Herdenken en vieren

Het is nu Koninginnedag en daarna komt de Herdenking van de tweede wereldoorlog op 4 en die van de Bevrijding op 5 mei. Oorlog is voor Nederlanders sinds 1945 iets van de buitenlandpagina’s van de krant geworden. In Nederland vervaagt het begrip in een door de demografie gestuurd proces. Nog niet zo lang geleden was er nog een besef van gruwel, verdriet, massamoord, onrecht en honger. Of een Oranjegevoel van heldendom, houten fietsbanden, Duitsers te slim af zijn en bloembollen eten. Binnenkort alleen nog een paar kraampjes met houten fietsbanden, knijpkatten en militaire onderscheidingen op de braderie?

Oorlogen op prentbriefkaarten

De Groeten met een plaatje uit de loopgraaf? Of uit: de bunker, de ruïne, het concentratiekamp, de bommenwerper of het oorlogsgraf? Hm. Nee, dat toch maar niet, dat is wel erg hypertransparant. Dat is meer iets voor de televisie of een game. Natuurlijk werd er in de wereldoorlogen op grote schaal gecorrespondeerd van en naar de soldaten aan de fronten. Vooral in de eerste wereldoorlog, en ook op prentbriefkaarten, maar toen nooit met werkelijkheidsgetrouwe afbeeldingen van het krijgsbedrijf; met doodgeschoten manschappen, burgers en geruïneerde dorpen. Geen sprake van, dat zou desastreus zijn voor het moreel van de troepen. En het zou ook krijgsgeheimen kunnen onthullen. Censuur erover! Dus veel kaarten met plaatjes van keurig in uniform geklede soldaten met en zonder echtgenotes/kinderen, gefotografeerd in studio’s ver van het front vandaan. En weinig zeggende tekeningen.

 

Aanloop en afloop

Maar op ‘oorlogskaarten’ wel beelden van vóór en na de militaire behandeling: zeg maar de input en output zonder throughput, de begin- en de eindtoestand en niks uit de black box daartussenin. Hoe zat dat vlak voor de eerste wereldoorlog? Oorlog leek toen te beantwoorden aan het beeld van een doelgerichte actie, het voortzetten van politieke strijd met andere middelen. Soldaten en legers behoorden toen, geüniformeerd en wel, tot het dagelijks leven en dienden een breed gevoeld landsbelang. Dus waren er prentbriefkaarten te koop waarop legers soldaten te zien waren tijdens hun dagelijks werk: het oefenen (vooral drillen/gedrild worden) van de soldaten voor strijd zoals deze gevoerd zou gaan worden mochten andere wegen langs politiek overleg tot niets leiden.

Voorwaarts!

Op kaart 1a zien we de Franse Infanterie in de strijd: Aanval met de bajonet – Voorwaarts!, Voorwaarts! Voorop holt de sergeant met opgeheven sabel, er zijn enkele soldaten die ook aan kop hollen, en dan volgt de troep. Men draagt lange warme jassen, op het hoofd de képi.

Het ziet er redelijk georganiseerd uit. Het heeft iets .... sportiefs. Het is september 1911, de kaart werd gestuurd naar Mevrouw Renée Bonnel in Gagny (Seine et Oise) Frankrijk, met Een stevige omhelzing van Je René. Minder dan 3 jaar later zouden de René’s van Europa worden gemobiliseerd en ongeveer zoals op deze kaart ten strijde trekken tegen de collega’s van het andere kamp. Onder de hoede van (achteraf bezien) achterlijke generaals zouden ze in een val lopen waarin ze elkaar en collaterale burgers (zo’n 16 miljoen in getal) tussen 1914 en 1918 systematisch uitmoordden.

Woestenij

Een beeld van het resultaat is te zien op kaart 1b: Een Panorama van de ruïnes van Nieuwpoort (België). Geen lijken te zien, maar er is weinig fantasie voor nodig om tot je te laten doordringen dat maar weinig mensen hier de dans hebben kunnen ontspringen. De kaart maakte deel uit van een boekje met kaarten met vergelijkbare puinhopen uit de Yzerstreek.

Van de eerste wereldoorlog, waarin Nederland neutraliteit gegund werd door de belligerenten, naar de tweede wereldoorlog, waarin de strijdende partijen minder respect opbrachten voor de Nederlandse neutraliteit. De Nederlandse krijgsvoorbereidingen bestonden vooral uit de ontkenning van de mogelijkheid van betrokkenheid. Als we nou maar stil zijn, voor iedereen aardig zijn en doen alsof er niks aan de hand is, dan drijft de bui misschien wel over.

Vriendschap

Kijk naar kaart 2a, vóór de tweede wereldoorlog. Daarop is een grenspaal te zien met wijzers die richting Nederland en Duitschland staan. Er onder staat Grenspaal Nederland-Duitschland, er boven: Laat Vriendschap heelen wat Grenzen deelen. Het zijn in deze visie de grenzen die verdeeldheid tussen landen brengen en die akelige verdeeldheid zou met vriendschap kunnen worden opgeheven. Een (niet alleen achteraf bezien) onnozele gedachte. We zien een wel zeer rustiek landschap met bosrand en korenschoven. Is dit de Nederlands/Duitse grens ergens in de Achterhoek? Op 8 mei 1939 stuurde Zus deze picturale boodschap naar Den Heer M. Boomsma op de Hoendiepskade in Groningen. Verder geen geschreven bericht van Zus.

Ook het onnozelste

Een jaar en 2 dagen later zou Duitsland Nederland onvriendelijk binnenvallen. De verschrikkingen die dat met zich bracht maakten het beste en het slechtste in Nederlanders wakker. En dan ook nog het meest onnozele: de andere kant opkijken en tegelijk toch verbaal doen alsof er Verzet wordt gepleegd. We gaan er hier nu niet al te diep op in. Herman Vuijsje signaleerde bij herhaling de uitdrukking van de ultieme machteloze verzetsdaad uit de tweede wereldoorlog: Worteltje Boven! roepen als je op straat kennissen groette. (Voor de jeugdige lezers: een wortel is oranje, en Oranje (zeker Boven) daar mocht je niet over praten, maar daar stonden ‘we’ wel pal achter (in ieder geval in de geest)!

Een lange neus

Kaart 2b, na de oorlog, 1945-1946 een kleurrijke prent op een kaart van Art Unlimited (Coll. Historisch Museum Rotterdam) voorstellend het deksel van een doos waarin het Onderduik Spel te vinden was. De oorlog was voorbij, tijd voor een terugblik van de overlevenden. We konden onder de lamp boven de eetkamertafel weer gezellig met het hele gezin aanschuiven voor een bordspel. Oer-Hollands vermaak met een lichte toets van oorlogsherinnering. Twee Hollandse jongens, alpino op het hoofd (met een enigszins lachende koe in een boerenschuur met hooi) trekken een lange neus naar twee buiten voorbijlopende Duitse soldaten. De twee jongens zijn daar ondergedoken en trekken een lange neus tegen de moffen die niks merken: zij laten zich niet kisten en hebben hen tuk. ook een manier om de oorlog te winnen. Waarin een klein land groot kan zijn!

 

********************************