Ben Westerink schreef een prachtig boek over het Wierdenlandschap. Hij koos bewust voor de landschappelijke benadering en liet daarbij twee veel voorkomende kanten van het onderwerp liggen: ‘Het mocht geen kerken- of borgenboek worden en om niet volledig te verdrinken zou ik de geschiedenis van de Groninger waterstaat zorgvuldig vermijden. Immers, toen de eerste dijken werden gelegd was de primaire rol van de wierden uitgespeeld.’ schrijft hij zelf in zijn dankwoord.

 

Voor de bedijkingen, die omstreeks 1200 beginnen, maakten de bewoners van de kuststreken woonheuvels om zich te beschermen tegen hoog water. Die komen voor van Zeeland tot aan de Deense kust. In Zeeland heten ze hillen, in het gebied van Rijn en Maas worden ze woerden genoemd. In Friesland heten ze het vaakst terpen, in Groningen worden ze wierden genoemd, langs de Duitse Noordzeekust Warft, Warf, Werfte, Worth of Wurt en in Denemarken vaerfter. Maar in Friesland zijn er ook plaatsnamen die eindigen op –werd of –warden en in Groningen kun je aan de Terpweg wonen.

Het boek begin met de voorgeschiedenis van het landschap. Afhankelijk van het zeewaterpeil - en dus van het smelten van de ijskappen die Scandinavië bedekten - ontstond steeds nieuw land uit zee. Zo is er op een kaart van 3850 v.C. te zien dat het Hoog van Winsum bestaat uit een keileemrug waaromheen zand en veen zich verzameld hebben. Tweeduizend jaar later is die keileemrug door de getijdenwerking verloren gegaan en is nog slechts ten zuiden een stuk over waarop Groningen en Haren zijn ontstaan.

Dat er op het Hoog van Winsum al sprake was van bewoning kwam tamelijk spectaculair aan het licht bij opgravingen in 1982 van het Heveskesklooster in Oosterwierum.  Onder de wierde waarop dat klooster stond werd een hunebed gevonden dat ongeveer 3400 v.C. gebouwd moet zijn op de dekzandlaag die tegen de keileemrug van het Hoog van Winsum ontstaan was. Het hunebed is nu te zien in het Muzee Aquarium in Delfzijl.

Het landschap is het indrukwekkende hoofdonderwerp van het boek. Nagenoeg alle wierden van Groningen zijn erin opgenomen met vaak prachtige foto’s en verhalen en dan gaat het dus niet om de meest indrukkende heuvels in het landschap, vaak bekroond met een kerk maar vooral ook om de prachtige laag glooiende oneffenheden in het groene land met daarop een boerderij. Van zes gebieden die elk een eigen afwatering hadden naar de Waddenzee wordt ontstaan en ontwikkeling beschreven en toegelicht met kaarten en foto’s terwijl de invloed van de menselijke bewoning uiteraard ook is meegenomen. De meest opmerkelijke opgravingen per gebied worden met bijzondere vondsten meegenomen.

'Wierdenlandschappen' van Ben Westerink is een ontzettend mooi boek over ontstaan en geschiedenis van het landschap van de provincie Groningen. Ben Westerink (Enschede, 1946) woont op de wierde Adorp. Hij publiceert en geeft rondleidingen over het Groninger kleilandschap. Uitgever: Noordboek.

---------

De plaatjes zijn geleverd door de schrijver.