archiefvorig nr.lopend nr.

Beschouwingen > In de polder delen printen terug
Hoed u voor Hirsch Ballin Paul Bordewijk

1915BS Hirsch

Ernst Hirsch Ballin, tweemaal minister van Justitie voor het CDA, heeft bij zijn vertrek als hoogleraar in Tilburg een nieuw boek gepubliceerd: Waakzaam burgerschap. Vertrouwen in democratie en rechtsstaat herwinnen. Dat klinkt goed. Wie is er nu niet voor waakzaamheid, en voor vertrouwen in democratie en rechtsstaat. Maar na lezing van het boek heb ik het idee dat juist Hirsch Ballin het vertrouwen in rechtsstaat en democratie ondermijnt, en dat juist daar waakzaamheid tegen geboden is.

De Nederlandse democratie wordt bedreigd. Dat is niet zoals in Amerika doordat men probeert groepen uit te sluiten van het kiesrecht of te manipuleren met de grenzen van kiesdistricten, maar door een verschuiving van bevoegdheden van gekozen lichamen naar andere organen, zoals de rechterlijke macht en de Europese Centrale Bank.

De Europese Unie

Ook de verschuiving van bevoegdheden naar de Europese Unie kan zo geïnterpreteerd worden. Weliswaar worden er verkiezingen gehouden voor het Europees Parlement, maar die verkiezingen vinden plaats in een communicatief vacuüm, zonder Europese media en zonder echte Europese partijen. Daardoor voelen slechts weinigen zich door het Europees Parlement gerepresenteerd, al lijkt men zich dat in Brussel niet erg te realiseren.

Ooit noemde de Franse socialist Jean Jaurès - vermoord in 1914 aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog, de kogel kwam van rechts – het algemeen kiesrecht het enig bezit van de arbeidersklasse. Dat bezit is echter aan slijtage onderhevig, zoals verschillende Leidse politicologen geconstateerd hebben. Ruud Koole heeft het over Twee pijlers waarop de rechtsstaat is gebaseerd: de electorale en de niet-electorale pijler, waarbij die laatste onder meer de rechterlijke macht en de centrale bank omvat. Koole ziet een verschuiving van de electorale naar de niet-electorale peiler, waardoor ontdemocratisering dreigt. ‘Alertheid is geboden’.

De rechterlijke macht

Dat is dus niet de waakzaamheid waar Hirsch Ballin voor pleit. Die is juist bezorgd over de kritiek die rechterlijke uitspraken oproepen. Een aantal malen noemt hij het Urgenda arrest, waarbij de overheid van de Hoge Raad de opdracht kreeg om de CO2 uitstoot te beperken, en dat veel wenkbrauwen heeft doen fronsen. Tegenstanders noemden dit dikastocratie, regering door rechters, een term die al in 1974 gelanceerd is door de staatsrechtgeleerde Erik Jurgens, jarenlang ook senator voor de PvdA.

Die uitspraak was gebaseerd op een vergaande uitleg van Europese Verdrag van de Rechten van de Mens, en is om die reden ook veel bekritiseerd. Politieke oppositie tegen de rechtstaat noemt de Tilburgse professor dat. Maar hij verdedigt de uitspraak ook met argumenten die met de tekst van dat Verdrag niets te maken hebben. De Tweede Kamer is gekozen door de huidige kiezers, en behartigt daarom hun belangen. Die kunnen strijdig zijn met die van toekomstige generaties. Dat rechtvaardigt dat rechters ter wille van die toekomstige generaties bevoegdheden naar zich toe trekken, zonder zich wat van de huidige kiezers te hoeven aantrekken.

De rechter en het voortbestaan van de wereld

Moet je dan geen begrip hebben dat wanneer het voortbestaan van de wereld op het spel staat, de rechter zich niets aantrekt van constitutionele beperkingen? Dat zou nog best een lastig dilemma kunnen zijn, wanneer met de Nederlandse CO2 uitstoot inderdaad de toekomst van de wereld in het geding is. Maar daarvoor is Nederland een veel te klein landje. Wanneer we in ons land van het ene moment op het andere volledig met fossiele brandstoffen zouden stoppen, maakt dat niets uit voor de temperatuur in ons land en voor de hoogte van de zeespiegel. Die hangen af van de mondiale ontwikkelingen, en de ratio voor het klimaatbeleid is dan ook het nakomen van internationale verplichtingen, net als bij ontwikkelingssamenwerking en defensie. Wanneer daarbij al rechters bevoegd zijn, zou dat het Internationaal Gerechtshof moeten zijn.

