archiefvorig nr.lopend nr.

Beschouwingen > In de polder delen printen terug
The return of Archie Bunker Paul Bordewijk

1314BS Archie BIn de jaren zeventig van de vorige eeuw zond de VPRO de Amerikaanse comedy serie All in the family uit, over het gezin van Archie Bunker, een arbeider met oerconservatieve opvattingen over vrouwen, buitenlanders, homoseksuelen en wat niet al, die daarover voortdurend overhoop lag met zijn Poolse schoonzoon Mike.

Dat was lachen voor het linkse VPRO publiek uit die tijd, dat zich uiteraard ver verheven achtte boven de achterhaalde opvattingen van Archie Bunker, ook al konden de mannen zich stiekem soms ook wel in diens vrouwonvriendelijke kreten vinden. Maar ze lachten des te harder om zich daar niet op te laten betrappen. In Nederland werkte Peter van Straaten hetzelfde thema uit in zijn serie strips Vader en Zoon, waarvan ook een tv-serie is gemaakt.

Archie Bunker vertegenwoordigde wat Roel van Duyn bij de oprichting van Provo het klootjesvolk genoemd had. Laag opgeleiden noemen we dat tegenwoordig. Soms waren ze ook actief in de PvdA, maar daar werd met de opkomst van Nieuw Links snel een eind aan gemaakt. De stemmen van het klootjesvolk kon de PvdA echter goed gebruiken en die kreeg men ook, zo lang de PvdA opkwam voor hun materiële belangen. Dat de PvdA tegelijkertijd geld besteedde aan ontwikkelingshulp en aan subsidies voor moderne kunst namen ze op de koop toe. De PvdA combineerde zo nationale en internationale solidariteit.

Dat hield echter geen stand. In plaats van uitbouw van de verzorgingsstaat kwam de afbraak (sommigen zeggen sanering) van de verzorgingsstaat, waar de PvdA sinds het aantreden van Wim Kok als partijleider aan ging meedoen. Tegelijkertijd ontstond er steeds meer spanning als gevolg van de immigratie van moslims. Die hadden vaak nog veel conservatievere opvattingen dan Archie Bunker, maar in het kader van de multiculturele samenleving eisten de linkse partijen daar nu juist begrip voor.

Als gevolg hiervan heeft zich in veel westerse landen een grote potentiële aanhang ontwikkeld voor een partij die strijdt voor behoud van de verzorgingsstaat maar tegelijkertijd op cultureel gebied een conservatieve agenda volgt: tegen immigratie, maar ook tegen klimaatbeleid. In Amerika lijkt het er op dat de tekstschrijvers van Donald Trump inspelen op die behoefte en zich daarbij door Archie Bunker hebben laten inspireren, in Nederland zie je bij de PVV trekjes van wat ik eerder rechts-sociaal heb genoemd.

In die termen kun je ook de Amerikaanse voorverkiezingen interpreteren: bij de Republikeinen heeft rechts-sociaal rechts-liberaal verslagen, terwijl bij de democraten de strijd nog doorgaat tussen links-sociaal en links-liberaal, gepersonifieerd door Bernie Sanders en Hillary Clinton.

Hoewel er veel rechts-sociale kiezers zijn valt het niet mee hun te organiseren. Het leiden van een politieke partij vraagt intellectuele capaciteiten die je ook elders kunt benutten. Voorstanders van sociaal beleid die in staat zijn een partij te leiden doen dat daarom meestal niet uit eigenbelang, maar vanuit een morele inspiratie. Dan kom je al snel eerder op voor toelating van vluchtelingen dan voor een procent loonsverhoging. En dan ben je dus niet geschikt als politiek leider van een rechts-sociale partij.

Zo viel de Boerenpartij al snel uit elkaar door incompetentie, terwijl het met de Centrumpartij nooit wat werd door het gebrek een charisma van drs. Janmaat. Na de moord op Pim Fortuyn is het met de LPF ook nooit meer wat geworden. Wilders heeft daar de les uit getrokken dat hij alle touwtjes zelf in handen moet houden, maar kon toch niet voorkomen dat er regelmatig Tweede Kamerleden zijn partij vaarwel zegden.

Je ziet ook veel opportunisme bij degenen die de rechts-sociale kiezer trachten te behagen. Voordat Janmaat lid van de Centrumpartij werd, was hij lid van achtereenvolgens de KVP en DS’70, maar voor die partijen zou hij nooit in de Kamer zijn gekomen. Fortuijn had het hele politieke spectrum afgewerkt voor hij bij Leefbaar Nederland werd binnengehaald. Bij Wilders krijg je weer de indruk dat wat zijn partij aan sociaal beleid presenteert niet gebaseerd is op een doordachte visie maar alleen electoraal gemotiveerd is en daarom flinterdun.

