Van de grote ideologieën uit de twintigste eeuw hebben wij (wij met zijn allen) terecht de buik vol. Geen weldenkend mens draagt het fascisme of het communisme nog een goed hart toe. Zelfs de meeste huidige politici van de radicaalrechtse kant, haasten zich te verklaren dat zij niets met fascisme of nazisme te maken hebben. Een kleinere particularistische ideologie, het zionisme, was voor de Joden die de oorlog hadden overleefd, een groep waartoe ik behoor, bijna onweerstaanbaar, maar het is moeilijk geworden aan het ideaal vast te houden in het licht van de vergeldingsorgie die Israël zich permitteert tegen zijn, toegegeven, kwaadaardige vijanden Hamas en Hezbollah. Israël, het zoveelste land met een schurk aan de leiding met regelrechte gangsters als trawanten. Maar je kunt er tenminste nog stemmen en demonstreren zonder vrees voor je leven en bezit, zo lang je maar geen Palestijn bent.

Een grote ideologie die zich weet te handhaven en op de nodige successen kan bogen is het feminisme, althans in zijn rationele gedaante, het feminisme van Joke Smit, Hedy d’Ancona en hun geestverwanten. Dat geldt dan weer niet voor het radicale feminisme van ‘Liever lesbies’ alsof een seksuele voorkeur zo maar verandert bij toetreding tot het juiste geloof. Een momenteel courante stroming als woke lijkt mij meer een activistisch platform dan een volwassen ideologie. Ik zie het als een rancuneuze beweging met isolationistische trekken en daarmee lijkt het wel wat op het zojuist genoemde radicale feminisme. In beide gevallen spelen trouwens ook gerechtvaardigde grieven mee.

Wij moeten het nu, het feminisme buiten beschouwing gelaten, stellen zonder grote ideologie. Het in het westen ontstane, en nog steeds dominante, door wetgeving en sociale voorzieningen gedempte, kapitalisme lijkt mij te prefereren boven wat er verder aan sociale systemen te koop is. Een door overheidscontrole beperkte vrije markt met fatsoenlijke verzorgingsarrangementen, zoals hier te lande, dat ondanks het neoliberale gebeuk op de poorten, nog steeds gangbaar is, biedt aan verreweg de meeste burgers de beste levensomstandigheden. Iets minder neoliberaal zou ik toejuichen, een beetje weg van het Amerikaanse model en iets meer in Franse richting, maar niet te veel, want we willen niet failliet.

Daarbij profiteren wij in ons deel van de wereld ook nog van de aan het individu toegekende grondrechten en van periodieke vrije en eerlijke verkiezingen waarbij de aan de regering onwelgevallige kandidaten niet voortijdig achter de tralies verdwijnen. Trouwens ook niet natijdig! Kortom, in vergelijking met talloze andere staten in de wereld, een paradijs of op zijn minst een aangenaam reservaat. Daarom vind ik het niet alleen onverteerbaar en bijna onbegrijpelijk dat uiterst rechts steeds maar terrein wint, bij ons en in andere delen van het Europese paradijs (paradijs in relatieve zin, zeg ik er nog eens met nadruk bij). Ik denk dat veel van de aanhang, althans in ons deel van Europa, niet uit zorgelijkheid, maar juist uit zorgeloosheid stemt op politieke onverlaten van twijfelachtig democratisch gehalte. Humane en verstandig klinkende commentatoren zeggen dat wij moeten proberen de aanhangers van deze politici te begrijpen of zelfs er begrip voor te hebben. Of er op zijn minst geen afstand van te nemen, omdat zij dan juist hun hakken in het zand zetten. Ik laat mij door deze commentatoren niet overtuigen. 

Het enige wat helpt is dat de idolen van deze aanhangers op hun bek gaan, maar zij hebben dan al de nodige schade aangericht en het soelaas is ook slechts tijdelijk, want een andere volksmenner met een neus voor electoraal gewin springt in het gat. En electoraal gewin blijkt steeds op uiterst rechts te vinden omdat daar de gedachteloze rancune die de kiezers tegenwoordig zo aanspreekt het rijkst vertegenwoordigd is. De beweging naar de verre rechterzijde is pan-Europees en structureel. Een vijfde colonne heeft het gemunt op alles wat Europa gunstig onderscheidt van dictaturen en sterk aangetaste democratieën elders. 

Hoe is het in hemelsnaam mogelijk om met cynische monsters als Poetin te sympathiseren of een kwaadaardige kleuter als Trump te prefereren boven Kamala Harris. Hoe weinig onderscheidingsvermogen moet je hebben om hier te lande je stem uit te brengen op onze nationale giftweeter en die te bombarderen tot leider van de partij met het grootste electoraat (en het kleinste ledental), een vriend van Orbán en andere ‘Europese Patriotten’ en daarmee indirect van Poetin. Als ongelijkheid de bron is van de kiezerswoede, waarom loopt de SP dan terug? En hebben al die Wildersfans nu werkelijk zo’n last van asielzoekers dat zij het geklungel van het huidige kabinet voor lief nemen? Het schijnt zo want de PVV gaat in de peilingen nog fier vooraan. Waar komt al deze ellende vandaan? 

Ongetwijfeld richten de sociale media, met hun door sensatie in plaats van door serieuze informatie gedreven algoritmen, verwoestingen aan en niet alleen op politiek gebied. Wij worden overspoeld met haat en desinformatie en helaas is dat voor veel medeburgers de enige leesstof.

Maar het westen dat gespaard is gebleven voor de communistische dictatuur heeft sinds de tweede wereldoorlog toenemende welvaart en redelijk tot goed bestuur gekend. De toeslagenaffaire is een smet, maar ook daarmee gaat voorgaande bewering nog op, zeker in vergelijking met de wereld om ons heen. Wat nu gebeurt, noem ik zorgeloosheid, destructieve decadentie. Alsof het niet fout kan gaan, wat je ook stemt. Het product mens zit in regressie. In de Verenigde Staten, ons voorland God bewaar, is dit proces al verder gevorderd.

----------

Petra Bustra heeft de illustratie gemaakt. Heel mooi.

Meer informatie: http://www.petrabusstra.com