Sinds ik de afgelopen zomer door Indonesië rondreisde wist ik bij God niet wat ik verder nog moest schrijven. Zulke maatverschillen in werkelijk alles. Kwesties die hier wat lijken voor te stellen vallen daar in het niet, worden opgelost of althans dragelijk gemaakt in de marge van de megaproblemen als overbevolking, armoede, werkeloosheid, explosieve verstedelijking en alle afgeleide bronnen voor mogelijke onderlinge conflicten.

Een cultuurshock. En ik moet zeggen dat de hausse aan indrukken, daar opgedaan, na maanden nog steeds de maatvoering van veel van mijn denken beheerst. Hoe men kleinschalig grote problemen niet oplost maar naar eigen omvang en vermogen te lijf gaat en van dat gevecht een broodwinning tracht te maken, dat zag je overal. Wie waagt die wint, dus moet je wagen om te winnen, sterker nog, om zelfs maar een beetje mee te komen. Zo’n mentaliteit gekoppeld aan een natuurlijke vrolijkheid, opgeruimdheid. Een openbaring.

Als backpacker zie je vooral veel van de straat. Het tomeloze verkeer, nauwelijks geregeld dus iedereen moet zelf oppassen. Het openbaar vervoer: massa’s fiets- en brommertaxi’s en daarnaast veel minibusjes, bestuurd en geleid (door een conducteur annex klantenwerver) door zwoegende zzp’-ers die moeten zien te leven van het verschil tussen betalingen van de passagiers en pacht van het busje plus allerlei laat ik zeggen corruptieve nevenuitgaven. Smeergeld heet niet voor niets zo. Het smeert de economie

Corruptie op kleine schaal (van corruptie op grote schaal heeft Indonesië natuurlijk ook te lijden, en hoe!) als blijk van waardering in de meest letterlijke zin: waardebepaling van wat geboden wordt. Zo heb ik het verschijnsel trachten te zien. En als het nodig is wordt over alles gesjacherd, vindt er handjeklap plaats. De machthebbers bedriegen, stelen en stellen grenzen, de onderknuppels pikken een graantje mee en daartussen of daaromheen ontstaat weer een markt. Wie mee wil blijven doen moet die markt kennen. Zo is het leven en sommige dingen zijn niet anders. Somber? Hoezo! Dat is nu marktwerking op-en-top!

En laten we het nu in Europa net voortdurend over marktwerking hebben! En in Nederland lijken we er nog wel een schepje bovenop te hebben willen doen. De markt als remedie tegen alle kwalen, ziedaar ons credo. Het heeft de afgelopen jaren met die als o zo heilzaam gepropageerde marktwerking niet altijd mee gezeten. Een paar willekeurige voorbeelden. In de geliberaliseerde taxibranche rollen rivaliserende chauffeurs her en der vechtend over straat, en lagere prijzen, ho maar! In het openbaar vervoer wordt het er, sinds er marktconform wordt aanbesteed, ook niet veel beter op. Goedkoper al helemaal niet, en het aantal ongelukken mag er de laatste tijd ook zijn. De energiemarkt, waar ‘groene stroom’ soms vervuilender wordt geproduceerd dan welke grijze stroom ooit…de marktbewustere gezondheidszorg, waar de grote verzekeraar steeds meer degene wordt die uitmaakt wat nog zorg mag heten. Alleen een kwestie van nieuwigheid? Laten we het hopen. In tijden van verandering waren het altijd al de clowns, charlatans, goochelaars en gebakken luchtverkopers die de burger wereldwijs maakten.

Dat laatste lijkt ook nu weer aardig te lukken. Sterker nog, het hoge tempo en de hausse aan schandalen hebben de burger geharnast en achterdochtig gemaakt. Teruggedrukt in de rol van individuele consument “kiest hij bewust” op twee criteria: wat kost het MIJ en wat levert het MIJ op. Hij heeft gelijk. Heel simpel. Te simpel, want wat ongebreidelde marktwerking, te pas en te onpas ingevoerd of afgedwongen als ware het een geloofsartikel, ONS oplevert is wereldwijde uitbuiting, verschraling van aanbod, ongebreidelde vervoersstromen, vervuiling, modehypes, waan van de dag en vooral angst. Regionale welvaart bij ons, kommer en kwel wereldwijd.

