
Ik zag het ineens liggen bij De Slegte, een herdruk van The clash of civilisations (Botsende beschavingen) door Samuel Huntington. Het is een boek uit 1996 waar ik wel eerder van had gehoord maar waar ik nooit aan toe was gekomen. En nu waren het ruim 400 pagina’s voor nog geen tien euro, dus het risico op een miskoop was beperkt.
Het is een controversieel boek. Het werd indertijd afgekraakt door Bart Tromp, die ik meestal zeer waardeerde. Maar in dit geval ligt dat echt anders. Huntingtons boodschap is dat de wereldbevolking is op te splitsen in verschillende beschavingen met elk hun eigen normen en waarden en dat de daaruit voortvloeiende conflicten tot oorlogen leiden. Vandaag de dag zien we dat in Oekraïne en Gaza. Die boodschap lijkt me nog steeds actueel, ondanks dat het boek dertig jaar geleden is geschreven.
Er zijn in Huntingtons visie dus geen universele normen en waarden zoals geproclameerd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. In feite zijn dat westerse normen en waarden. We kunnen het er in het Westen over eens zijn dat je vrij moet zijn je eigen godsdienst te beleven, dat mannen en vrouwen gelijke rechten moeten hebben, en dat homo’s hun eigen liefdesleven moeten kunnen leiden, maar in islamitische landen een paar duizend kilometer verderop vindt men dat niet.
Botsing
Hier botsen binnen de politieke theorie twee opvattingen. De ene is dat als het om de moraal gaat er geen objectieve waarheid is. Dat wordt bij voorbeeld verdedigd door Mark Elchardus in zijn boek 'Reset'. Er is geen methode waarmee je een objectieve keuze kunt maken tussen de Universele Verklaring en de sharia, in tegenstelling tussen discussies binnen de natuurwetenschappen. Morele oordelen zijn in dat opzicht beter te vergelijken met artistieke oordelen, die ook cultureel bepaald zijn. We accepteren dan dat de wereld multicultureel is en dat in het ene land andere normen en waarden gelden dan in het andere.
Zo opgeschreven lijkt dat heel vanzelfsprekend, maar het heeft toch onaangename consequenties. We moeten dan accepteren dat er landen zijn waar vrouwen en homo’s onderdrukt worden, en dat de regering van Afghanistan zelf moet weten hoe ze de maatschappij inricht. Dan schieten wij in onze eigen ogen schromelijk tekort, omdat we niet opkomen voor de rechten die vrouwen en homo’s toekomt. Maar om daarvoor op te komen moet je bereid zijn oorlog te voeren zoals het Westen in Afghanistan ook gedaan heeft, zij het met weinig resultaat.
Onze cultuur
Om zo’n oorlog te voeren moet je je kunnen baseren op de Universele Verklaring of op andere beginselen zoals de 'responsibility
to protect', waar men elders geen boodschap aan heeft. Je moet dan geloven in de objectieve geldigheid van de westerse normen en waarden, ook al worden die door veel regeringen afgewezen.
Dat wordt bij voorbeeld verdedigd door Ernst Hirsch Ballin in zijn boek 'Waakzaam Burgerschap'. Ooit verdedigde de humanist Libbe van der Wal dit standpunt ook in zijn boek 'Kennis van Goed en Kwaad'. Je verklaart dan de westerse cultuur in feite superieur aan andere culturen (‘onze cultuur is de beste’) en dat willen we ook weer niet.
Deze tegenstelling heeft ook gevolgen voor de dichotomie tussen democratie en rechtsstaat, al is dat niet iets waar Huntington diep op ingaat. Wie gelooft in een objectief geldende moraal, zal willen dat die vastligt in de grondwet of in internationale verdragen en daarmee het speelveld van de democratie inperkt. Dat zien we in de praktijk ook gebeuren.
Wie gelooft dat goed en kwaad uiteindelijk mensenwerk zijn, zal de beslissing daarover bij gekozen volksvertegenwoordigers willen leggen. Dan is het dus mogelijk dat abortus zich ontwikkelt van misdrijf tot mensenrecht. Ik zou wel eens willen weten hoe Hirsch Ballin tegen dat laatste aankijkt.
Andere culturen
Huntington onderscheidt acht beschavingen: de Westerse, de Latijns Amerikaanse, de Afrikaanse, de Islamitische, de Chinese, de Hindoestaanse, de Christelijk orthodoxe, de Boeddhistische en de Japanse (kaart 1.3). Grenzen van beschavingsgebieden gaan vaak terug op godsdienstige grenzen zoals die tussen het Westerse christendom en het Oosterse. Volgens Huntington zien we ook een grens door Oekraïne lopen, die overigens niet samenvalt met de huidige frontlijn.
Huntington is niet de enige die schrijft over cultuurgrenzen. Zijn beschouwingen doen denken aan 'Culture's Consequences' van Geert Hofstede, die hij overigens nergens noemt. Dat geldt ook voor de dichotomie tussen Noord- en Zuid-Europa, die volgens Hofstede teruggaat op de grenzen van het Romeinse Rijk. Huntington hanteert zijn indeling in culturen om conflicten tussen en binnen naties te verklaren, zoals de Joegoslavische burgeroorlog van dertig jaar geleden. Voor hem geen einde van de geschiedenis. Dat maakt het tot een uiterst boeiend boek. Op naar De Slegte!

|