Het Urgenda arrest is een voorbeeld van de steeds uitdijende kluwen van internationale verplichtingen die de tegenstanders van dikastocratie veel zorgen baart. De Hoge Raad heeft nu ook al bepaald dat het tot nu toe geldende systeem van belasting op vermogens in strijd was met de mensenrechten, omdat het een vorm van onteigening zou zijn. Dat gaat toch echt alle proporties te buiten, zeker als je ziet hoe bij het toeslagenschandaal de rechter de slachtoffers van ongekend onrecht in de kou heeft laten staan. Maar daar zaten geen rechters bij de slachtoffers.

Universele grondrechten

In de discussie over uitdijende grondrechten gaat het er ook om of grondrechten universeel zijn. We kennen de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, maar de vraag is of die ook iedereen bindt. Mark Elchardus wijst in zijn boek Reset op de Cairo Verklaring die in 1990 door 45 moslimlanden is ondertekend en die op belangrijke punten juist ingaat tegen de Universele Verklaring. In Nederland geven we de voorkeur aan die laatste, en gebruiken we het recht daar onze wetgeving op te baseren, maar daarmee heeft die verklaring nog geen objectieve geldigheid zoals de natuurwetten die hebben.

Hirsch Ballin noemt Elchardus wel, maar gaat niet serieus op zijn argumenten in. Daarmee onderscheidt de aandacht voor hem zich van die voor Jurgens en Koole die door Hirsch Ballin volledig genegeerd worden. Alle drie staan als socialist in de traditie van strijd voor het algemeen kiesrecht, anders dan Hirsch Ballin. Deze noemt wel talloze andere auteurs, vaak zonder hun relevantie uit te leggen, in wat lijkt een poging andersdenkenden vooral te imponeren. Een omgevallen boekenkast noemde je dat vroeger.

Botsende rechtsopvattingen – zoals die rond abortus – kunnen alleen beslist worden met politieke strijd binnen democratisch gekozen organen, niet met een beroep op universele rechten. Daar lijkt Hirsch Ballin het niet erg mee eens. Daarom is waakzaamheid geboden.

-----------

De illustratie is van Marcia Meerum Terwogt.

Meer informatie: marciamt72@gmail.com



© 2022 Paul Bordewijk meer Paul Bordewijk - meer "In de polder" -
Beschouwingen > In de polder
Hoed u voor Hirsch Ballin Paul Bordewijk
1915BS Hirsch

Ernst Hirsch Ballin, tweemaal minister van Justitie voor het CDA, heeft bij zijn vertrek als hoogleraar in Tilburg een nieuw boek gepubliceerd: Waakzaam burgerschap. Vertrouwen in democratie en rechtsstaat herwinnen. Dat klinkt goed. Wie is er nu niet voor waakzaamheid, en voor vertrouwen in democratie en rechtsstaat. Maar na lezing van het boek heb ik het idee dat juist Hirsch Ballin het vertrouwen in rechtsstaat en democratie ondermijnt, en dat juist daar waakzaamheid tegen geboden is.

De Nederlandse democratie wordt bedreigd. Dat is niet zoals in Amerika doordat men probeert groepen uit te sluiten van het kiesrecht of te manipuleren met de grenzen van kiesdistricten, maar door een verschuiving van bevoegdheden van gekozen lichamen naar andere organen, zoals de rechterlijke macht en de Europese Centrale Bank.

De Europese Unie

Ook de verschuiving van bevoegdheden naar de Europese Unie kan zo geïnterpreteerd worden. Weliswaar worden er verkiezingen gehouden voor het Europees Parlement, maar die verkiezingen vinden plaats in een communicatief vacuüm, zonder Europese media en zonder echte Europese partijen. Daardoor voelen slechts weinigen zich door het Europees Parlement gerepresenteerd, al lijkt men zich dat in Brussel niet erg te realiseren.

Ooit noemde de Franse socialist Jean Jaurès - vermoord in 1914 aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog, de kogel kwam van rechts – het algemeen kiesrecht het enig bezit van de arbeidersklasse. Dat bezit is echter aan slijtage onderhevig, zoals verschillende Leidse politicologen geconstateerd hebben. Ruud Koole heeft het over Twee pijlers waarop de rechtsstaat is gebaseerd: de electorale en de niet-electorale pijler, waarbij die laatste onder meer de rechterlijke macht en de centrale bank omvat. Koole ziet een verschuiving van de electorale naar de niet-electorale peiler, waardoor ontdemocratisering dreigt. ‘Alertheid is geboden’.

