archiefvorig nr.lopend nr.

Beschouwingen > Brief uit ... delen printen terug
Bolivia en de Zee (1) Hans Meijer

1105BS Bolivia1Bolivianen beschikken over een uitstekend geheugen, veel beter dan dat van Nederlanders en Engelsen, maar weer lang niet zo goed als dat van Ieren, Spanjaarden en Argentijnen. Wij Nederlanders herinneren ons nog net wat er in 1940 gebeurd is, gebeurtenissen verder terug in de tijd zoeken we op in geschiedenisboekjes.

In Bolivia weet men daarentegen nog alles van het jaar 1879 (la Guerra del Pacífico). Het Argentijnse geheugen gaat terug tot 1833 (las islas Malvinas) en het Spaanse tot 1713 (Gibraltar). De Ieren beschikken over het geheugen van een olifant want zij herinneren zich 1649 (Oliver Cromwell) nog als de dag van gisteren. De historicus Peter Burke stelt in ‘Varieties of Cultural History’ (1997) dat gezegd wordt dat de overwinnaars de geschiedenis schrijven. Volgens hem kan ook gezegd worden dat de geschiedenis vergeten wordt door de overwinnaars. Zij kunnen het zich veroorloven, terwijl de verliezers niet in staat zijn te accepteren wat er gebeurd is en voorgoed veroordeeld zijn tot piekeren, herbeleven en nadenken over hoe het anders had kunnen zijn.

Voor Bolivianen is, om met William Faulkner te spreken, het verleden nooit dood, het is zelfs niet voorbij. In Bolivia word ik voortdurend aan het verleden herinnerd en dan met name aan het fatale jaar 1879, toen Bolivia zijn kustprovincie el Litoral na een korte oorlog aan Chili kwijtraakte. Het definitieve verlies van el Litoral werd bezegeld in 1904 met het beruchte ‘Tratado de Paz y Amistad’. Hoezo verdrag voor vrede en vriendschap? Chili is onze vijand!

De verovering van el Litoral door Chili werd ingegeven door economische en politieke motieven. Enerzijds vreesde Chili de alliantie tussen Peru en Bolivia en anderzijds was men zich in Chili terdege bewust, veel meer dan in Bolivia, van de economische waarde van el Litoral en was Chili er veel aan gelegen om dit gebied in handen te krijgen. In 1866 slaagde Chili er in om, tijdens de regering van de tiran Mariano Melgarejo in Bolivia, via handig diplomatiek opereren haar noordelijke grens naar de 24ste breedtegraad op te schuiven. Pogingen om de rest van el Litoral van Bolivia te kopen liepen echter op niets uit. Er lag voor Chili toen nog maar één weg open om dit gebied in handen te krijgen. Oorlog.

Het excuus dat Chili gebruikte om ‘la Guerra del Pacífico’ te beginnen was flinterdun. De casus belli: Bolivia introduceerde een belasting op de vanuit Antofagasta geëxporteerde salpeter, hetgeen in strijd was met eerder gemaakte afspraken. Peru, dat een verdedigingsverdrag met Bolivia gesloten had, vocht aan de zijde van Bolivia in deze oorlog mee. Het gewapende conflict duurde van 1879 tot 1883. Chili maakte eerst korte metten met het volstrekt inferieure Boliviaanse leger en versloeg daarna het Peruaanse leger. Bolivia sloot in 1904 vrede met Chili. Peru deed dat pas in 1929. Beide landen betaalden een hoge prijs. Bolivia verloor el Litoral, en werd zo afgesneden van de zee, en Peru verloor Tarapacá en Arica. Al in 1880 voerde Chili een belasting in op de vanuit de veroverde gebieden geëxporteerde salpeter, hetgeen meer licht werpt op de casus belli van deze oorlog. Opmerkelijk is dat meer dan de helft van de inkomsten van de Chileense staat tussen 1892 en 1917 afkomstig was uit deze salpeter belasting.

‘¡El mar nos pertenece por derecho, recuperarlo es1105BS Haaien un deber!’ (De zee is rechtens van ons, haar terugkrijgen is een plicht!) valt in iets andere bewoordingen in de Boliviaanse grondwet van 2009 te lezen. Dit principe wordt er bij alle Bolivianen vanaf de dag dat ze naar school gaan ingehamerd. Ieder jaar viert men op 23 maart ‘el Día del Mar’ (de dag van de zee). Politici en kranten gaan die dag uitgebreid in op de gebeurtenissen van ‘la Guerra del Pacifico’. Het Boliviaanse motto die dag is dat van hun grote held Eduardo Abaroa: ‘¿Rendirme yo? ¡Que se rinda su abuela, carajo!’ (Ik me overgeven? Laat je grootmoeder zich overgeven, verdomme!).