Ik heb dit natuurlijk allemaal niet zo maar spontaan bedacht. Twee onopvallende berichtjes in de pers en op televisie, verscholen tussen de grote kwesties, hielpen me op m’n stokpaard. Het eerste, een kort persbericht uit het NRC van 27 november: De NMA (Nederlandse Mededingingsautoriteit) verdenkt negen producenten van betonnen sierbestratingsmaterialen van het maken van illegale kartelafspraken tussen 1998 en 2006”. Een bericht dat bij mij insloeg als een bom, dat mag ik wel zeggen!

Een tweede bericht kwam op het journaal van een paar dagen terug. Van onze correspondente in Duitsland en diverse Oost-Europese al dan niet EU lidstaten: in Polen is zo ongeveer geen elektricien meer te vinden, omdat ze allemaal hier in het Westen voor meer loon aan het werk zijn Zo hoort het ook, want zo hoort een markt nu eenmaal te werken. Vrij verkeer van geld en goederen eist ook vrijheid van personenverkeer. Wij een probleem, Polen een probleem. Dat wordt overleg. En intussen trekken de lonen in hoogte naar elkaar toe. Dat heeft die marktwerking toch maar mooi teweeg gebracht! Misschien kunnen wij wat in Polen betekenen; sommige boeren hadden dat trouwens al ontdekt.

Wij r e g e l e n hier graag alles. Ook marktwerking. Liefst bij wet vanuit Brussel. In principe prima. Maar laten we nu eens veronderstellen dat onze Nederlandse betonwaren-industrie met haar sierbestratingproducten ondraaglijk lijdt onder het obligate marktprimaat, zoals de NMA de Brusselse regels duidt. Meteen euthanasie dan maar? Ik twijfel. Ik denk dat voorheen de verkoop in de branche vooral business to business was: aannemers en project- ontwikkelaars in de duurdere sectoren die niet perse op een dubbeltje hoefden te kijken. Wie maken nu de dienst uit: de grootinkopers van GAMMA, KARWEI, PRAXIS, HORNBACH, winkelketens die elkaar scherp in de gaten houden op hun consumentenprijzen en de fabrikant de strot dichtknijpen, wetend dat je tegenwoordig overal terecht kan, al is het in China.

Ze kunnen daar tegenwoordig vrijwel alles spotgoedkoop maken, dus waarom geen sierbestrating. Gebied genoeg om te ontbossen, af te graven, te vervuilen of onder water te zetten. Bruinkool genoeg voor luchtvervuilende steenovens. Arme werkloze boeren genoeg om hongerlonen af te dwingen, scheepscapaciteit genoeg om bulkcarriers vol te laden op weg naar onze prijsbewuste consument. Want iedereen wil trendy bestrating in z’n tuin, vooral als het niet te veel kost. Kan dat nu niet anders? Moeten we niet gewoon toestaan dat – bij voorbeeld – een Limburgse fabrikant die efficiënt werkt met rivierzand en grind uit de buurt, samen met z’n branchegenoten een overlevingsstrategie probeert af te spreken, zodat hij z’n Limburgse kasseitjes kan blijven afzetten, al zijn ze een paar procent duurder? Over wat voor markt hebben we het eigenlijk! Ik weet natuurlijk niet of het zo in elkaar gezeten heeft, maar ik heb wel de indruk dat we niet roomser dan de paus hoeven te zijn en dat er voor de NMA belangrijker kwesties horen te spelen. Hou ze in de gaten.

Over het begrip markt is wat mij betreft het laatste woord nog niet gezegd, maar laat ik voorzichtig zijn. Ik ben de verbazing nog lang niet te boven.

 

************************************************

De Leunstoel is gebouwd door Peppered.

Ga voor informatie over dat bureau naar www.peppered.nl