Op vakantie in Duitsland word je soms op verrassende momenten geconfronteerd met de volksverhuizingen die in Europa hebben plaats gevonden. Wij weten natuurlijk uit de Nederlandse geschiedenis van de komst van de in Frankrijk vervolgde Hugenoten, de uit Portugal verdreven Joden en de door de Spanjaarden uit België verdreven protestanten. In Duitsland kwam ik het voor het eerst tegen bij een bezoek aan de Johannes a Lasco bibliotheek in Emden. Daar was een tentoonstelling van kindertekeningen en daar bleken heel veel Nederlandse namen bij te zijn: Emden is de plaats waar in 1571 de Nederlands Hervormde Kerk werd opgericht door calvinistische leiders die door de Spanjaarden verbannen waren. Later is Emden vaker een toevluchtsoord geweest voor Nederlanders die moeite hadden met het calvinisme, met name de doopsgezinden. In elk geval zijn er in Emden niet voor niets genoeg Nederlandse namen in omloop en heet de burgemeester Tim Kruithoff.

Een van de eerste boeken die ik in het Duits las was een boek over de geschiedenis van het Ruhrgebied. Toen wist ik dat nog niet maar de ontwikkeling van dat gebied tot een van de grootste industriegebieden in de eerste helft van de vorige eeuw was zoals bijna altijd gebeurde volledig gebaseerd op de import van gastarbeiders. 

Mijnwerkers uit de Poolse mijnen konden meer verdienen in het Ruhrgebied en trokken daar heen (zoals er Italianen naar de Limburgse mijnen trokken). De Duitse voetballer Pierre Littbarski was voor mij lange tijd een symbool van die volksverhuizing tot ik voor dit stukje dat probeerde te onderbouwen en ontdekte dat het niet bepaald een Poolse naam is, zoals ik dacht, maar dat de herkomst vrij onduidelijk is. En geen enkele Wikipedia over Littbarski gaat in op de herkomst van de naam of de familie.

De tweede keer was toen we in een slagerij in Leer stonden waarin het vijftigjarig bestaan van de zaak gevierd werd. Uit de gesprekken die er om ons heen over gevoerd werden bleek dat de slagersfamilie na de tweede wereldoorlog uit het Sudetenland naar Leer gekomen was en heel blij was met de manier waarop ze opgevangen waren en een kans gekregen hadden. Een van de klanten had een soortgelijke achtergrond. Op de achtergrond speelde het ‘Wir schaffen das’ al mee in die gesprekken. Het Sudetenland, aan de Tjechische kant van het Ertsgebergte tussen Duitsland en het vroegere Bohemen, was in de vorige eeuwen welbewust gevuld met Duitse landverhuizers en de daardoor ontstane tweedeling in de bevolking leidde na de Duitse nederlaag tot een bloedige tweestrijd.

In Lüneburg staat het Ostpreusisches Landesmuseum mit Deutschbaltischer Abteilung, daar schreef ik al over. Het gaat in op de Duitse kant van de volksverhuizingen die plaats vonden vanaf de Duitse verovering van Oost-Pruisen en de Baltische staten tot aan de nederlagen na de twee wereldoorlogen die gepaard ging met het verjagen van het Duitssprekende deel van de bevolking en het importeren vanuit de buurlanden, veelal Rusland. .

Er is ook al een veel oudere geschiedenis van volksverhuizingen in het gebied van het oude Duitse keizerrijk. Oostkolonisatie (Ostsiedlung) is een standaard geschiedenisterm om de langzame opmars van de Duitse taal en gebruiken naar het oosten mee aan te geven. Dit ging ten koste van de Slavische volkeren en dus de Slavische taal, die nu nog een van de weinige erkende minderheidstalen is in Duitsland in de vorm van het Sorbisch dat alleen nog gesproken wordt in een gedeelte van het het grensgebied met Polen en Tsjechië.

----------

De auteur heeft de illustraties geleverd.