El Litoral is ongeveer 120.000 vierkante kilometer groot (zo’n drie keer Nederland). De extreem droge Atacama woestijn beslaat een groot deel van dit gebied. Aardbevingen en tsunami’s teisteren van tijd tot tijd de kust. In 1879 was het een leeg gebied waar plus minus 15.000 zielen woonden, meest Chilenen. Naast guano, salpeter en zilver bleek dit gebied ook rijk aan koper te zijn, een metaal dat van essentieel belang was voor de in die tijd opkomende elektriciteit en telecommunicatie industrieën. De Chuquicamata mijn, waar sinds 1915 op grote schaal koper gewonnen wordt, is de grootste open kopermijn ter wereld. Deze mijn bevindt zich op vijftien kilometer van Calama, de plaats waar Eduardo Abaroa in 1879 zijn heldendood stierf.

De exploitatie van bovengenoemde grondstoffen in het door Chili veroverde gebied heeft de situatie er drastisch veranderd. Tegenwoordig wonen er in Antofagasta 350.000 mensen, zie foto, Iquique heeft 185.000 inwoners en Arica 210.000. Niet ver van Arica ligt aan de Peruaanse kant van de grens haar vroegere zusterstad Tacna, een stad die nu 280.000 inwoners telt. Volgens de Boliviaanse schrijver Ramón Rocha Monroy is Tacna cultureel gezien een vibrerende Peruaanse stad. Arica is dat allang niet meer, dat is nu een typisch Chileense stad.

Sommige voorvallen tussen Bolivia en Chili lijken regelrecht afkomstig uit het absurd theater. In juni 2011 werden veertien gewapende Boliviaanse militairen, die op Chileens grondgebied verzeild geraakt waren, in  Chili gearresteerd. De twee auto’s waarin ze zaten hadden Chileense nummerborden en bleken gestolen te zijn. Twee dagen later werden de soldaten Chili uitgezet, maar niet nadat door Bolivia geprotesteerd was tegen hun behandeling. Tot verbazing van de Chilenen werden deze veertien soldaten in Bolivia door president Evo Morales gedecoreerd en bevorderd naar een hogere rang. Deze geschiedenis kreeg in januari 2013 een staartje toen drie gewapende Boliviaanse soldaten op Chileens grondgebied terechtkwamen. Ook zij werden gearresteerd en vastgezet. De reactie van Boliviaanse zijde was furieus. De president sprak van ‘héroes del mar’ (helden van de zee) en ‘rehénes políticos’ (politieke gegijzelden). Deze keer duurde het een maand voordat Chili de soldaten vrijliet en de grens overzette. Ook zij werden in Bolivia door president Morales gedecoreerd en bevorderd. Absurd theater? Niet in Bolivia.

(wordt vervolgd)

Deel 2:

http://www.deleunstoel.nl/home.php?artikel_id=3699

********************************
De illustraties zijn van de schrijver zelf
© 2013 Hans Meijer meer Hans Meijer - meer "Brief uit ..." -
Beschouwingen > Brief uit ...
Bolivia en de Zee (1) Hans Meijer
1105BS Bolivia1Bolivianen beschikken over een uitstekend geheugen, veel beter dan dat van Nederlanders en Engelsen, maar weer lang niet zo goed als dat van Ieren, Spanjaarden en Argentijnen. Wij Nederlanders herinneren ons nog net wat er in 1940 gebeurd is, gebeurtenissen verder terug in de tijd zoeken we op in geschiedenisboekjes.

In Bolivia weet men daarentegen nog alles van het jaar 1879 (la Guerra del Pacífico). Het Argentijnse geheugen gaat terug tot 1833 (las islas Malvinas) en het Spaanse tot 1713 (Gibraltar). De Ieren beschikken over het geheugen van een olifant want zij herinneren zich 1649 (Oliver Cromwell) nog als de dag van gisteren. De historicus Peter Burke stelt in ‘Varieties of Cultural History’ (1997) dat gezegd wordt dat de overwinnaars de geschiedenis schrijven. Volgens hem kan ook gezegd worden dat de geschiedenis vergeten wordt door de overwinnaars. Zij kunnen het zich veroorloven, terwijl de verliezers niet in staat zijn te accepteren wat er gebeurd is en voorgoed veroordeeld zijn tot piekeren, herbeleven en nadenken over hoe het anders had kunnen zijn.

Voor Bolivianen is, om met William Faulkner te spreken, het verleden nooit dood, het is zelfs niet voorbij. In Bolivia word ik voortdurend aan het verleden herinnerd en dan met name aan het fatale jaar 1879, toen Bolivia zijn kustprovincie el Litoral na een korte oorlog aan Chili kwijtraakte. Het definitieve verlies van el Litoral werd bezegeld in 1904 met het beruchte ‘Tratado de Paz y Amistad’. Hoezo verdrag voor vrede en vriendschap? Chili is onze vijand!

De verovering van el Litoral door Chili werd ingegeven door economische en politieke motieven. Enerzijds vreesde Chili de alliantie tussen Peru en Bolivia en anderzijds was men zich in Chili terdege bewust, veel meer dan in Bolivia, van de economische waarde van el Litoral en was Chili er veel aan gelegen om dit gebied in handen te krijgen. In 1866 slaagde Chili er in om, tijdens de regering van de tiran Mariano Melgarejo in Bolivia, via handig diplomatiek opereren haar noordelijke grens naar de 24ste breedtegraad op te schuiven. Pogingen om de rest van el Litoral van Bolivia te kopen liepen echter op niets uit. Er lag voor Chili toen nog maar één weg open om dit gebied in handen te krijgen. Oorlog.

