Het komt een mens niet ten goede zich anders voor te doen dan hij is. Dat gaat wringen. William Boyd toont dat aan met Rusteloos (Mouria, € 19,90) en Robert Littell gooit er nog een schepje bovenop met Personages (Luitingh, € 14,95).

Boyd wordt gezien als een literator - zo kreeg de vertaler een werkbeurs van het Fonds voor de Letteren. Dit maal deed hij duidelijk aan branchevervaging door een soort documentaire spionageroman te schrijven. Voor alle mensen die graag een 'literaire thriller' ter hand nemen is het een gouden greep. Boyd doet in dit boek aan LeCarré denken, maar dan iets ingehoudener.

Littell heeft een zeer goede naam als schrijver van spionageromans met vaak een absurd, burlesk karakter. Zo ook weer in zijn nieuwe boek, waarin hij zichzelf overtreft in fraaie scènes waarin barbaarsheid en melancholie heel goed samen blijken te kunnen gaan.

Boyd situeert Rusteloos in het midden van de jaren zeventig van de vorige eeuw, maar vermengt dat tegelijkertijd met een terugblik naar de jaren rond 1940. Beurtelings is dochter aan het woord en een moeder die Engels lijkt, maar eigenlijk een Russin is die vlak voor WOII door de Engelsen wordt geworven om mee te werken aan een desinformatiecampagne. De dienst waarvoor ze werkt vervaardigt zogenaamd Duitse documenten die moeten aantonen dat Hitler ook de V.S. wil aanvallen. Dat zou er dan toe leiden dat de V.S. zelf besluiten aan de oorlog deel te nemen en zo Engeland uit de narigheid kunnen helpen. De historie bepaalde dat Japan uiteindelijk de V.S. de oorlog binnenhaalde.

Het werk van de vrouw wordt tot in de finesses beschreven, maar veel belangrijker is haar vlucht als ze geslachtofferd dreigt te worden. Dat leidt op haar oude dag tot een soort paranoia. Daar lijkt het althans op, maar veel is niet waar in spionageromans.

De dochter geeft in Oxford Engelse les aan buitenlanders. Ze leeft met een zoontje dat ze aan een studie in Duitsland heeft overgehouden. Haar bestaan klinkt vrij normaal, helemaal vergeleken met de geschiedenis van haar moeder.

Het pleit voor Boyd dat hij je door het verhaal laat meevoeren, zonder dat je allerlei vragen stelt over de intrige die eigenlijk niet echt bestaat of misschien toch weer wel. Een minpuntje is de levenswijsheid van de kleuter van de dochter. Die praat eerder als een tiener, maar een kniesoor die daar op let. Voor Nederlanders is verder interessant dat Boyd het zogenaamde Venlo-incident uit 1939 nauwelijks verhuld in het verhaal verwerkte.

Personages van Littell staat zo propvol prachtige scènes dat navertellen snel teveel wordt. De intrige is ook niet simpel en dat de hoofdpersoon heen en weer schakelt tussen drie persoonlijkheden lijkt heel verwarrend, totdat alles aan het eind toch in elkaar blijkt te passen.

Het begin is schitterend en gruwelijk tegelijk. Ergens in Rusland wordt iemand bij wijze van executie levend in een kuil van een weg in aanleg gestopt en vervolgens onder het asfalt gewalst. Daarna neemt Littell je mee naar onder meer Israël, Tsjechië, Rusland, Zuid-Amerika en de V.S. in een bizarre speurtocht naar een Russische gangster. Onderweg treden de verschillende personages op die de hoofdpersoon als voormalig CIA-agent zich eigen heeft gemaakt.

Als kritiek kun je zeggen dat het verhaal wel erg meandert, maar zo zie je nog eens wat en achteraf besef je dat Littell het verhaal zeer listig in elkaar heeft gestoken. De lezer moet verder goed opletten doordat het verhaal in de tijd heen en weer springt, van de vroege jaren negentig van de vorige eeuw naar de latere jaren. Gelukkig bieden de hoofdstuktitels als in een ouderwets jongensboek enige houvast.

Net als in andere boeken van Littell komt de CIA er niet van goed af. Het zijn enge stiekemerds die over lijken gaan. Terzijde verschijnt Osama bin Laden ook nog kort op het toneel, dus lang voordat hij echt berucht werd.

Het is nog vroeg in het jaar, maar zal er in 2007 nog een indrukwekkender thriller op de markt komen dan Personages? Ik wacht nog even met een uitspraak tot het nieuwe boek van Robert Ferrigno over de uiteengevallen V.S. in het voorjaar verschijnt. Maar voorlopig kan het geen kwaad je geld op Littell te zetten.

 

*************************************