Taalgebruik

Nederlanders wonen in huizen. Tenminste, dat vertellen we onze kinderen. In de taal van de afdelingsvergadering van de politieke partij en die van de demonstratie van een krakersgezelschap wonen we in woningen. In de jaren 60 van de vorige eeuw verdrong de woning het huis. Heeft dat iets te betekenen? Het lijkt stof voor een doctoraalscriptie. Hier houd ik het er op dat de term woning ons taaleigen binnengedrongen in de periode na de 2^e WO, toen er zoveel huizen kapotgeschoten waren dat er te weinig was overgebleven voor een passende huisvesting van alle burgers.

Er werd toen gesproken van woningnood en die werd onder leiding van de regering bestreden met woningbouw. De regering speelt hier een rol die vandaag de dag is gebaseerd op de Grondwet. Artikel 12 ziet op het huisrecht, valt daaruit een regeringsbemoeienis met de woningmarkt af te lijden? Het artikel luidt: ‘Het binnentreden in een woning zonder toestemming van de bewoner is alleen geoorloofd in de gevallen bij of krachtens de wet bepaald, door hen die daartoe bij of krachtens de wet zijn aangewezen.’ Het gaat dus over bescherming van bewoners die al verblijven in een woning, ver weg van beleid en wetgeving t.a.v. bijvoorbeeld sociale woningbouw en hypotheekrenteaftrek.

Juridische aspecten en facetten

Nog even muggenziften: woning lijkt een ruimer begrip dan huis. Een huis bestaat in ieder geval uit muren en een dak, de mensheid woonde lange tijd overwegend in grotten en tenten, de wijsgeer Diogenes woonde in een ton, dit alles zonder muren of dak. Ik bedoel maar, een woning zal gemiddeld goedkoper zijn dan een huis. Toch niet helemaal irrelevant, kijk maar naar Artikel 22.2. van de Grondwet: Bevordering van voldoende woongelegenheid is voorwerp van zorg der overheid. Het artikel behoort niet tot de ‘klassieke’, afdwingbare rechten, maar tot de ‘sociale’ grondrechten waaraan de rechter veel minder boodschap heeft. Zeker niet als je een eigen huis van Zijne Majesteit verlangt: hij doet zijn best om woonruimte voor je te vinden, maar lukt dat niet dan is het jammer maar helaas. Als de regering je een mooie tent of een leuke grot aanbiedt heeft ze aan haar zorgplicht voldaan.

Onze eigen berg

Nederland kent nauwelijks bergen en bijgevolg nauwelijks grotten, maar daar waar natuursteen boven de grond verschijnt, in de vorm van de legendarische Sint Pietersberg in Zuid Limburg, daar heeft dit kleine landje ook zijn eigen (on)natuurlijke grotten. En in die grotten woonden tot in de jaren 30 van de vorige eeuw mensen. Ze hadden daar zogenaamde grotwoningen gemaakt, kijk maar naar postkaart 1.a. waarop Grotwoningen te Geulem. De kaart werd op 16 juli 1906 uit Houthem door ‘onbekend’ verstuurd naar mademoiselle R.J Schreuders in Forest, Brussel, eigenlijk Uccle. Op de foto een groezelig zoodje aan de Geulhemmerweg tegen die mergelrotswand, een inboorling loopt in gezelschap van een schaap en een paard uit beeld, voor de woning treffen we een inheemse bewoonster. De bewoners hebben geprobeerd er echt een huisje van te maken met deur en ramen, maar het blijft een armoedig gezicht. Deze grauwe aanblik maakte de rotswoningen aan het eind van de 19^e eeuw juist tot aantrekkelijke merkwaardigheden voor toeristisch bezoek; nostalgie de boue, vandaar zo’n kaart als deze. Hier in het kort de Werdegang van onze authentieke rotswoningen: aan het begin van de jaartelling uitgebreid bewoond door de beruchte Eburonen, in de tijd van de Napoleontische veroveringen tijd schuilplaats voor de RK geestelijkheid, die de mis in er ondergrondse kapellen ging bedienen. Daarna woonplaats voor plaatselijke keuterboeren, terwijl de mergelwinning hun woningen steeds verder bedreigde.