Het excuus dat Chili gebruikte om ‘la Guerra del Pacífico’ te beginnen was flinterdun. De casus belli: Bolivia introduceerde een belasting op de vanuit Antofagasta geëxporteerde salpeter, hetgeen in strijd was met eerder gemaakte afspraken. Peru, dat een verdedigingsverdrag met Bolivia gesloten had, vocht aan de zijde van Bolivia in deze oorlog mee. Het gewapende conflict duurde van 1879 tot 1883. Chili maakte eerst korte metten met het volstrekt inferieure Boliviaanse leger en versloeg daarna het Peruaanse leger. Bolivia sloot in 1904 vrede met Chili. Peru deed dat pas in 1929. Beide landen betaalden een hoge prijs. Bolivia verloor el Litoral, en werd zo afgesneden van de zee, en Peru verloor Tarapacá en Arica. Al in 1880 voerde Chili een belasting in op de vanuit de veroverde gebieden geëxporteerde salpeter, hetgeen meer licht werpt op de casus belli van deze oorlog. Opmerkelijk is dat meer dan de helft van de inkomsten van de Chileense staat tussen 1892 en 1917 afkomstig was uit deze salpeter belasting.

‘¡El mar nos pertenece por derecho, recuperarlo es1105BS Haaien un deber!’ (De zee is rechtens van ons, haar terugkrijgen is een plicht!) valt in iets andere bewoordingen in de Boliviaanse grondwet van 2009 te lezen. Dit principe wordt er bij alle Bolivianen vanaf de dag dat ze naar school gaan ingehamerd. Ieder jaar viert men op 23 maart ‘el Día del Mar’ (de dag van de zee). Politici en kranten gaan die dag uitgebreid in op de gebeurtenissen van ‘la Guerra del Pacifico’. Het Boliviaanse motto die dag is dat van hun grote held Eduardo Abaroa: ‘¿Rendirme yo? ¡Que se rinda su abuela, carajo!’ (Ik me overgeven? Laat je grootmoeder zich overgeven, verdomme!).

El Litoral is ongeveer 120.000 vierkante kilometer groot (zo’n drie keer Nederland). De extreem droge Atacama woestijn beslaat een groot deel van dit gebied. Aardbevingen en tsunami’s teisteren van tijd tot tijd de kust. In 1879 was het een leeg gebied waar plus minus 15.000 zielen woonden, meest Chilenen. Naast guano, salpeter en zilver bleek dit gebied ook rijk aan koper te zijn, een metaal dat van essentieel belang was voor de in die tijd opkomende elektriciteit en telecommunicatie industrieën. De Chuquicamata mijn, waar sinds 1915 op grote schaal koper gewonnen wordt, is de grootste open kopermijn ter wereld. Deze mijn bevindt zich op vijftien kilometer van Calama, de plaats waar Eduardo Abaroa in 1879 zijn heldendood stierf.

De exploitatie van bovengenoemde grondstoffen in het door Chili veroverde gebied heeft de situatie er drastisch veranderd. Tegenwoordig wonen er in Antofagasta 350.000 mensen, zie foto, Iquique heeft 185.000 inwoners en Arica 210.000. Niet ver van Arica ligt aan de Peruaanse kant van de grens haar vroegere zusterstad Tacna, een stad die nu 280.000 inwoners telt. Volgens de Boliviaanse schrijver Ramón Rocha Monroy is Tacna cultureel gezien een vibrerende Peruaanse stad. Arica is dat allang niet meer, dat is nu een typisch Chileense stad.

Sommige voorvallen tussen Bolivia en Chili lijken regelrecht afkomstig uit het absurd theater. In juni 2011 werden veertien gewapende Boliviaanse militairen, die op Chileens grondgebied verzeild geraakt waren, in  Chili gearresteerd. De twee auto’s waarin ze zaten hadden Chileense nummerborden en bleken gestolen te zijn. Twee dagen later werden de soldaten Chili uitgezet, maar niet nadat door Bolivia geprotesteerd was tegen hun behandeling. Tot verbazing van de Chilenen werden deze veertien soldaten in Bolivia door president Evo Morales gedecoreerd en bevorderd naar een hogere rang. Deze geschiedenis kreeg in januari 2013 een staartje toen drie gewapende Boliviaanse soldaten op Chileens grondgebied terechtkwamen. Ook zij werden gearresteerd en vastgezet. De reactie van Boliviaanse zijde was furieus. De president sprak van ‘héroes del mar’ (helden van de zee) en ‘rehénes políticos’ (politieke gegijzelden). Deze keer duurde het een maand voordat Chili de soldaten vrijliet en de grens overzette. Ook zij werden in Bolivia door president Morales gedecoreerd en bevorderd. Absurd theater? Niet in Bolivia.

(wordt vervolgd)

Deel 2:

http://www.deleunstoel.nl/home.php?artikel_id=3699

********************************
De illustraties zijn van de schrijver zelf
© 2013 Hans Meijer
powered by CJ2