 Bij het opruimen van boeken kwam ik het ‘Repertorium van Frieslands verleden’ tegen, een boek zoals dat tegenwoordig waarschijnlijk niet meer gemaakt wordt. Het is in 1955 verschenen ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van het Friesch Genootschap en de eerste opzet was een ‘klapper’ van het verenigingstijdschrift De Vrije Fries. Maar gedurende de werkzaamheden bleken er andere tijdschriften te zijn waarin over dezelfde onderwerpen gepubliceerd was en ja, dat moest er eigenlijk ook bij. Uiteindelijk werd het dus een boek waarin alle artikelen staan die over een bepaald onderwerp uit de Friese geschiedenis in een tijdschrift verschenen zijn.
Ik zocht natuurlijk op Baksteen en vond vier artikelen. Onze archiefinstelling Tresoar heeft ze allemaal opgezocht en ik heb ze gekopieerd. Het leukste was een artikel van Ir. J.A. Arntz uit het Bulletin uitgegeven door de Nederlandse Oudheidkundige Bond in 1954 met als titel: Tijdstip en plaats van ontstaan van onze middeleeuwse baksteen.
Klei
Eerder schreef Ir. Arntz een artikel over de baksteenindustrie in Friesland in het tijdschrift Klei. In zijn nieuwe artikel begint hij met een antwoord op een opmerkzaam lezer van dat eerste artikel die zei dat hij een fout had gemaakt door te beweren dat de bakermat van de baksteenindustrie gezocht moest worden in Friesland in de 12e eeuw.
Die fout zou volgens Arntz gebaseerd zijn op een artikel uit 1935 waarin Prof. Ter Kuile een oordeel gegeven had over drie baksteenburchten in Zuid-Holland waarvan de Leidse Burcht dan de oudste zou zijn en zou dateren uit het midden van de 11e eeuw. Echter, zegt Arntz, Renaud heeft nog niet zo lang geleden vastgesteld dat de bouw van de Leidse burcht op zijn vroegst omstreeks 1150 kan zijn begonnen.
Arntz  neem ongeveer twee bladzijden de ruimte om uitgebreid stellingen uit vroegere publicaties te weerspreken die suggereren dat de baksteen eerder gebruikt werd. Eerder gebruik was er natuurlijk wel in de Romeinse tijd en gevonden baksteenresten kunnen uit die tijd stammen als er Romeinse bouwwerken in de buurt waren. Baksteenindustrie met nieuwe producten is natuurlijk een apart verhaal. Hij onderschrijft dan ook volledig een eerdere conclusie uit een leerboek van F. Vermeulen dat ‘de baksteenarchitectuur tegen het midden van de 12e eeuw voor het eerst weer opleefde in Friesland’.
Kloosters
De kunst van het maken van baksteen is door de kloosters verspreid over Noord-West Europa. Voor Nederland liep Friesland daarbij voorop want het Klooster Klaarkamp in de buurt van Dokkum was het eerste klooster gebouwd van ter plaatse gemaakte bakstenen. Opmerkelijk verschil met de baksteenproductie uit de Romeinse tijd lag in het verschil in grondstof – ruwweg gezegd oude klei of jonge zeeklei – en het daarmee samenhangend formaat, grote steen of kleinere steen. Vanuit het Cisterciënzer moederklooster is waarschijnlijk die oplossing gevonden. Opmerkelijk: op mijn vakantie in Stade sprak ik in de boekwinkel een medewerker die afkomstig was uit Greifswald, een plaats vrij dicht bij Polen. Hij vertelde dat ook in die regio de Cisterciënzers beschouwd worden als de grondleggers van de baksteenproductie.
Friesland liep dus voorop bij de toepassing van baksteen en ontwikkelde zich ook tot een belangrijke producent waarbij de export een grote rol speelde. Daar zijn ook mooie verhalen over terug te vinden.
----------
De auteur heeft gezorgd voor de illustratie.
|
