‘.....and the pursuit of happiness.’ Zo staat het in de Declaration of Independence, 1776, Philadelphia, USA. Als een van de ‘inalienable rights’. Prachtige woorden. Misschien wel de mooiste die in die tijd geschreven zijn.

Geluk. Het nastreven van geluk. Maar hoe doe je dat? Het gaat om het belangrijkste dat er is. We hebben nu zelfs professoren in geluk. Het begrip moet uit elkaar worden gepeld.

‘The founding fathers’, die over de ‘pursuit of happiness’ schreven, hadden het kennelijk niet over een moment van geluk. Een orgasme, of het gevoel dat je hebt als je twintig kilometer hebt hard gelopen. Het gaat over een langere periode van geluk. Over een gelukkig leven. Of je, aan het eind, kunt zeggen: ‘Ik ben gelukkig geweest.’

Dat heeft om het in het Engels te zeggen met vier zaken te maken: nature, nurture, (no) luck and knowledge.

Nature. Sommige mensen zijn geboren met een aanleg voor geluk. Zoals je aanleg voor wiskunde, muziek, tuinieren (groene vingers), of voetballen kunt hebben. Gelukkig worden heeft gedeeltelijk met aanleg, met talent, te maken. Maar, zoals met alles, je moet wel wat met dat talent doen. In ieder geval helpt het als je dat talent hebt. En dan zijn er mensen die dat talent in het geheel niet hebben. ‘Het zal wel niet lukken.’ ‘Het gaat weer verkeerd.’ ‘Waarom moet mij dat nou altijd overkomen?’ Het glas is altijd half leeg, in plaats van half vol. Dat moet gedeeltelijk in hun genen zitten. En je hebt het slecht getroffen als dat in je genen zit. Nature is geen noodlot. Je wordt niet ongelukkig omdat je met een zwaarmoedige inborst bent geboren. Maar je begint wel met een achterstand.

Nurture. Het maakt een groot verschil of je ouders hebt die, over het algemeen, vrolijk met elkaar om gaan, of niet. Die je leren om met kleine dingen blij te zijn. Die een verwend nest van je maken of een zelfstandige vrijbuiter. Die er voor zorgen dat je in een omgeving opgroeit waarin je je kunt ontwikkelen. Met genoeg eten, warmte, een goed dak boven je hoofd, leuke vriendjes en een goede school. Maar wat als je ouders geen Nederlands spreken? Wat als er thuis Marokkaans wordt gesproken en gegeten? Wat als er veel is dat je niet van je ouders kunt leren? Wat als er veel is dat je niet met ze kunt bespreken, dat ze niet begrijpen?

Opvoeding doet veel. Maar er zijn ook mensen die als het ware hun opvoeding ontstijgen. Die ondanks een duidelijke achterstand toch gelukkig worden.

(No) luck. Beter is eigenlijk ‘chance’, of toeval. Je spreekt niet voor niets van een auto-ongeluk. Er zijn mensen die, buiten hun schuld, hun vrouw en twee kinderen verliezen bij een auto-ongeluk. Dan word je, waarschijnlijk, nooit meer gelukkig. Dat komt nooit meer goed. Andere mensen winnen een miljoen in een of andere loterij. Als je dat goed besteedt, kan je er behoorlijk gelukkig van worden.

Knowledge. Daar zitten twee kanten aan. Knowledge in zijn algemeenheid. We komen er steeds meer achter dat we een klein chemisch fabriekje zijn. Dat we pillen kunnen maken die ons gelukkiger maken. Zo zeggen farmaceutische ondernemingen dat we van prozac vrolijker worden. In ieder geval minder treurig. En lithium helpt als we manisch-depressief zijn. (Hoewel, wil je wel iets slikken als je manisch bent? Vestdijk schreef zijn mooiste boeken toen hij manisch was.) En dan hebben we nog de drugs. Van cocaïne word je heel erg vrolijk en van hasj, een beetje. Maar dat is toch weer een andere geluksbeleving. Het is tijdelijk. Tenzij je natuurlijk verslaafd bent.

