De Leunstoel - internetmagazine voor rustige mensen


		archiefvorig nr.lopend nr.

Beschouwingen > In de polder		delen printen terug


	De verschralende verzorgingsstraat	Arie de Jong
	Al jarenlang wordt er beknibbeld op publieke uitgaven. Een eerste serieus begin werd gemaakt door het eerste kabinet-Lubbers. De vermindering van het aantal Rijksambtenaren, de vier maal twee procent efficiencykorting op alle begrotingen en het verlagen van de salarissen in de publieke sector waren het meest opvallend. Jaar in jaar uit werden sindsdien uitgaven op tal van onderwerpen verminderd, door minder uit te geven per stuk of door het beschikbare geld af te toppen. Ik herinner me nog in verschillende interdepartementale projectgroepen gezeten te hebben, altijd met een stevige inbreng van de kant van het Directoraat Begrotingszaken van Financiën. Die projectgroepen moesten dan mogelijkheden tot bezuiniging of het verpatsen van activiteiten aandragen, met een -20% variant als vereiste, zodat de politiek daarna kon wegen en kiezen. Ook werd er wel eens wat over de schutting gegooid: laat een ander er maar voor opdraaien! Wellicht herinneren de ouderen onder ons nog het propageren van de Bert-norm, toen fractieleider Bert de Vries van het CDA als richtsnoer gaf dat de collectieve uitgaven ten hoogste 60% van het BNP mochten bedragen. Een grote stap was het uitbrengen van de Tussenbalans van Wim Kok, minister van Financiën in Lubbers III, waarbij de maatregelen rond de WAO, die de uitkeringen regelden van arbeidsongeschikten, de meeste aandacht trok. Tegelijk werden echter flinke bezuinigingen doorgevoerd op andere posten. Ook incasseerde Wim Kok met genoegen het zogeheten vredesdividend, de verlaging van uitgaven aan Defensie, door de veronderstelde ontspanning na de val van de Berlijnse Muur en de ineenstorting van de Sovjet-Unie en haar bondgenoten. Toen in de tijd van Paars I en Paars II de economie opbloeide en het geld weer tegen de plinten klotste, gingen soms wat remmen los en werden belastingen verlaagd. Bij veel poten bleek echter dat ze onstuitbaar meer geld vergden. Rond de eeuwwisseling En toen gingen we rond de eeuwwisseling met horten en stoten een kwart eeuw in van bezuinigingen en andere snoeiwerk, al werd die periode ook opgesierd door belastingverlagingen en miskleunen bij de belastingheffing. Het lukte niet om een werkbare vermogensbelasting te realiseren. Dat kwam door een denkfout die nog immer niet is opgelost. Vooral in kringen van de VVD had men altijd een grote hekel aan de vermogensbelasting en onder Gerrit Zalm en Willem Vermeend werd daarom een vermogensrendementsheffing ingevoerd: je betaalde belasting over het fictieve rendement van je vermogen. Het was wachten op gedoe over de feitelijke rendementen in vergelijking tot die fictieve rendementen. Dat ging dus mis en miljarden euro’s moesten worden terugbetaald en nog steeds zit men met de handen in het haar hoe iets werkbaars te regelen valt. De grootste zorgen zitten echter aan de uitgavenkant. Mijn indruk is dat we daarbij nu in een situatie zijn beland die zo treffend in het gezegde ‘de kruik gaat zo lang te water tot die barst’ is getypeerd. Het ligt dus maar deels aan het huidige kabinet en de huidige coalitie dat de beheersing van allerhande uitgaven uit de hand is gelopen. Het is echter wel lastig dat dit zich nu nadrukkelijk manifesteert met een coalitie die geen enkel vertrouwen heeft in elkaar, steunt op wat in de wandeling populisme heet maar het beste kan worden geduid met het kiezers naar de mond praten, en dat met een kabinet met een overmaat aan onervaren en soms incompetente bewindspersonen. Waar gaat