Frank Westerman bracht als kind al zijn vakanties door op Terschelling en kreeg daar iets mee van Willem Barentsz en de Overwintering op Nova Zembla. Die reis, dat waagstuk dient als de kapstok voor zijn nieuwste boek. Willem Barentsz maakte onderdeel uit van een poging van de Nederlandse handelaars om een tweede route naar China te vinden, een die korter zou zijn. We weten nu dat die poging vastliep in het ijs dat de doorgang tussen de noordpool en Siberië versperde, maar zo gek was het idee niet want al in het inleidende hoofdstuk staat het verhaal van het vrachtschip Yong Sheng (‘Eeuwigdurende overwinning’), dat in 2002 bij Damen Shipyards aan het Winschoterdiep van stapel liep als Dina-C en op 10 september 2013 als eerste koopvaardijschip langs deze Noordoostpassage de haven van Rotterdam bereikte. Het werd toen uitbundig gevierd.

Westerman heeft geen boek geschreven over handel en scheepvaart maar over dieren die iets te maken hebben of hadden met de reizen van Willem Barentsz. Voor de hand liggende keuzes zijn dan de ijsbeer en de rotgans die de Noordvaarders in grote aantallen tegenkwamen, minder voor de hand liggend zijn de lemming of de paling. Van de laatste namen ze enige tonnetjes mee als voedselvoorraad en dat is aanleiding voor een prachtig verhaal over de geschiedenis van de paling in Nederland en met name de invloed die de Afsluitdijk daarop heeft gehad. Door die dijk en door de polders ging Westerman zelf in Wageningen studeren en maakte daar ook kennis met de gevolgen voor de natuur. Ook duikt de pulsvisserij op die er naar alle waarschijnlijkheid voor zorgde dat de paling in 1971 in de voormalige Zuiderzee ineens op was, nadat in de voorafgaande jaren door maatregelen om de glasaaltjes door de Afsluitdijk te laten er juist weer een terugkeer van de paling was bereikt. Overigens heb ik zelden het verhaal van de paling zo mooi gelezen als in dit boek, werkelijk alles wordt er in verteld.

Vreemd is het eerste dierenverhaal, over de narwal. In feite gaat dat alleen over een uitgegroeide tand van een dolfijnsoort die al in de middeleeuwen een bijzondere waarde had als zeldzame vondst en door zijn zeldzaamheid vaak gekoppeld werd aan de mysterieuze eenhoorn. Hij komt het boek binnen als het wapen dat gebruikt is om een aanslagpleger bij de Londense Tower te doorsteken. Overigens wordt de zoektocht naar de herkomst van dat exemplaar prachtig beschreven. Vlak voordat ik dat verhaal las was ik in het Fries Museum waar een narwaltand is opgenomen in de tentoonstelling Het verhaal van Fryslân. Hij kan echt als speer gebruikt worden.

De lemming lijkt er een beetje bijgesleept omdat het een mooie kapstok is voor de angst voor overbevolking in de afgelopen eeuwen. Malthus komt voorbij met zijn theorie van opkomst en rampzalig verval en de Amerikaanse beweging ‘Zero population growth’ uit 1960 die door de uitvinding van de pil in 1962 al zijn overtuigingskracht verloor. Overigens weten de lemming-kenners nog altijd niet waarom er zo ongeveer eens per dertig jaar zo’n trek plaatsvindt waarbij bijna een hele bevolking zich van kant maakt.

Het is een boek met prachtige verhalen en het is door de verhalen uit zijn eigen leven ook een soort geschiedenis van de milieubeweging.

----------

De plaatjes komen van de schrijver. De narwaltand is te zien in het Fries Museum. De lemming komt uit het boek.