archiefvorig nr.lopend nr.

Bezigheden > Koken delen printen terug
Het Madeleine-moment * Maeve van der Steen

2005BZ Madeleine
Helaas heb ik nooit een Madeleine-momentje gehad, maar wat is nu gebleken: Proust zelf ook niet. Uit de manuscripten die nu te bewonderen zijn in de Bibliotèque François Mitterand in Parijs kan je zien dat er vele versies waren van zijn beschrijving van het herinneringsmoment.

Eerst was het een stukje oud brood dat hij in de thee doopte, jaren later werd het een stukje geroosterd brood, toen een biscotte en uiteindelijk werd het op aanraden van een goede vriend, de beroemde Madeleine.
Wat een deceptie! Alles wat hij schreef was toch autobiografisch? Hoe kan je nou zo’n belangrijke passage steeds gaan herschrijven, dit bijzondere moment van mémoire involontaire, het verschijnsel dat bij het proeven van iets dat je lang niet gegeten hebt, een waaier van beelden tevoorschijn wordt getoverd? Als je het hebt beleefd, dan weet je toch nog wel of het een stuk brood of een cakeje was?

Toegegeven, hij kon ook niet weten dat dit fragment zo onsterfelijk zou worden, of misschien juist wel, en dachten hij en zijn verstandige vriend dat een Madeleine wat fotogenieker zou zijn in het hele plaatje dan een stuk oud brood…

We weten trouwens allemaal dat herinneringen zeer bedrieglijk kunnen zijn, vraag maar eens aan iemand uit je familie die hetzelfde heeft meegemaakt als jij, wat er precies gebeurde op die ene oudejaarsavond en je zal zien dat jij, of de ander dingen door elkaar haalt, of is vergeten – of totaal anders heeft beleefd, dat kan natuurlijk ook.

Ik ken het Madeleine-effect wel van geuren, die beelden en emoties oproepen.
Lange tijd bracht de geur van oude houten meubels mij terug naar de kleuterschool, waar dan zeker veel hout was, terwijl ik me alleen de ongeverfde houten blokken herinner.
En een parfum, waarvan ik het merk helaas niet meer weet, roept beelden op van de filmset van de eerste film waarin ik speelde. Omdat de opnameleidster iedere ochtend met dat heerlijke luchtje op de set verscheen. Als ik het ruik, zie ik meteen de knappe cameraman weer voor me.

Lee Strassberg, acteur en filmregisseur, gebruikte de associatie tussen zintuigelijke ervaringen en herinneringen precies andersom. We hebben het hier over method acting. Een van de methodes is het gebruikmaken van affective memory. Dat gaat als volgt: je zoekt een situatie uit je verleden die dezelfde gevoelens met zich meebracht als die die de scène van je vraagt. Laten we het simpel houden. Je moet spelen dat je geliefde je verlaat en je heel verdrietig bent, en je kiest een moment uit je verleden dat een geliefde je verlaat en je heel verdrietig bent. Zoals ik zei we houden het simpel, je mag ook het moment kiezen dat je beste vriend je verdriet doet. Het gaat om het gevoel. Ok, je gaat terug naar dat moment en probeert je te herinneren hoe de kamer eruit zag, of het avond was of overdag, of er ergens een pan stoofvlees stond te pruttelen, wat je aanhad, wat je geliefde aanhad, of er muziek op stond, of het koud was in de kamer of juist warm. Je probeert je zoveel mogelijk details te herinneren. Zintuigelijke details. Je gaat rustig zitten, doet desnoods je ogen dicht en gaat zoeken naar de geuren en de kleuren van dat moment.

Dat kan allemaal even duren, en bij de opnames is meestal geen tijd. Een soapactrice die om absolute stilte en extra tijd vroeg alvorens een heftige scène in Goudkust te spelen werd door de crew een beetje uitgelachen want de jongens wisten niet waar het over ging. Waarschijnlijk gaan Amerikaanse filmsterren dat in hun caravan zitten doen.

Het principe is dat je door die zintuigelijke herinneringen expres op te roepen dichter bij het gevoel komt dat je uiteindelijk moet laten zien in je spel. Je laat je dus niet overvallen door een mémoire involontaire, een ongewilde herinnering, maar je zoekt hem juist op.
Een tijdlang was die affective memory zo ‘gewoon’ om te gebruiken, dat een oudere actrice eens tegen me zei: ‘Als je dat kopje thee moet brengen in de volgende scène hoef je dat niet voor te bereiden hoor, je zet gewoon dat kopje neer.’

Sommige acteurs vinden het allemaal bullshit, Laurence Olivier moest er niks van hebben terwijl Dustin Hoffman er juist mee wegloopt. Dustin is een veel betere acteur natuurlijk, maar of dat aan de methode ligt weten we niet.
Acteren is doen alsof, zegt de een, voor de ander is dat vloeken in de kerk. Het moet echt zijn!

Ik ben met Proust niet verder gekomen dan de stripversie van ‘Combray’ en ‘A l’ombre des jeunes filles en fleurs’ die ik jaren geleden kocht bij de prachtige boekwinkel Adriaan Heinen in Den Bosch. Met moeite en met een woordenboek erbij werkte ik me erdoorheen, maar het pakte me wel meteen.
Ik wil ook zeker naar de tentoonstelling in Parijs, al was het alleen maar om de doorhalingen in het manuscript te zien van de broodkorst ofwel de Madeleine die in de thee gedoopt wordt.
En de herinneringen die zich vervolgens ontvouwen… bonjour tante Léonie…

----------

Het plaatje komt uit het boek.
© 2022 Maeve van der Steen meer Maeve van der Steen - meer "Koken" -
Bezigheden > Koken
Het Madeleine-moment * Maeve van der Steen
2005BZ Madeleine
Helaas heb ik nooit een Madeleine-momentje gehad, maar wat is nu gebleken: Proust zelf ook niet. Uit de manuscripten die nu te bewonderen zijn in de Bibliotèque François Mitterand in Parijs kan je zien dat er vele versies waren van zijn beschrijving van het herinneringsmoment.

