archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 12
Jaargang 21
21 maart 2024
Nummer 13 verschijnt op
4 april 2024
Vermaak en Genot > Een omweg waard delen printen terug
Kibboets op de klei Dik Kruithof

2004VG Kibboets1
In het Martena Museum in Franeker is een tentoonstelling over een stukje plaatselijke geschiedenis met een veel bredere betekenis dat pas vijf jaar geleden weer bekend werd. Hoogleraar Bettine Polak hoorde van familie in Israel dat in Yad Vashem amateurfilmpjes bewaard werden van een arts uit Franeker. De filmpjes zijn gemaakt vóór de Tweede Wereldoorlog en werden in de oorlogsjaren bewaard door een katholieke priester die ze inmetselde in het altaar. Ongeveer tien jaar geleden zijn ze door zijn zoon geschonken aan Yad Vashem. Het zijn filmpjes van Joodse jongeren die zich in Franeker voorbereidden op een emigratie naar Palestina door te werken op boerderijen. Met die landbouwervaring kwamen ze in aanmerking voor een 'Palestinacertificaat' waarmee ze naar het Britse Palestina konden reizen. De meeste jongeren kwamen uit Duitsland en Oost-Europa en waren  gevlucht voor het antisemitisme.

Ze werkten bij Friese boeren en woonden in een voormalig treinstation aan de in 1934 opgeheven lijn Franeker-Tzummarum. Het station was hun kibboets waar ze iedere dag terugkeren en waar ze sabbat vierden met lezingen, zang en gebed. De kibboets was opgericht door de joodse arts Jacob Bransom, die werkte in het Psychiatrisch Ziekenhuis in Franeker met zijn vrouw Caroline, en viel onder de orthodoxe zionistenvereniging Dath Waäretz, die de lessen in joodse taal, religie en cultuur verzorgde. Alles volgens de gedachte van Theodor Herzl, de grondlegger van het zionisme en pleitbezorger van een Joodse staat in Palestina.

In mei 1940 trokken de Duitsers Nederland binnen en werd Franeker een centrum van de Duitse bezettingsmacht. De Duitse commandant vestigde zich in de villa naast het station. Voor de jonge pioniers in de kibboets op de klei vervloog hun droom. Het was al moeilijker geworden om te emigreren naar Palestina omdat de2004VG Kibboets2 Palestijnen zich verzetten tegen de komst van immigranten en de aankoop van grond. Het bleef een poos rustig in de kibboets maar op 3 november 1941 gebeurt het toch: de Duitsers overvallen het treinstation en alle bewoners worden afgevoerd. De meeste worden vermoord in Duitse concentratiekampen.

De hele geschiedenis van de kibboets en de overval is lang verzwegen. De Franeker politie die meewerkte vermeldde dat niet in het politierapport.  In 2017, na het bekender worden van de filmpjes is er voor het eerst aandacht aan besteed in Franeker. Op 3 november van dit jaar is een monument geplaatst bij het oude station met de namen van 24 vermoorde Joodse bewoners van de
kibboets.

De filmpjes die teruggevonden zijn laten de deelnemers zien. Ze zijn nu in handen van het Fries Film- en Audio Archief in Leeuwarden. Toen de beelden bekend werden kwamen er veel reacties. Het Archief heeft toen besloten er aandacht aan te besteden en daar is deze tentoonstelling uit voortgekomen, een boek en ook een documentaire van Omrop Fryslân die in november wordt uitgezonden. 

Syds Wiersma van het Archief en de directie van het Martenahuis hebben van de filmpjes een mooie en aangrijpende tentoonstelling gemaakt door de beelden met tekst toe te lichten en aan te vullen met hele gewone gebruiksvoorwerpen uit die tijd zoals het gereedschap waarmee ze werkten, een petroleumstel waarop gekookt zal zijn, een typemachine en een radio uit die tijd. Het wordt allemaal heel invoelbaar. Erg mooi is ook het gedicht dat Wiersma maakte over de ervaringen van één van de jongens.

Het boek 'Kibboets op de klei' is van Auke Zeldenrust en uitgegeven door Boom. 

----------

De schrijver heeft de plaatjes geleverd.



