Het werd in de periode 1566-1571 gebouwd, waarschijnlijk op kosten van Filips II, als zetel van het Hof van Friesland.

De Rijksdienst voor Monumentenzorg omschrijft onze bekende scheve toren als “Sedert de afbraak van de bijbehorende kerk in 1595/6 vrijstaande onvoltooide laatgotische torenromp uit 1529-1533.” Geheel gebouwd in baksteen dus vast ook wel baksteengotiek.

----------

De schrijver heeft de foto's geleverd van de St Nicolai in Wismar en de Kanselarij in Leeuwarden.

© 2023 Dik Kruithof
powered by CJ2