De overgang van de klassieke sociaaldemocratische kiezers naar rechtse partijen maakt het veel moeilijker sociaal beleid te voeren. In de praktijk blijken links-liberaal en rechts-liberaal elkaar veel gemakkelijker te vinden dan links-sociaal en rechts-sociaal, hoewel er in de recente parlementaire geschiedenis voorbeelden zijn van initiatieven waarbij PvdA, PVV en SP wetgeving realiseerden, tegen VVD, CDA en D66 in.

Maar samenwerking tussen PvdA en PVV is veel moeilijker dan die tussen D66 en VVD, ook al speelt daar dezelfde culturele tegenstelling. Bij de PVV uit die zich echter ook in een gebrek aan elementair fatsoen en respect voor politieke tegenstanders, net als bij Donald Trump. In beide gevallen zijn er ook serieuze twijfels of er onder het geblondeerde kapsel wel voldoende staatsrechtelijk besef is, vooral wanneer het gaat om de rechten van andersdenkenden en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.

Ondanks Wilders’ solidariteit met Israël roept hij toch ook associaties met de nationaalsocialisten op. Ook die waren rechts-sociaal; de twee termen die zij combineerden wijzen daar ook op. Hitler was op sociaal gebied heel succesvol. Tijdens de Duitse bezetting werden in Nederland belangrijke stappen gezet in de ontwikkeling van de verzorgingsstaat, zoals het Ziekenfonds en de ontslagbescherming.

De PVV voert als symbolen de Prinsenvlag en de zeemeeuw, net als indertijd de NSB. En de PVV heeft buitenlandse vrienden die niet van bruine smetten vrij zijn, zoals het Vlaams Belang en Front National.

Daarom zijn Trump en Wilders niet zomaar politici met andere denkbeelden waar je mee moet samenwerken wanneer dat kan. Ze roepen reële angsten op. Het lachen om Archie Bunker vergaat je wanneer je Trump dezelfde taal hoort uitslaan. Daarom liever Archie Bunker als fictief personage in All in the Family dan zijn evenbeeld Trump in levende lijve in The Westwing van het Witte Huis.

-----------
De tekening is van Annemiek Meijer


© 2016 Paul Bordewijk meer Paul Bordewijk - meer "In de polder" -
Beschouwingen > In de polder
The return of Archie Bunker Paul Bordewijk
1314BS Archie BIn de jaren zeventig van de vorige eeuw zond de VPRO de Amerikaanse comedy serie All in the family uit, over het gezin van Archie Bunker, een arbeider met oerconservatieve opvattingen over vrouwen, buitenlanders, homoseksuelen en wat niet al, die daarover voortdurend overhoop lag met zijn Poolse schoonzoon Mike.

Dat was lachen voor het linkse VPRO publiek uit die tijd, dat zich uiteraard ver verheven achtte boven de achterhaalde opvattingen van Archie Bunker, ook al konden de mannen zich stiekem soms ook wel in diens vrouwonvriendelijke kreten vinden. Maar ze lachten des te harder om zich daar niet op te laten betrappen. In Nederland werkte Peter van Straaten hetzelfde thema uit in zijn serie strips Vader en Zoon, waarvan ook een tv-serie is gemaakt.

Archie Bunker vertegenwoordigde wat Roel van Duyn bij de oprichting van Provo het klootjesvolk genoemd had. Laag opgeleiden noemen we dat tegenwoordig. Soms waren ze ook actief in de PvdA, maar daar werd met de opkomst van Nieuw Links snel een eind aan gemaakt. De stemmen van het klootjesvolk kon de PvdA echter goed gebruiken en die kreeg men ook, zo lang de PvdA opkwam voor hun materiële belangen. Dat de PvdA tegelijkertijd geld besteedde aan ontwikkelingshulp en aan subsidies voor moderne kunst namen ze op de koop toe. De PvdA combineerde zo nationale en internationale solidariteit.

Dat hield echter geen stand. In plaats van uitbouw van de verzorgingsstaat kwam de afbraak (sommigen zeggen sanering) van de verzorgingsstaat, waar de PvdA sinds het aantreden van Wim Kok als partijleider aan ging meedoen. Tegelijkertijd ontstond er steeds meer spanning als gevolg van de immigratie van moslims. Die hadden vaak nog veel conservatievere opvattingen dan Archie Bunker, maar in het kader van de multiculturele samenleving eisten de linkse partijen daar nu juist begrip voor.