Eerst was het een stukje oud brood dat hij in de thee doopte, jaren later werd het een stukje geroosterd brood, toen een biscotte en uiteindelijk werd het op aanraden van een goede vriend, de beroemde Madeleine.
Wat een deceptie! Alles wat hij schreef was toch autobiografisch? Hoe kan je nou zo’n belangrijke passage steeds gaan herschrijven, dit bijzondere moment van mémoire involontaire, het verschijnsel dat bij het proeven van iets dat je lang niet gegeten hebt, een waaier van beelden tevoorschijn wordt getoverd? Als je het hebt beleefd, dan weet je toch nog wel of het een stuk brood of een cakeje was?

Toegegeven, hij kon ook niet weten dat dit fragment zo onsterfelijk zou worden, of misschien juist wel, en dachten hij en zijn verstandige vriend dat een Madeleine wat fotogenieker zou zijn in het hele plaatje dan een stuk oud brood…

We weten trouwens allemaal dat herinneringen zeer bedrieglijk kunnen zijn, vraag maar eens aan iemand uit je familie die hetzelfde heeft meegemaakt als jij, wat er precies gebeurde op die ene oudejaarsavond en je zal zien dat jij, of de ander dingen door elkaar haalt, of is vergeten – of totaal anders heeft beleefd, dat kan natuurlijk ook.

Ik ken het Madeleine-effect wel van geuren, die beelden en emoties oproepen.
Lange tijd bracht de geur van oude houten meubels mij terug naar de kleuterschool, waar dan zeker veel hout was, terwijl ik me alleen de ongeverfde houten blokken herinner.
En een parfum, waarvan ik het merk helaas niet meer weet, roept beelden op van de filmset van de eerste film waarin ik speelde. Omdat de opnameleidster iedere ochtend met dat heerlijke luchtje op de set verscheen. Als ik het ruik, zie ik meteen de knappe cameraman weer voor me.

Lee Strassberg, acteur en filmregisseur, gebruikte de associatie tussen zintuigelijke ervaringen en herinneringen precies andersom. We hebben het hier over method acting. Een van de methodes is het gebruikmaken van affective memory. Dat gaat als volgt: je zoekt een situatie uit je verleden die dezelfde gevoelens met zich meebracht als die die de scène van je vraagt. Laten we het simpel houden. Je moet spelen dat je geliefde je verlaat en je heel verdrietig bent, en je kiest een moment uit je verleden dat een geliefde je verlaat en je heel verdrietig bent. Zoals ik zei we houden het simpel, je mag ook het moment kiezen dat je beste vriend je verdriet doet. Het gaat om het gevoel. Ok, je gaat terug naar dat moment en probeert je te herinneren hoe de kamer eruit zag, of het avond was of overdag, of er ergens een pan stoofvlees stond te pruttelen, wat je aanhad, wat je geliefde aanhad, of er muziek op stond, of het koud was in de kamer of juist warm. Je probeert je zoveel mogelijk details te herinneren. Zintuigelijke details. Je gaat rustig zitten, doet desnoods je ogen dicht en gaat zoeken naar de geuren en de kleuren van dat moment.

Dat kan allemaal even duren, en bij de opnames is meestal geen tijd. Een soapactrice die om absolute stilte en extra tijd vroeg alvorens een heftige scène in Goudkust te spelen werd door de crew een beetje uitgelachen want de jongens wisten niet waar het over ging. Waarschijnlijk gaan Amerikaanse filmsterren dat in hun caravan zitten doen.

Het principe is dat je door die zintuigelijke herinneringen expres op te roepen dichter bij het gevoel komt dat je uiteindelijk moet laten zien in je spel. Je laat je dus niet overvallen door een mémoire involontaire, een ongewilde herinnering, maar je zoekt hem juist op.
Een tijdlang was die affective memory zo ‘gewoon’ om te gebruiken, dat een oudere actrice eens tegen me zei: ‘Als je dat kopje thee moet brengen in de volgende scène hoef je dat niet voor te bereiden hoor, je zet gewoon dat kopje neer.’

Sommige acteurs vinden het allemaal bullshit, Laurence Olivier moest er niks van hebben terwijl Dustin Hoffman er juist mee wegloopt. Dustin is een veel betere acteur natuurlijk, maar of dat aan de methode ligt weten we niet.
Acteren is doen alsof, zegt de een, voor de ander is dat vloeken in de kerk. Het moet echt zijn!

Ik ben met Proust niet verder gekomen dan de stripversie van ‘Combray’ en ‘A l’ombre des jeunes filles en fleurs’ die ik jaren geleden kocht bij de prachtige boekwinkel Adriaan Heinen in Den Bosch. Met moeite en met een woordenboek erbij werkte ik me erdoorheen, maar het pakte me wel meteen.
Ik wil ook zeker naar de tentoonstelling in Parijs, al was het alleen maar om de doorhalingen in het manuscript te zien van de broodkorst ofwel de Madeleine die in de thee gedoopt wordt.
En de herinneringen die zich vervolgens ontvouwen… bonjour tante Léonie…

----------

Het plaatje komt uit het boek.
© 2022 Maeve van der Steen
powered by CJ2