De rechterlijke macht

Dat is dus niet de waakzaamheid waar Hirsch Ballin voor pleit. Die is juist bezorgd over de kritiek die rechterlijke uitspraken oproepen. Een aantal malen noemt hij het Urgenda arrest, waarbij de overheid van de Hoge Raad de opdracht kreeg om de CO2 uitstoot te beperken, en dat veel wenkbrauwen heeft doen fronsen. Tegenstanders noemden dit dikastocratie, regering door rechters, een term die al in 1974 gelanceerd is door de staatsrechtgeleerde Erik Jurgens, jarenlang ook senator voor de PvdA.

Die uitspraak was gebaseerd op een vergaande uitleg van Europese Verdrag van de Rechten van de Mens, en is om die reden ook veel bekritiseerd. Politieke oppositie tegen de rechtstaat noemt de Tilburgse professor dat. Maar hij verdedigt de uitspraak ook met argumenten die met de tekst van dat Verdrag niets te maken hebben. De Tweede Kamer is gekozen door de huidige kiezers, en behartigt daarom hun belangen. Die kunnen strijdig zijn met die van toekomstige generaties. Dat rechtvaardigt dat rechters ter wille van die toekomstige generaties bevoegdheden naar zich toe trekken, zonder zich wat van de huidige kiezers te hoeven aantrekken.

De rechter en het voortbestaan van de wereld

Moet je dan geen begrip hebben dat wanneer het voortbestaan van de wereld op het spel staat, de rechter zich niets aantrekt van constitutionele beperkingen? Dat zou nog best een lastig dilemma kunnen zijn, wanneer met de Nederlandse CO2 uitstoot inderdaad de toekomst van de wereld in het geding is. Maar daarvoor is Nederland een veel te klein landje. Wanneer we in ons land van het ene moment op het andere volledig met fossiele brandstoffen zouden stoppen, maakt dat niets uit voor de temperatuur in ons land en voor de hoogte van de zeespiegel. Die hangen af van de mondiale ontwikkelingen, en de ratio voor het klimaatbeleid is dan ook het nakomen van internationale verplichtingen, net als bij ontwikkelingssamenwerking en defensie. Wanneer daarbij al rechters bevoegd zijn, zou dat het Internationaal Gerechtshof moeten zijn.

Het Urgenda arrest is een voorbeeld van de steeds uitdijende kluwen van internationale verplichtingen die de tegenstanders van dikastocratie veel zorgen baart. De Hoge Raad heeft nu ook al bepaald dat het tot nu toe geldende systeem van belasting op vermogens in strijd was met de mensenrechten, omdat het een vorm van onteigening zou zijn. Dat gaat toch echt alle proporties te buiten, zeker als je ziet hoe bij het toeslagenschandaal de rechter de slachtoffers van ongekend onrecht in de kou heeft laten staan. Maar daar zaten geen rechters bij de slachtoffers.

Universele grondrechten

In de discussie over uitdijende grondrechten gaat het er ook om of grondrechten universeel zijn. We kennen de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, maar de vraag is of die ook iedereen bindt. Mark Elchardus wijst in zijn boek Reset op de Cairo Verklaring die in 1990 door 45 moslimlanden is ondertekend en die op belangrijke punten juist ingaat tegen de Universele Verklaring. In Nederland geven we de voorkeur aan die laatste, en gebruiken we het recht daar onze wetgeving op te baseren, maar daarmee heeft die verklaring nog geen objectieve geldigheid zoals de natuurwetten die hebben.

Hirsch Ballin noemt Elchardus wel, maar gaat niet serieus op zijn argumenten in. Daarmee onderscheidt de aandacht voor hem zich van die voor Jurgens en Koole die door Hirsch Ballin volledig genegeerd worden. Alle drie staan als socialist in de traditie van strijd voor het algemeen kiesrecht, anders dan Hirsch Ballin. Deze noemt wel talloze andere auteurs, vaak zonder hun relevantie uit te leggen, in wat lijkt een poging andersdenkenden vooral te imponeren. Een omgevallen boekenkast noemde je dat vroeger.

Botsende rechtsopvattingen – zoals die rond abortus – kunnen alleen beslist worden met politieke strijd binnen democratisch gekozen organen, niet met een beroep op universele rechten. Daar lijkt Hirsch Ballin het niet erg mee eens. Daarom is waakzaamheid geboden.

-----------

De illustratie is van Marcia Meerum Terwogt.

Meer informatie: marciamt72@gmail.com

© 2022 Paul Bordewijk
powered by CJ2