In Franeker moest ik zijn om de nieuwe statuten te ondertekenen van de Friese Schaakbond, waarvan ik voorzitter ben. Het notariskantoor is twee huizen verwijderd van het Museum Martena, dat je het best kunt omschrijven als een ambitieus streekmuseum. Het is gevestigd in een prachtige oude stins uit 1506, die later een modern trappenhuis als aanbouw heeft gekregen.

Toen ik het museum binnenging vroeg ik of er iets bijzonders was. Het antwoord was: ja, een tentoonstelling over papier. Als liefhebber van schrijven en lezen sprak mij dat aan en ik zocht de zaal voor de wisselexposities op. Daar was een tentoonstelling van een kunstenaar die zich vooral met het knippen en bewerken van papier bezig houdt. Je zou het de andere kant van de medaille kunnen noemen. De kunstenaar was bezig met een uitleg van zijn werk en ik mocht er bij aansluiten. Gerlof Smit is een geboren Haarlemmer die sinds 1972 in het Friese dorpje Schingen woont en met papier werkt omdat hij na zijn jeugd nooit opgehouden is met knippen en er een fenomenale vaardigheid in heeft ontwikkeld. Naast het voor mijn gevoel traditionele knippen van silhouetten of bladeren zoekt hij naar nieuwe mogelijkheden voor zijn kunstvorm. Daarvoor is hij uit het platte vlak gestapt en plaatst hij de vormen die dan ontstaan, met behulp van film en computer, in een andere omgeving. Vooral zijn films van geknipte vormen in het Amerikaanse landschap zijn opvallend.

Het werken met papier komt vooral naar voren in het stapelen van bewerkt papier. Alleen al het verkreukelen en weer gladstrijken levert dan fascinerende vormen en beelden op. Dit werk overtuigde mij als liefhebber van boeken het meest en vindt voor mijn gevoel ook de meeste aansluiting bij stromingen in de moderne kunst.

Naast de zaal voor wisselende exposities van overwegend Friese kunstenaars is er veel meer te zien in het Martena Museum. Een hoogtepunt van de vaste collectie is de xylotheek. Ik geef de definitie van wikipedia: 'Een xylotheek ziet eruit als een rij boeken'. Het zijn doosjes (kistjes) in de vorm van een boek, met in elk kistje een beschrijving van een boom en wat gedroogde blaadjes, vruchten etc. Elk kistje is gemaakt van het hout van de betreffende boom en de rug van het kistje is beplakt met de schors van de boom. Het museum heeft de grootste collectie van Nederland met 158 banden. Het is een geschenk van Koning Lodewijk Napoleon aan de Universiteit, die van 1585 tot 1811 in Franeker heeft bestaan. De xylotheek staat in een glazen vitrine en is daardoor bijna niet te fotograferen zonder extra hulpmiddelen.

Een tweede hoogtepunt is voor mij de Mechanische Meesterwerken-zaal. Terwijl het planetarium van Eise Eisinga wereldberoemd is vind je hier twee meesterwerken van latere navolgers. Net als Eisinga waren Jan Elzinga en Jakob Kooistra eenvoudige handwerkers, die gegrepen werden door het idee om iets groots te maken. Jan maakte een uitbeelding van het bijbelse verhaal van het Salomonsoordeel en Jakob, die in zijn jeugd niet naar de kermis mocht, bouwde met eenvoudige middelen een werkende kermis op kamerformaat.

En natuurlijk is er Anna Maria van Schurman. Aan de eerste vrouwelijke studente en geleerde van Nederland is een zaal gewijd die een beeld geeft van haar veelbewogen leven. Zij sprak en schreef tien talen, correspondeerde met vele groten uit haar tijd, werd lid van de mystieke sekte der Labadisten en overleed uiteindelijk in Wieuwerd vlak bij Franeker.

Op www.museummartena.nl alles over het museum en een link naar de digitale catalogus van de tentoonstelling.

op www.paperscream.nl alles over Gerlof Smit, zie bv het interview dat Omrop Fryslan met hem had.

 

********************