het allemaal mis? Een uitputtende opsomming kan het niet worden, maar het lijkt me nodig wat kwesties te duiden waar het uit de hand aan het lopen is. Om te beginnen het aanstormende ravijnjaar voor een groot aantal gemeenten. Dat bestaat er uit dat driekwart van de gemeenten over twee jaar niet goed in staat zal zijn een (verplicht voorgeschreven!) sluitende begroting te maken. Door kortingen op het Gemeentefonds in combinatie met een nieuwe toedelingssystematiek. Dat gat moet onvermijdelijk worden gedicht of in elk geval minder diep worden gemaakt. Nog even bij de gemeenten blijvend is er het probleem van de almaar groeiende uitgaven aan de jeugdzorg. Door oorzaken die buiten het bereik liggen van de overheid hebben veel meer jongeren dan ooit ondersteuning en soms ook intensieve ondersteuning nodig om fatsoenlijk te kunnen opgroeien. In een paar jaar tijd zijn de uitgaven verdubbeld en die groei is nog niet gestuit. En het is natuurlijk ondenkbaar dat je de toegang tot noodzakelijke zorg limiteert en tegen een deel van de jongeren moet zeggen: sorry, het geld is op. De wachtlijsten zijn toch al te lang, met alle gevolgen vandien. Verbijsterend was dat de minister van Infrastructuur en Waterstaat moest laten weten dat tot nader order bijna alle noodzakelijke investeringen worden opgeschort, omdat het geld nodig is voor het achterstallige onderhoud. Ik ben benieuwd hoe lang men dat al op het ministerie weet en achter de kiezen heeft gehouden. Dan loopt het mis in het onderwijs. Want je kunt wel met wat pennenstreken er geld weghalen, maar als dat toch uitgegeven moet worden lopen allerlei instellingen tegen tekorten aan. Een typerend voorbeeld van het over de schutting gooien van de problemen. Dat zie je ook in de zorg. Niet voor niets gaan de apothekersassistenten staken: hun salarissen blijven opzichtig achter bij mensen in dezelfde positie. Over alle gedoe rond de medicijnverstrekking kan ik zwijgen, de wens tot kostenbeheersing in die hoek is volkomen uit de hand gelopen. En dan komen er nog allerlei onvermijdelijke verhogingen aan, omdat het aantal mensen dat het treft (zoals de opvang van dementerenden) nu eenmaal niet te sturen valt. Tegelijk hebben de thans deelnemende partijen in de coalitie vreemde hobby’s. Zo wilde BBB niets weten van een pot met geld om in de landbouwsector maatregelen te kunnen bekostigen, want men wilde dat soort maatregelen niet. Die vallen niet te ontlopen en nu is er geen geld voor. De PVV heeft zo’n hekel aan asielzoekers, dat men zonder enige analyse alvast de uitgaven op korte termijn waanzinnig heeft verlaagd. Dat gaat dus niet goed, want die mensen lopen gewoon rond, te meer omdat men in de hoek van de PVV geen greintje humaniteit kan bespeuren, want dan zou men bijvoorbeeld bevorderen dat deze mensen hun eigen brood kunnen verdienen. En dan is er nog de gedachte verhoging van de BTW op sport en cultuur, voortkomend uit de hekel in de coalitie over dat soort zaken, waar geen steun voor is bij de oppositie die in de Eerste Kamer voorstellen kan tegenhouden, maar het lukt ook niet goed om er iets anders voor te verzinnen. Overigens, wat wij in Nederland zien is in het buitenland niet anders. Ook in de ons omringende landen heeft men voortdurend ingeteerd op publieke uitgaven om het vrij besteedbare inkomen van de burgers te verruimen. Vooral grootverdieners mogen zich in de handen wrijven. Die weten van gekkigheid niet wat ze met hun geld moeten doen, behalve als gierigaards - zoals al door Charles Dickens gekarikaturiseerd - nog meer geld proberen te vergaren. Het is om moedeloos van te worden. ---------- De illustratie is van Han Busstra.