De andere kant van ‘knowledge’ is ’ken u zelve.’ Weet wat er bij je past. Dat is de meest beïnvloedbare geluksfactor. Van de vier genoemde factoren is het juist die waar je echt wat aan kunt doen. Nature en nurture zijn natuurlijk hopeloos. Gegevenheden. (No) luck ook. Het overkomt je. Maar, inzicht in jezelf kan je leren. Door te studeren. Er zijn veel mensen, vooral filosofen, die erover hebben nagedacht hoe we in elkaar zitten, wat ons gelukkig maakt. Ga in psychoanalyse. Leer door je ervaringen. En vooral door dicht bij je gevoel te leven. Dit voelt goed, dat moet ik meer doen. Doe niet zonder meer mee met wat anderen doen. Als je voldoende geld hebt, dan is een vraag bijvoorbeeld: neem je een tweede huis, een boot, of iets dergelijks. Wil ik wel regelmatig uit mijn eigen huis weg, om een tijd in de auto te zitten om bij mijn tweede huis te komen? Ben ik wel iemand die ervoor kan zorgen dat zo’n huis goed wordt onderhouden? Wil ik wel elke keer naar de zelfde plek?

Zo zijn er natuurlijk tal van voorbeelden. Moet ik wel gaan vissen als al mijn vrienden vissen? Dat is een goed voorbeeld, want je komt er vanzelf wel achter dat je het niets vindt om ’s ochtends vroeg in de regen en de kou te zitten en niets te vangen. Of neem je een abonnement voor de opera of een seizoenkaart voor Ajax? Ook makkelijk vast te stellen, totdat Ajax er niets van maakt.

Dus, probeer dicht bij je gevoel te leven. Denk na. Als je iets heb meegemaakt dat je een goed gevoel gaf, vraag je dan af wat het precies was. Het eten, het gezelschap, die mooie speech, die ene mooie vrouw? En roep de hulp van anderen in. Je partner, een goede vriend. Vertel wat je van plan bent en luister naar de reactie. Is dat wel iets voor jou?

Er blijven uiteraard een paar vragen over. Word je van religie gelukkig? Waarschijnlijk niet. Anders waren er wel meer gelovigen. En het is al helemaal onwaarschijnlijk dat het ene geloof gelukkiger maakt dan het andere.

Is geluk een relatief of een absoluut begrip? Het kan niet absoluut zijn, anders konden we het beter definiëren en belangrijker is dat het overduidelijk is dat wat de één gelukkig maakt voor de ander juist tot ongeluk leidt. Dus, het is iets heel persoonlijks. En geluk is waarschijnlijk ook relatief in een iets andere betekenis van het woord. In verhouding tot de ander. Je bent wat gelukkiger als je het idee hebt dat je het beter hebt dan een ander.

Maken de omstandigheden gelukkig? Is een man met een goede baan, die in Bilthoven woont gelukkiger dan een boer met een klein stukje land in Malawi? De omstandigheden zijn niet bepalend voor geluk. Het is wat je van de omstandigheden maakt. Ken u zelve (knowledge). Tot een bepaalde grens. Er moet voldoende eten, bescherming en een dak boven je hoofd zijn. (Maslow)

Wat is de rol van de overheid bij geluk? Is de overheid verantwoordelijk voor het geluk van de burgers? Dat lijkt een beetje overdreven. Toch hebben we soms een overheid die de neiging heeft om zich ook ‘achter de voordeur’ te begeven. En veiligheid? Toch een belangrijke voorwaarde voor geluk. Daar ligt overduidelijk een verantwoordelijkheid voor de overheid. Externe veiligheid. De krijgsmacht die ons moet behoeden voor invallen/overvallen van gevaarlijke buitenlanden. De AIVD die potentiële terroristen in de gaten houdt en die moet voorkomen dat ze tot actie overgaan. ‘Acts of God’, zoals overstromingen en griepepidemieën, waar we de al- of niet –opgeschaalde rampenbestrijdingsorganisatie voor hebben. De politie die moet voorkomen dat onze mede-burgers ons aanvallen of bedreigen. Maar, het is natuurlijk waanzin dat de overheid verantwoordelijk is voor ons geluk. De overheid kan en moet voorwaarden scheppen. Dat we allemaal gelijke kansen hebben. Of we homoseksueel, katholiek of moslim zijn. En daar moet ze heel erg goed op letten. Maar verder is ons geluk onze eigen verantwoordelijkheid.

En dan is er niet zo veel dat we daar aan kunnen doen. Nature, natuurlijk niet. Nurture, ook niet, tenzij je er op je vijftiende achter komt dat je maar beter je beklemmende omgeving kunt verlaten. Dat gebeurt niet zo vaak en meestal loopt het ook niet goed af. (No) luck, chance, toeval, is uiteraard niets aan te doen. Dus, laten we het maar houden op ‘ken u zelve’. Dat is in ieder geval letterlijk de moeite waard.

 

*********************************************