Darwin was een genie, dat wordt ons dit jaar van alle kanten ingepeperd. Zelfs door mensen die geen flauw benul lijken te hebben waarom dat zo is. Om de toon voor dit bijzondere nummer van De Leunstoel maar even te zetten: een genie is niet hetzelfde als een heilige. Bovendien kan zo iemand het ook wel eens mis hebben.

Zo hield Darwin bij hoog en bij laag vol dat evolutie te allen tijde een geleidelijk proces was. Hij zag die stelling als een essentieel onderdeel van zijn theorie. Dankzij Stephen Jay Gould en Niles Eldredge weten we nu dat hij het wat dat betreft mis had. De geschiedenis van soorten wordt gekenmerkt door lange perioden van stilstand, afgewisseld met korte perioden van snelle ontwikkeling. Zij bedachten daarvoor het begrip 'punctuated equilibrium'. Overigens moet wel bedacht worden dat het hier om een geologische tijdaanduiding gaat. Zo'n 'korte periode' kan wel 40.000 jaar duren, maar ja, de periode van stilstand (equilibrium), waar deze 'punt' in geplaatst wordt, kan wel 4 miljoen jaar duren, 100x zo lang.

Op zich kun je dit zien als een aanvulling op (de kern van) Darwins theorie en niet als iets dat deze op z'n kop zet. Alleen de grote denker dacht daar zelf dus anders over. Hij zag die these van geleidelijkheid als een centraal onderdeel van zijn theorie. Helemaal onbegrijpelijk was dat overigens niet. Hij moest zich nu eenmaal regelmatig teweerstellen tegen (schrift)geleerden die meenden dat rampen als de zondvloed het tempo van ontwikkeling sterk hadden beïnvloed. Fossiele vondsten leken die gedachtegang te ondersteunen.

In hoofdstuk 9 van ‘The Origin of Species’ gaat Darwin met name op het laatstgenoemde argument in. 'On the Imperfection of the Geological Record' staat er boven dat hoofdstuk. Prachtig taalgebruik, dat geldt trouwens voor het hele boek, Darwin schreef stukken beter dan tegenwoordig gangbaar is in wetenschappelijke literatuur. Hij zet in dat hoofdstuk uiteen waarom er slechts in beperkte mate sporen van de evolutie in de bodem zijn achtergebleven. En daarom kan het lijken alsof er sprake is geweest van abrupte overgangen, terwijl het in werkelijkheid toch geleidelijk is gegaan. Een redelijk en goed geargumenteerd uitgangspunt, zeker in 1859 toen men nog niet op grote schaal naar materiaal ter ondersteuning, of weerlegging, van Darwins theorie had gezocht.

Op den duur is 'the imperfection of the geological record' een excuus geworden om de feiten te negeren, terwijl de echte veldwerkers, de paleontologen, almaar meer bewijzen aantroffen die leken te bewijzen dat evolutie geen geleidelijk en continu proces was. Totdat Gould en Eldredge het aandurfden om de knuppel in het hoenderhok te gooien. Hoon was aanvankelijk hun deel. Met name de hooggeleerde Dawkins kon moeilijk afscheid nemen van de gedachte dat Darwin onfeilbaar was.

Het onderzoek dat in de jaren daarna werd gedaan, en de verfijningen in de theorie die dat opleverde, deed de kritiek op den duur verstommen. Karel van het Reve zou versteld staan van de handigheidjes die Gould heeft bedacht om Darwins theorie toetsbaar te maken.

De correcte vertaling van punctuated equilibrium is waarschijnlijk ‘onderbroken evenwicht’, maar gevoelsmatig schiet die tekort. Er wordt onvoldoende mee tot uitdrukking gebracht dat het om relatief korte onderbrekingen gaat, van -pak ‘m beet- enkele tienduizenden jaren.

Bronnen:

The Origin of Species, Charles Darwin, Collector’s Library

Punctuated Equilibrium, Stephen Jay Gould, Belknap Press, 2007

 

********************************

Kijk op: www.deleunstoel.nl/donateur.php