meer Arie de Jong - meer "In de polder" -

Beschouwingen > In de polder
De verschralende verzorgingsstraat	Arie de Jong
Al jarenlang wordt er beknibbeld op publieke uitgaven. Een eerste serieus begin werd gemaakt door het eerste kabinet-Lubbers. De vermindering van het aantal Rijksambtenaren, de vier maal twee procent efficiencykorting op alle begrotingen en het verlagen van de salarissen in de publieke sector waren het meest opvallend. Jaar in jaar uit werden sindsdien uitgaven op tal van onderwerpen verminderd, door minder uit te geven per stuk of door het beschikbare geld af te toppen. Ik herinner me nog in verschillende interdepartementale projectgroepen gezeten te hebben, altijd met een stevige inbreng van de kant van het Directoraat Begrotingszaken van Financiën. Die projectgroepen moesten dan mogelijkheden tot bezuiniging of het verpatsen van activiteiten aandragen, met een -20% variant als vereiste, zodat de politiek daarna kon wegen en kiezen. Ook werd er wel eens wat over de schutting gegooid: laat een ander er maar voor opdraaien! Wellicht herinneren de ouderen onder ons nog het propageren van de Bert-norm, toen fractieleider Bert de Vries van het CDA als richtsnoer gaf dat de collectieve uitgaven ten hoogste 60% van het BNP mochten bedragen. Een grote stap was het uitbrengen van de Tussenbalans van Wim Kok, minister van Financiën in Lubbers III, waarbij de maatregelen rond de WAO, die de uitkeringen regelden van arbeidsongeschikten, de meeste aandacht trok. Tegelijk werden echter flinke bezuinigingen doorgevoerd op andere posten. Ook incasseerde Wim Kok met genoegen het zogeheten vredesdividend, de verlaging van uitgaven aan Defensie, door de veronderstelde ontspanning na de val van de Berlijnse Muur en de ineenstorting van de Sovjet-Unie en haar bondgenoten. Toen in de tijd van Paars I en Paars II de economie opbloeide en het geld weer tegen de plinten klotste, gingen soms wat remmen los en werden belastingen verlaagd. Bij veel poten bleek echter dat ze onstuitbaar meer geld vergden. Rond de eeuwwisseling En toen gingen we rond de eeuwwisseling met horten en stoten een kwart eeuw in van bezuinigingen en andere snoeiwerk, al werd die periode ook opgesierd door belastingverlagingen en miskleunen bij de belastingheffing. Het lukte niet om een werkbare vermogensbelasting te realiseren. Dat kwam door een denkfout die nog immer niet is opgelost. Vooral in kringen van de VVD had men altijd een grote hekel aan de vermogensbelasting en onder Gerrit Zalm en Willem Vermeend werd daarom een vermogensrendementsheffing ingevoerd: je betaalde belasting over het fictieve rendement van je vermogen. Het was wachten op gedoe over de feitelijke rendementen in vergelijking tot die fictieve rendementen. Dat ging dus mis en miljarden euro’s moesten worden terugbetaald en nog steeds zit men met de handen in het haar hoe iets werkbaars te regelen valt. De grootste zorgen zitten echter aan de uitgavenkant. Mijn indruk is dat we daarbij nu in een situatie zijn beland die zo treffend in het gezegde ‘de kruik gaat zo lang te water tot die barst’ is getypeerd. Het ligt dus maar deels aan het huidige kabinet en de huidige coalitie dat de beheersing van allerhande uitgaven uit de hand is gelopen. Het is echter wel lastig dat dit zich nu nadrukkelijk manifesteert met een coalitie die geen enkel vertrouwen heeft in elkaar, steunt op wat in de wandeling populisme heet maar het beste kan worden geduid met het kiezers naar de mond praten, en dat met een kabinet met een overmaat aan onervaren en soms incompetente bewindspersonen. Waar gaat het allemaal mis? Een uitputtende opsomming kan