Enige tijd geleden stond er een foto in de krant die veel indruk op me maakte. De foto toonde een paar verdwaasd kijkende Arabieren tussen een groot aantal dode schapen. Deze schapenslachting bleek het resultaat te zijn van één van de vele pogingen van het Amerikaanse leger om orde en rust in Irak te herstellen. De foto deed me denken aan twee befaamde schapenslachtingen uit de literatuurgeschiedenis.

De oudste staat op naam van Ajax, Telamonszoon. Hij is, op Achilles na, de grootste krachtpatser onder de Griekse helden die Troje belegeren. Als Achilles gesneuveld is denkt hij om die reden recht te hebben op diens wapenrusting. Als Odysseus tot dapperste der Grieken wordt uitverkoren en de wapenrusting ten geschenke krijgt, ontsteekt Ajax in grote toorn en zint op wraak. Hij besluit zijn woede te koelen op zijn mede-Grieken. De godin Athene slaat hem echter met waanzin en Ajax ziet een kudde schapen voor zijn wapenbroeders aan en hij richt een enorme slachting aan. Als hij weer bij zinnen komt en ziet wat hij heeft aangericht, stort hij zich uit schaamte in zijn eigen zwaard.

De tweede schapenslachting staat op naam van Don Quijote de la Mancha, die met zijn door ridderverhalen benevelde brein twee kuddes schapen aanziet voor het leger van Alifanfaron, keizer van het eiland Taprobana en het leger van diens vijand, koning Pentapolin van de Guaramantijnen. De dolende ridder besluit Pentapolin te hulp te snellen en valt de schaapskudde met ongekende moed aan totdat hij geveld wordt door de stenen uit de slingers van de schaapherders.

Wat is het verschil tussen deze drie schapenslachtingen?

De slachting van Ajax is tragisch, zoals alle Griekse heldendichten tragisch zijn. In het Griekse epos is goed en kwaad namelijk nooit volkomen van elkaar te scheiden. In Homerus’ Ilias, waarin vanuit Grieks perspectief een episode uit de Trojaanse oorlog beschreven wordt, worden de Trojanen over het algemeen nobeler afgeschilderd dan de Grieken. De Griekse aanvoerder Agamemnon wordt als een buitengewoon vervelende dwingeland neergezet. (De dood van Ajax komen we overigens pas in de Odyssee te weten als Odysseus de onderwereld betreedt en daar de gesneuvelde held aanspreekt. De schim van Ajax draait hem echter wrokkig de rug toe.)

De Trojaanse oorlog is een tragisch gegeven bij uitstek. De casus belli, Helena, is door de godin Aphrodite aan de Trojaan Paris beloofd, maar ze was nu eenmaal gehuwd met de Griek Menelaos. Beide partijen hadden dus het gelijk aan hun zijde en het conflict was onvermijdelijk. Het geschil tussen Ajax en Odysseus over de wapenrusting van Achilles heeft ook iets tragisch: de dommekracht Ajax legt het ten onrechte af tegen de slimme en welsprekende Odysseus, die wordt bijgestaan door de godin Athene. Het enige dat de beledigde Ajax daar tegenover kan stellen is zijn spierkracht en in blinde woede ontstoken maakt hij zichzelf zo belachelijk met zijn schapenslachting, dat hij zich uit schaamte van het leven berooft.

De slachting van Don Quijote is tragikomisch. De Ridder van de Droevige Figuur rijdt uit om Het Kwaad te bestrijden, maar er is nergens een Kwaad te vinden dat het bestrijden waard is. Gelukkig is hij zelf in staat om zich Het Kwaad voor te stellen in schaapskuddes en windmolens, dus zijn queeste is niet gespeend van heldhaftige schermutselingen. Zij het dat zijn strijd volledig futiel is.

 

Hoe moeten we dan de Irakese schapenslachting kenschetsen? Het is niet tragisch, het is niet tragikomisch, het is zelfs niet eens komisch. Het is misschien wel te beschouwen als de ontnuchterende botsing van het ‘moderne epos’ met de banale werkelijkheid.

 

****************************************

Kijk op www.buddenbrooks.nl

 

'Springveren, het beste uit de leunstoel’ is nu te koop. Luister ook naar 'De mannenpil' , een van de bijdragen, voorgelezen door Maeve van der Steen. Zie www.eburon.nl/product_details.php?item_id=472