Een paar weken geleden heb ik, spijtig genoeg, een vrij-reizen kaartje gebruikt om te sporen naar Deurne. Om in Deurne te geraken moet je eerst naar Eindhoven, een mistroostige stad waar een mens niets te zoeken heeft, en dan met een lokale boemel richting Limburg. De eerste halte is Deurne en dat ligt in De Peel. Vanuit Deurne zou je een leuke wandel- of fietstocht kunnen maken door die Peel, iets dat door sommigen wordt aangemoedigd, zoals door de lokale VVV, maar door anderen ten stelligste wordt ontraden. Voor fietsen of wandelen was het echter het jaargetijde niet. Maar wat drijft de mens dan naar Deurne?

Hoe gek het misschien ook mag klinken, Deurne heeft een museum voor moderne kunst. Daar is helemaal geen noodzaak toe. Want waarom zou elke vlek op de kaart een museum voor moderne kunst moeten hebben? Toch heeft Deurne er een. Dat heeft het dorp vooral te danken aan een beroemde inwoner, de dorpsarts Hendrik Wiegersma. Hendrik Wiegersma stond model voor de hoofdpersoon van een Nederlandse doktersroman, het wil me niet te binnen schieten welke, schilderde zelf niet onverdienstelijk en was bovendien een kunstverzamelaar. Hendrik is echter vooral ook bekend als de vader van Friso Wiegersma, de tekstdichter en partner van Wim Sonneveld.

De familie Wiegersma bewoonde het Groot Kasteel van Deurne, dat helemaal geen groot kasteel is, maar eerder een niet onaanzienlijk landhuis. Na het overlijden van Hendrik Wiegersma in 1969 werd dit landhuis aangekocht en ingericht als museum, museum De Wieger. Hierin bevindt zich een deel van de collectie van Wiegersma en veel werk van figuratieve schilders uit het interbellum, die in de jaren zestig en zeventig volstrekt genegeerd werden, want die waren niet met hun tijd meegegaan. In Deurne vonden zij echter een warm onthaal.

Dit valt allemaal te lezen op de webpagina van het museum, maar wat daarop onvermeld blijft is dat zij een paar echte juweeltjes in de collectie hebben, namelijk werken van Gerrit van Bakel (1943 - 1984). Van Bakel was een van de grootste kinetische kunstenaars van Nederland, die bewegende objecten maakte van een ongelooflijke verfijning. Deze objecten werken op natuurkrachten: zonlicht, kou en warmte, regen en wind. Energie kan worden geleverd door het verschil in temperatuur tussen dag en nacht, licht en donker en als gevolg daarvan uitzetting en inkrimping van het materiaal. De bewegingen zijn daardoor traag, millimeter voor millimeter en je blijft je eraan vergapen als je het ziet.

Ik was ooit min of meer toevallig op twee objecten gestuit van Van Bakel, die in een hoekje verscholen stonden op een tentoonstelling van de bewegende dieren van Theo Jansen in de Kunsthal in Rotterdam. Die objecten zagen eruit als industriële ontwerpen, zonder evidente functie, uitgevoerd door een meester. Van Bakel was geen briljante knutselaar, zoals Tinguely, maar veeleer een vakbekwaam instrumentmaker en meubelmaker. De uitvoering was namelijk volmaakt. Natuurlijk was ik nieuwsgierig wie deze objecten gemaakt had, maar de naam Van Bakel zei me niets.

Toen kortgeleden in de krant stond dat Gerrit van Bakel postuum een prijs was toegekend, moest ik er toch echt meer van weten. Naspeuringen doen naar Van Bakel bleek niet zo moeilijk, want er is een webpagina gerritvanbakel.nl. Daarop is al zijn werk te zien, in statische vorm wel te verstaan. Bewegende objecten moet je echter in het echt zien; aan plaatjes heb je niet veel. Wil je zijn objecten zien, dan bleek je naar Deurne te moeten, naar dat museum De Wieger, want die hebben een aantal objecten van hun dorpsgenoot in de collectie, ook al maken ze daar zelf geen melding van.

Vandaar mijn tocht naar dat gat in De Peel.

Het museum was die dag geopend. Niettemin ontving de receptioniste mij met enige verbazing. Het was duidelijk dat zij niet op bezoek gerekend had. Ze was nieuwsgierig naar waar ik vandaan kwam en wat ik kwam doen. Ik vertelde haar dat ik uit Amsterdam kwam en graag het werk van Van Bakel wilde zien. Ze schrok. Ik trof het namelijk niet want op dat moment werd dat niet tentoongesteld. Maar ze hadden hem toch in de collectie? Dat wel, maar er was niet genoeg ruimte om de hele collectie uit te stallen. Was het feit dat hij net een prijs had gewonnen dan geen goede aanleiding om zijn werk te tonen, om misschien zelfs een hele tentoonstelling aan hem te wijden? Ze dacht van wel en ging in overleg met de conservatrice. Deze zag er echter geen enkele aanleiding in om de werken van Van Bakel te voorschijn te halen. Omdat ik zo'n verre reis had gemaakt, kreeg ik koffie van de receptioniste. Ik dwaalde daarna beleefdheidshalve door de paar zaaltjes waar wel iets te zien was en dat viel allemaal niet mee. Inderdaad, figuratieve schilderkunst uit het interbellum, niet van erg grote kwaliteit. Amateuristisch vond ik de meeste werken, een enkele gunstige uitzondering daargelaten. Ik was snel uitgekeken. Wat nu gedaan?

Een bezoek aan het dorp? De receptioniste raadde mij dat af. Het was een dorp van niks en bovendien lag het hele centrum op de schop. Wat deed je dan zoal in Deurne? Niet veel. Je woonde er in ruime, maar niet al te dure bungalows en dat was de voornaamste aantrekkingskracht. En je kon natuurlijk fietsen en wandelen in de Peel, bij gunstige weersomstandigheden. Er zat niet veel anders op dan onverrichter zake huiswaarts te keren. Als ik weer eens langs wilde komen voor die van Bakels moest ik van tevoren bellen, anders was de kans groot dat ik weer voor niets kwam. Ik had de stellige indruk dat ze een beetje met die van Bakels in hun maag zaten. Hij past natuurlijk helemaal niet in die interbellumcollectie van halfwas schilderkunst en aan de andere kant hebben ze kennelijk geen idee van het belang van het werk van Van Bakel. Misschien kunnen zijn nabestaanden hier nog iets aan doen. Het is toch een gotspe dat de objecten van Van Bakel nergens te zien zijn, zelfs niet in zijn eigen woonplaats!

 

**************************

Kijk eens op www.meermanno.nl