het niet worden, maar het lijkt me nodig wat kwesties te duiden waar het uit de hand aan het lopen is. Om te beginnen het aanstormende ravijnjaar voor een groot aantal gemeenten. Dat bestaat er uit dat driekwart van de gemeenten over twee jaar niet goed in staat zal zijn een (verplicht voorgeschreven!) sluitende begroting te maken. Door kortingen op het Gemeentefonds in combinatie met een nieuwe toedelingssystematiek. Dat gat moet onvermijdelijk worden gedicht of in elk geval minder diep worden gemaakt. Nog even bij de gemeenten blijvend is er het probleem van de almaar groeiende uitgaven aan de jeugdzorg. Door oorzaken die buiten het bereik liggen van de overheid hebben veel meer jongeren dan ooit ondersteuning en soms ook intensieve ondersteuning nodig om fatsoenlijk te kunnen opgroeien. In een paar jaar tijd zijn de uitgaven verdubbeld en die groei is nog niet gestuit. En het is natuurlijk ondenkbaar dat je de toegang tot noodzakelijke zorg limiteert en tegen een deel van de jongeren moet zeggen: sorry, het geld is op. De wachtlijsten zijn toch al te lang, met alle gevolgen vandien. Verbijsterend was dat de minister van Infrastructuur en Waterstaat moest laten weten dat tot nader order bijna alle noodzakelijke investeringen worden opgeschort, omdat het geld nodig is voor het achterstallige onderhoud. Ik ben benieuwd hoe lang men dat al op het ministerie weet en achter de kiezen heeft gehouden. Dan loopt het mis in het onderwijs. Want je kunt wel met wat pennenstreken er geld weghalen, maar als dat toch uitgegeven moet worden lopen allerlei instellingen tegen tekorten aan. Een typerend voorbeeld van het over de schutting gooien van de problemen. Dat zie je ook in de zorg. Niet voor niets gaan de apothekersassistenten staken: hun salarissen blijven opzichtig achter bij mensen in dezelfde positie. Over alle gedoe rond de medicijnverstrekking kan ik zwijgen, de wens tot kostenbeheersing in die hoek is volkomen uit de hand gelopen. En dan komen er nog allerlei onvermijdelijke verhogingen aan, omdat het aantal mensen dat het treft (zoals de opvang van dementerenden) nu eenmaal niet te sturen valt. Tegelijk hebben de thans deelnemende partijen in de coalitie vreemde hobby’s. Zo wilde BBB niets weten van een pot met geld om in de landbouwsector maatregelen te kunnen bekostigen, want men wilde dat soort maatregelen niet. Die vallen niet te ontlopen en nu is er geen geld voor. De PVV heeft zo’n hekel aan asielzoekers, dat men zonder enige analyse alvast de uitgaven op korte termijn waanzinnig heeft verlaagd. Dat gaat dus niet goed, want die mensen lopen gewoon rond, te meer omdat men in de hoek van de PVV geen greintje humaniteit kan bespeuren, want dan zou men bijvoorbeeld bevorderen dat deze mensen hun eigen brood kunnen verdienen. En dan is er nog de gedachte verhoging van de BTW op sport en cultuur, voortkomend uit de hekel in de coalitie over dat soort zaken, waar geen steun voor is bij de oppositie die in de Eerste Kamer voorstellen kan tegenhouden, maar het lukt ook niet goed om er iets anders voor te verzinnen. Overigens, wat wij in Nederland zien is in het buitenland niet anders. Ook in de ons omringende landen heeft men voortdurend ingeteerd op publieke uitgaven om het vrij besteedbare inkomen van de burgers te verruimen. Vooral grootverdieners mogen zich in de handen wrijven. Die weten van gekkigheid niet wat ze met hun geld moeten doen, behalve als gierigaards - zoals al door Charles Dickens gekarikaturiseerd - nog meer geld proberen te vergaren. Het is om moedeloos van te worden. ---------- De illustratie is van Han Busstra.
© 2025 Arie de Jong

	powered by CJ2