Als gevolg hiervan heeft zich in veel westerse landen een grote potentiële aanhang ontwikkeld voor een partij die strijdt voor behoud van de verzorgingsstaat maar tegelijkertijd op cultureel gebied een conservatieve agenda volgt: tegen immigratie, maar ook tegen klimaatbeleid. In Amerika lijkt het er op dat de tekstschrijvers van Donald Trump inspelen op die behoefte en zich daarbij door Archie Bunker hebben laten inspireren, in Nederland zie je bij de PVV trekjes van wat ik eerder rechts-sociaal heb genoemd.

In die termen kun je ook de Amerikaanse voorverkiezingen interpreteren: bij de Republikeinen heeft rechts-sociaal rechts-liberaal verslagen, terwijl bij de democraten de strijd nog doorgaat tussen links-sociaal en links-liberaal, gepersonifieerd door Bernie Sanders en Hillary Clinton.

Hoewel er veel rechts-sociale kiezers zijn valt het niet mee hun te organiseren. Het leiden van een politieke partij vraagt intellectuele capaciteiten die je ook elders kunt benutten. Voorstanders van sociaal beleid die in staat zijn een partij te leiden doen dat daarom meestal niet uit eigenbelang, maar vanuit een morele inspiratie. Dan kom je al snel eerder op voor toelating van vluchtelingen dan voor een procent loonsverhoging. En dan ben je dus niet geschikt als politiek leider van een rechts-sociale partij.

Zo viel de Boerenpartij al snel uit elkaar door incompetentie, terwijl het met de Centrumpartij nooit wat werd door het gebrek een charisma van drs. Janmaat. Na de moord op Pim Fortuyn is het met de LPF ook nooit meer wat geworden. Wilders heeft daar de les uit getrokken dat hij alle touwtjes zelf in handen moet houden, maar kon toch niet voorkomen dat er regelmatig Tweede Kamerleden zijn partij vaarwel zegden.

Je ziet ook veel opportunisme bij degenen die de rechts-sociale kiezer trachten te behagen. Voordat Janmaat lid van de Centrumpartij werd, was hij lid van achtereenvolgens de KVP en DS’70, maar voor die partijen zou hij nooit in de Kamer zijn gekomen. Fortuijn had het hele politieke spectrum afgewerkt voor hij bij Leefbaar Nederland werd binnengehaald. Bij Wilders krijg je weer de indruk dat wat zijn partij aan sociaal beleid presenteert niet gebaseerd is op een doordachte visie maar alleen electoraal gemotiveerd is en daarom flinterdun.

De overgang van de klassieke sociaaldemocratische kiezers naar rechtse partijen maakt het veel moeilijker sociaal beleid te voeren. In de praktijk blijken links-liberaal en rechts-liberaal elkaar veel gemakkelijker te vinden dan links-sociaal en rechts-sociaal, hoewel er in de recente parlementaire geschiedenis voorbeelden zijn van initiatieven waarbij PvdA, PVV en SP wetgeving realiseerden, tegen VVD, CDA en D66 in.

Maar samenwerking tussen PvdA en PVV is veel moeilijker dan die tussen D66 en VVD, ook al speelt daar dezelfde culturele tegenstelling. Bij de PVV uit die zich echter ook in een gebrek aan elementair fatsoen en respect voor politieke tegenstanders, net als bij Donald Trump. In beide gevallen zijn er ook serieuze twijfels of er onder het geblondeerde kapsel wel voldoende staatsrechtelijk besef is, vooral wanneer het gaat om de rechten van andersdenkenden en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.

Ondanks Wilders’ solidariteit met Israël roept hij toch ook associaties met de nationaalsocialisten op. Ook die waren rechts-sociaal; de twee termen die zij combineerden wijzen daar ook op. Hitler was op sociaal gebied heel succesvol. Tijdens de Duitse bezetting werden in Nederland belangrijke stappen gezet in de ontwikkeling van de verzorgingsstaat, zoals het Ziekenfonds en de ontslagbescherming.

De PVV voert als symbolen de Prinsenvlag en de zeemeeuw, net als indertijd de NSB. En de PVV heeft buitenlandse vrienden die niet van bruine smetten vrij zijn, zoals het Vlaams Belang en Front National.

Daarom zijn Trump en Wilders niet zomaar politici met andere denkbeelden waar je mee moet samenwerken wanneer dat kan. Ze roepen reële angsten op. Het lachen om Archie Bunker vergaat je wanneer je Trump dezelfde taal hoort uitslaan. Daarom liever Archie Bunker als fictief personage in All in the Family dan zijn evenbeeld Trump in levende lijve in The Westwing van het Witte Huis.

-----------
De tekening is van Annemiek Meijer
© 2016 Paul Bordewijk
powered by CJ2