archiefvorig nr.lopend nr. |
||||
Nummer 1 Jaargang 5 11 oktober 2007 |
|
|||||||||||||||||||||||||||||
Beschouwingen > Het leven zelf | ||||
Jonathan Israel in Den Haag | Willem Minderhout | |||
‘En het geschiedde op Internationale Vredesdag ....’
‘Huh, wanneer, zei je?’ Eén van de symptomen van de secularisering is dat waarschijnlijk weinig mensen meer weten wanneer het ‘Sint Jansdag’, of ‘Sint Annadag’ is. Misschien dat dat in Katholieke kring nog enigszins onderhouden wordt want ik heb wel eens gehoord van iemand die zijn ‘naamdag’ vierde, maar normaal gesproken hanteren we toch, afgezien van Pasen, Kerst, Sinterklaas en nog een paar overblijfselen, de ‘dd-mm-jjjj’ notering. Daar werd tot voor kort alleen van afgeweken voor fenomenen als Vaderdag, Moederdag en Werelddierendag, maar dit gebruik om speciale doelgroepen of doelen een eigen dag te geven is aan het exploderen. Na Vrouwendag, kwam de Secretaressedag, Valentijnsdag, de Dag van de Verpleging, de Autoloze Zondag en dan ben ik er vast nog een heleboel vergeten. Tegenwoordig worden er zelfs hele weken, voor thema’s als ‘de geschiedenis’, ‘de vooruitgang’, ‘de zee’, ‘de smaak’, ‘de poëzie’ en ga zo maar door, geclaimd. Ik vrees dat er een moment komt dat je zeer ouderwets wordt gevonden als je een gewone datum noemt. ‘Huh, wanneer, zei je? O, je bedoelt op Wereld Galblaasdag!’
Op vrijdag 21 september, Wereldvredesdag dus, gaf Jonathan Israel een lezing over ‘Spinoza, the Radical Enlightenment and the Making of World Peace’. Israel, die in Londen Nederlandse Geschiedenis doceert (een opvolger van grootheden als Pieter Geyl en E.H. Kossman, dus) heeft grote indruk op mij gemaakt met zijn ‘History of the Dutch Republic’, maar vooral met zijn ‘Radical Enlightenment’. Ik wilde deze man wel eens in het echt zien, dus ik toog naar de Haagse Nieuwe Kerk, waar de lezing zou plaatsvinden. Een symbolischer plek is nauwelijks denkbaar, want Spinoza ligt er op het kerkhof begraven. Zijn grafsteen was voor de gelegenheid mooi uitgelicht. Voordat Israel aan het woord kwam moesten we eerst nog luisteren naar burgemeester Deetman. Onze CDA-burgemeester liet niets los over de enormiteit van ‘gristelijke historici’ om Spinoza, Annie M.G. Schmidt en een aantal anderen uit de Nederlandse canon te weren. Hij beperkte zich tot reclame voor ‘De Heek’ als ‘sittie of pies en djustis’, de voertaal was Engels. Daarna kwam er een man van de VN die zich met vrede bezighoudt en de Internationale Vredesdag als de belangrijkste activiteit in dit streven beschouwt. Tsja, wat moet je daar van zeggen? Behalve den man die de Sarphatistraat de mooiste straat van Europa vindt, heb ik nog nooit ....
Na dit wat saaie voorprogramma kwam de grote Jonathan dan eindelijk zelf. Uiteraard had hij zijn verhaal ook toegesneden op ‘world peace’. Israel ziet in Nederland – met Spinoza als grote baanbreker - de bakermat van de ‘radikale verlichting’. Anders dan de ‘gematigde verlichting’, waarvoor hij denkers als Descartes (die in Nederland zijn ’Dicourse de la Méthode’ schreef), Locke en Voltaire representatief acht, braken de ‘radikale verlichters’ definitief met theologisch denken en introduceerden zij de baanbrekende gedachte dat alle mensen - ongeacht hun afkomst, geslacht, of ras - gelijkwaardig zijn. Volgens Israel komt de radikale verlichters de eer toe dat zij het ‘denkbaar’ maakten dat er een representatieve democratie kon ontstaan. Iemand als Voltaire (de vriend van menige ‘verlichte despoot’) zou dat absurd hebben gevonden. Ook de gedachte dat zoiets als wereldvrede niet alleen wenselijk maar ook haalbaar was, acht hij een verworvenheid die wij aan de radikale verlichters te danken hebben. De natuurstaat van de mens, die volgens Thomas Hobbes ‘solitary, poor, nasty, brutish, and short’ was, was wellicht binnen de staten opgeheven, maar zou volgens vele denkers tussen staten onderling nog onverminderd van kracht zijn. De radikale verlichters waren wat optimistischer ingesteld. Tijdens zijn lezing toonde Israel aan dat de aanzet tot het denken over een ‘wereldregering’, die er voor zou kunnen zorgen dat ‘een reedlijk willen over de aarde’ zou kunnen stromen, bij zijn verlichte vrienden valt terug te vinden.
Hij eindigde zijn lezing met een constatering en een aanbeveling. Op zich waren beide niet verrassend, want ze vormden de crux van eerdere lezingen, zoals tijdens de in de NRC breed uitgemeten Pierre Bayle-lezing. Hij constateerde dat democratieën onderling nooit oorlog voeren en hij stak een pleidooi af om de wortels van het denken over onze democratische samenleving, het gedachtegoed van de radikale verlichting, meer aandacht te geven in het onderwijs. Zijn constatering dat democratieën nooit onderling oorlog voeren lijkt mij historisch correct. Hij brengt het echter wel een beetje als een definitiekwestie: democratieën voeren onderling geen oorlog, als land A toch oorlog voert is het dus geen echte democratie. En betekent deze constatering dat oorlogen die democratieën tegen niet-democratische staten voeren zonder meer rechtvaardig zijn?
Zijn pleidooi om meer aandacht aan de wortels van de democratie te besteden in het onderwijs kan ik ook alleen maar onderschrijven. Meer Spinoza, Diderot, Payne en Kant, dames en heren leraren! Maar of dat echt zou helpen, vraag ik mij af. Ik moest denken aan de verzuchting van D.R. Camphuysen, die de beroemde dichtregels schreef:
Ach, waren alle mensen wijs,
En deden daarbij wel
Dan was de aarde een paradijs Nu is zij vaak een hel. Toevallig of niet staat die tekst ook op het Spinozahuis in Rijnsburg.
Dat alles laat onverlet dat Israel’s ‘Radical Enlightenment’ een vaste plek op mijn nachtkastje gekregen heeft. Er is niets inspirerender dan te lezen over martelaren voor het vrije woord als de gebroeders Koerbagh en Francisicus van den Enden in deze tijden van herkerstening. En Spinoza zelf natuurlijk! Hij is het nog immer voortlevende bewijs dat het met de ‘tweede generatie allochtonen’ nog alleszins goed kan aflopen.
Ik vind het daarom de hoogste tijd een Nationale Spinozadag in te stellen.
De Koninklijke Bibliotheek heeft een mooi dossier over Jonathan Israel op de website: http://www.kb.nl/dossiers/wetenschap/jonathan-israel
****************************************
Literatuur en beeldende kunst onder één dak
bij Buddenbrooks aan het Noordeinde in Den Haag.
Kijk op www.buddenbrooks.nl |
||||
© 2007 Willem Minderhout | ||||
powered by CJ2 |