Korte historie

Aan het einde van de 19^e eeuw is er de fleurige toeristische nieuwgierigheid, tot bij het einde van de eerste wereldoorlog de Belgische eis op tafel werd gelegd het hele gebied toe te voegen aan het Belgische koninkrijk als represaille voor Neerlands neutraliteit. Krijg nou wat! Dat lukte de perfide Belgen niet en mergelwinning en exotische folkloristische bewoning leefden zij aan zij tot 1930 toen: ‘Op zaterdag 31 mei 1930 het Geulhem ruw werd opgeschrikt door een ongeval in een voormalige grotwoning waarbij door het omlaag storten van een deel van het plafond een dode viel te betreuren. Dit blijkt zich afgespeeld te hebben in één van de rotswoningen richting Geulhemmermolen. Een groep van zo’n 20 Haarlemse scholieren was in de ruimte aanwezig terwijl een van de jongens van het gezelschap uit nieuwsgierigheid met zijn puntige wandelstok in het gewelf peuterde. Plotseling werd hij bedolven onder neervallende rotsblokken. De ongelukkige scholier bleek op slag dood te zijn.’ De interessante rotswoningen werden onbewoonbaar verklaard en (door de mergelwinners) opgeruimd. Einde van het lied? Nee, voortaan ging de strijd tussen de mergelwinners van de ENCI en de verdedigers van het unieke natuurschoon van de berg met het bekende poldercompromis van een Sint Pietersberg waarvan de façade gespaard werd en de rest in de kalkovens verdween, de vermaledijde ‘holle kies’. Maar we zijn er nog niet, want sinds de jaren 70 is er een Stichting De Rotswoning waarin vrijwilligers aan het restaureren van een enkele rotswoning en verdere galerijen zijn geslagen. En dat huis is nu dan ook een echt Rijksmonument, belangrijk Cultureel Erfgoed.

Wijnliefhebbers

Snel verder. We raffelen af. Ook in andere landen zijn wanden van kalksteen te vinden waarin mensen sinds mensenheugenis een veilig onderkomen hebben gezocht - en zo soms de oudste resten van menselijke bewoning hebben geconserveerd. Denk aan Lascaux en Altamira. Hier nog even naar het Franse boerenland aan de Loire, iets ten westen van Tours, in de buurt van de kastelen Azay-le-Rideau en Chinon. Op postkaart 1.b. Habitations dans le rocher bij Vouvray. Vouvray, beroemd van zijn legendarische witte wijnen, die een deel van hun rijping mogen beleven in grotten van de kalkrotsen aan de Loire. In die grotten heerst namelijk de juiste temperatuur en vochtigheid voor de rijping van die wijn en, jazeker bijvoorbeeld ook voor de wereldberoemde mandvlechterij in Villaines, een eindje verderop. Ook mensen hebben het gestaag uitgehouden in die temperatuur en vochtigheid die vergelijkbaar is met die in Geulhem. Op de foto van de kaart is wel iets heel moois gebouwd, een woning inclusief stevige muren, deur en ramen, en een dak: een hybride woninghuis. De boodschap van de kaart is dezelfde als die uit Limburg, charmante achterlijkheid; daar wonen exotische, merkwaardige mensen die niet alleen helpen in de wijnbouw, maar ook flink van onbekrompen innemen weten, edele armoede. Op de foto staat een sjofel geklede landman centraal met, klok klok, een fles aan de mond. De anderen, man en vrouw met landbouwwerktuigen en een man aan de deur, kijken belangstellend toe. Ook nu staan nog een paar van zulke huizen open voor eigentijdse toeristische bezichtiging.

Het allermodernste

In het zuiden van het bloedhete Tunesië hebben de mensen weer een andere oplossing gevonden voor het bewonen van aangenaam koele grotwoningen: eerst een stevig gat graven in de (zachte) rotsgrond, een trap naar beneden maken en daar beneden dan huizen uithakken. In de wereldcompetitie van exotische grotwoningen scoort Tunesië extreem hoog met de door Berbers bewoonde troglodytencomplexen bij Matmata aan de rand van de Sahara. Op postkaart 2.a., begin 20^e eeuw, een heel mooie foto: rommelig minidorpsplein daar beneden, met kinderen zoals ze er toen altijd rondliepen: op blote voeten, maar redelijk gekleed (mutsen in die hitte) spelletjes doen met elkaar, een jochie met kleuter op de arm. Authentiek en exotisch, eerder mooi dan armoedig. Het ziet er tegenwoordig heel anders uit, zie postkaart 2.b. De woningen zijn behoorlijk onderhouden, maar de bewoners zijn met hun woningen mega-attracties voor het vreemdelingenverkeer geworden. Daar lopen de buitenlanders in hun vrijetijdskleding met hun camera’s rond te koekeloeren. Er bestaat voor de toeristen nu ook de mogelijkheid te logeren in een grothotel en van die mogelijkheid wordt veel gebruikgemaakt door liefhebbers van… de Sci-Fi teeveeserie Star Wars. Boven de grond doet het landschap enigszins planetair aan en de makers van Star Wars hoefden niet veel decors toe te voegen voor een surrealistisch resultaat om de serie op te nemen. Luke Skywalker persoonlijk woonde in een grottenhuis dat daarna veranderde in Hotel Sidi Driss. Wat een innovatieve herbestemming van die eeuwenoude woningcomplexen!

 

*****************************************