© 2022 Dik Kruithof meer Dik Kruithof - meer "Een omweg waard" -
Vermaak en Genot > Een omweg waard
Kibboets op de klei Dik Kruithof
2004VG Kibboets1
In het Martena Museum in Franeker is een tentoonstelling over een stukje plaatselijke geschiedenis met een veel bredere betekenis dat pas vijf jaar geleden weer bekend werd. Hoogleraar Bettine Polak hoorde van familie in Israel dat in Yad Vashem amateurfilmpjes bewaard werden van een arts uit Franeker. De filmpjes zijn gemaakt vóór de Tweede Wereldoorlog en werden in de oorlogsjaren bewaard door een katholieke priester die ze inmetselde in het altaar. Ongeveer tien jaar geleden zijn ze door zijn zoon geschonken aan Yad Vashem. Het zijn filmpjes van Joodse jongeren die zich in Franeker voorbereidden op een emigratie naar Palestina door te werken op boerderijen. Met die landbouwervaring kwamen ze in aanmerking voor een 'Palestinacertificaat' waarmee ze naar het Britse Palestina konden reizen. De meeste jongeren kwamen uit Duitsland en Oost-Europa en waren  gevlucht voor het antisemitisme.

Ze werkten bij Friese boeren en woonden in een voormalig treinstation aan de in 1934 opgeheven lijn Franeker-Tzummarum. Het station was hun kibboets waar ze iedere dag terugkeren en waar ze sabbat vierden met lezingen, zang en gebed. De kibboets was opgericht door de joodse arts Jacob Bransom, die werkte in het Psychiatrisch Ziekenhuis in Franeker met zijn vrouw Caroline, en viel onder de orthodoxe zionistenvereniging Dath Waäretz, die de lessen in joodse taal, religie en cultuur verzorgde. Alles volgens de gedachte van Theodor Herzl, de grondlegger van het zionisme en pleitbezorger van een Joodse staat in Palestina.

In mei 1940 trokken de Duitsers Nederland binnen en werd Franeker een centrum van de Duitse bezettingsmacht. De Duitse commandant vestigde zich in de villa naast het station. Voor de jonge pioniers in de kibboets op de klei vervloog hun droom. Het was al moeilijker geworden om te emigreren naar Palestina omdat de2004VG Kibboets2 Palestijnen zich verzetten tegen de komst van immigranten en de aankoop van grond. Het bleef een poos rustig in de kibboets maar op 3 november 1941 gebeurt het toch: de Duitsers overvallen het treinstation en alle bewoners worden afgevoerd. De meeste worden vermoord in Duitse concentratiekampen.

De hele geschiedenis van de kibboets en de overval is lang verzwegen. De Franeker politie die meewerkte vermeldde dat niet in het politierapport.  In 2017, na het bekender worden van de filmpjes is er voor het eerst aandacht aan besteed in Franeker. Op 3 november van dit jaar is een monument geplaatst bij het oude station met de namen van 24 vermoorde Joodse bewoners van de
kibboets.

De filmpjes die teruggevonden zijn laten de deelnemers zien. Ze zijn nu in handen van het Fries Film- en Audio Archief in Leeuwarden. Toen de beelden bekend werden kwamen er veel reacties. Het Archief heeft toen besloten er aandacht aan te besteden en daar is deze tentoonstelling uit voortgekomen, een boek en ook een documentaire van Omrop Fryslân die in november wordt uitgezonden. 

Syds Wiersma van het Archief en de directie van het Martenahuis hebben van de filmpjes een mooie en aangrijpende tentoonstelling gemaakt door de beelden met tekst toe te lichten en aan te vullen met hele gewone gebruiksvoorwerpen uit die tijd zoals het gereedschap waarmee ze werkten, een petroleumstel waarop gekookt zal zijn, een typemachine en een radio uit die tijd. Het wordt allemaal heel invoelbaar. Erg mooi is ook het gedicht dat Wiersma maakte over de ervaringen van één van de jongens.

Het boek 'Kibboets op de klei' is van Auke Zeldenrust en uitgegeven door Boom. 

----------

De schrijver heeft de plaatjes geleverd.

© 2022 Dik Kruithof
powered by CJ2