Liefhebbers die in het weekend in het lokale theater de laatste hit uit de VS bezoeken, vinden op het festival niets van hun gading. Filmhits uit het Pathé-circuit draaien er slechts bij hoge uitzondering. Het IFFR is naast vertoningsplek van cinematografisch allerlei – met veel nieuwkomers en jong talent – ook een beurs waar films worden verhandeld. Mainstream Hollywood-producties hebben de publiciteit van het festival niet nodig. Hooguit kan het uitgaanspubliek zich amuseren bij een handvol al uitgebrachte Nederlandse films, die hier vooral voor buitenlandse bezoekers en kopers worden vertoond.

Wie wél aan hun trekken komen, zijn de bezoekers van het filmhuiscircuit. Van alle films die de filmhuizen bereiken, beleven er per jaar tussen de vijftig en zestig hun Nederlandse première op IFFR. Sommige zijn al eerder aangekocht – meestal op een ander festival. De geoefende bezoeker herkent de ‘zekere’ bioscoopfilms in het programma-overzicht aan de tekst n.o. Dat betekent dat de Nederlandse ondertiteling er dus al is, en een enkele keer gaat een film zelfs gelijktijdig op het festival en in de filmtheaters in première. De meeste echter worden door de distributeur tijdens het festival gekocht, en het publiek moet maar raden welke dat zullen zijn. De kwaliteit van het aanbod is hoog in die zin, dat de programmaleiding maar weinig goede films over het hoofd ziet. Van mijn jaarlijkse toptien hebben steevast zes tot zeven films deel uitgemaakt van het festivalprogramma. Dat is veel: van de 260 films die jaarlijks in Nederland in première gaan, heeft slechts 20% het festival aangedaan.

De moeilijkste taak van de festivalbezoekers – afgezien van het kiezen van een efficiënte bestel- en betaalstrategie – is de samenstelling van het programma. Tussen de bekendmaking van de definitieve lijst en de start van de voorverkoop zit precies twee dagen. De serieuze bezoeker moet tot in de kleine uurtjes studeren om ten eerste een fatsoenlijke keus te maken, en daarna de volgorde van zijn films zo te plannen dat hij niet het ene moment in drie zalen tegelijk moet zijn, terwijl hij op andere tijdstippen bij gebrek aan een interessant aanbod duimen zit te draaien. Alsof dat al niet moeilijk genoeg is, verdient het ook nog aanbeveling, meer dan één volgorde aan te leggen: veel voorstellingen zijn vanwege voorpubliciteit of ongunstige programmering – in kleine zaaltjes of op piekuren – binnen de kortste keren volgeboekt. Goede programmering van het festivalbezoek heeft het meeste weg van wat vroeger, voor de intrede van de computer, de directeur van een middelbare school deed: er voor zorgen dat alle dertig of meer klassen een min of meer evenwichtig rooster hadden, zonder dat een klas overbleef die zijn zes uur wiskunde aaneengesloten op woensdag kreeg aangeboden, en zonder dat de leraar Nederlands gelijktijdig de klassen 1F, 3D en 4A moest onderwijzen.

Welke films komen voor bezoek in aanmerking? Dat hangt natuurlijk deels af van de plaats waar men woont. Een inwoner van Neede, Dedemsvaart of Brouwershaven, waarvandaan – stel ik me voor – je een eeuwigheid onderweg bent naar het dichtstbijzijnde filmhuis, doet er verstandig aan met Nederlands ondertitelde films (n.o.) te beginnen. Nu of nooit, is het motto. Anders ligt het voor randstedelingen, die nooit ver hoeven te reizen naar het filmhuis of de betere bioscoop. Die zouden wel gek zijn om hun tijd te verdoen bij de categorie n.o., zou ik denken. Toch, weet ik uit gesprekken met festivalgangers, bezoeken ook zij bij voorkeur films die enkele maanden later – in aanzienlijke minder volle zalen – te zien zijn. Ook in Rotterdam waart de geest van de sneak preview rond: het is spannend om een nieuwe film net wat eerder gezien te hebben dan je collega’s of leden van de bridgeclub. Waarom begrijp ik niet, want je kunt dan hooguit met je festivalpartner over de film praten. Misschien geeft het een kick, je een echte kenner te voelen die later nonchalant kan zeggen: “Ja, die film heb ik op IFFR gezien, dus dat is alweer een tijdje geleden. Volgens mij bedoelde de regisseur (….)”

Mijn selectiecriteria zijn al jaren hetzelfde:
- N.O. titels komen niet in aanmerking, tenzij ik weet dat de Nederlandse première nog maanden op zich laat wachten, of wanneer een van mijn favoriete regisseurs of acteurs er de hand in heeft gehad.
- Nederlandse films vallen af, omdat ze conceptueel in de categorie n.o. horen en ik er in het algemeen niet naar uitkijk.
- Films van meer dan een paar jaar oud hoef ik niet te zien. Als ik dat wilde, was ik indertijd wel naar de bioscoop gegaan. Bovendien kan ik morgen de video huren.
- Ook verzamelprogramma’s met bijvoorbeeld American Shorts laat ik aan mij voorbijgaan. Dat is vooral omdat ik wel plezier kan beleven aan één kort filmpje, maar zeker niet aan tien stuks achter elkaar. En ook in Rotterdam huldig ik de opvatting dat een ‘film’ iets is waarvoor je normaal naar de bioscoop gaat. Dus een speelfilm of documentaire van minstens 80 minuten.

Door deze randvoorwaarden wordt de spoeling al een stuk dunner. Het laatste criterium is, dat op grond van de korte beschrijvingen in de IFFR-bijlage van festivalsponsor de Volkskrant de film mij leuk, spannend of onderhoudend moet lijken. Soms blijkt daaruit dat de samenvatter er geen chocola van kan maken. In 2003 konden we over The Decay of Fiction lezen: “Personages uit het Gouden Hollywood spoken nog rond in het verlaten luxe-hotel The Ambassador: mooie blondines, charmante minnaars, detectives en operazangeresen. Over tijd en illusie, realiteit en hallucinatie.” Dat wordt niks. Anderzijds leek El Bonaerense een must: “Grimmig en realistisch portret van de politie in Buenos Aires. Gemaakt door Argentijns talent Pablo Trapero, die eerder in Rotterdam succes oogstte met Munda Grúa, winnaar van een VPRO Tiger Award 2000.” Interessante regisseur, en het gaat ergens over.

Deze selectiemethode staat overigens niet garant voor een festival met louter hoogtepunten. Elk jaar kom ik op IFFR een handvol prachtfilms tegen en een paar misbaksels die zonde zijn van mijn tijd. Tussen de top en de kneusjes bevindt een brede middenmoot met films die variëren van ‘heel aardig’ tot ‘je kunt erheen gaan, maar je kunt het ook laten’. Maar die verdeling is zeker niet slechter dan wat ik de rest van het jaar zie, met aanzienlijk meer gelegenheid om me voor te bereiden. Van het nieuwe aanbod heb ik in ieder geval Uzak van de Turkse regisseur Nuri Bilge Ceylan, winnaar van de juryprijs in Cannes, in mijn balboekje genoteerd. Zijn festivaldebuut Kasaba maakte in 1999 diepe indruk, en inmiddels geldt hij als een van de Europese topcineasten. Verder kijk ik uit naar Bright Future van de Japanner Kiyoshi Kurosawa. Ook hij gaat – na het ijzig spannende Ko-rei in 2001 – in Rotterdam op herhaling. En dan is er nog de nieuwe film Ce jour-là van de Chileen Raúl Ruiz – ach, wat zal het weer een mooi festival worden!