archiefvorig nr.lopend nr. |
||||
Nummer 18 Jaargang 3 7 september 2006 |
|
|||||||||||||||||||||||||||||
Bezigheden > Op de fiets | ||||
De verknipte wereld van William Burroughs | Willem Minderhout | |||
Aan het einde van de tocht
Zaterdag 26 augustus was, ondanks de regen, weer de mooiste dag van het jaar: de dag van de Groningse Zomer Jazz Fiets Toer. We sloten onze tocht traditiegetrouw af in ‘De Schuur van Dick’ in het wondermooie Feerwerd. Hier traden Hatfield and the North op, een legendarische band uit mijn tienerjaren. Op toetsenist Dave Stewart na, die vervangen was door Alex Maguire, was de band compleet: Phil Miller op gitaar; Richard Sinclair op basgitaar en zang en Pip Pylei) op drums.
Richard Sinclair was ooit wereldberoemd met de band Caravan en Phil Miller speelde in 1971/72 in Robert Wyatt’s band Matching Mole. Matching Mole is – wat ik noem – een ‘boulevard-woord’. Wat is een ‘boulevard-woord’? Dat is een woord dat tussen twee talen heen en weer wordt geschoven en onderweg van betekenis verandert. Het Franse ‘boulevard’ is oorspronkelijk een fonetische corruptie van het Nederlandse woord ‘bolwerk’. De Fransen, met name Vauban, namen dit verdedigingswerk van Nederlandse vestingbouwers als Menno van Coehoorn over. Toen de tijden veranderden, onder Napoleon III (Haussman!), werden die verdedigingswerken geslecht. Op de plaats waar ooit een ‘bolwerk’ had gestaan werden brede lanen aangelegd, die in vele talen, waaronder het Nederlands, ‘boulevards’worden genoemd, zonder dat wij ons beseffen dat dat eigenlijk van ons eigen woord ‘bolwerk’ is afgeleid.
Matching Mole is een fonetische corruptie van Machine Molle, de Franse vertaling van Soft Machine, de band waar Robert Wyatt aanvankelijk de dienst uitmaakte. Soft Machine is afgeleid van de titel van een boek van Richard Burroughs, één van de centrale figuren van de Amerikaanse Beat Generation, samen met dichters als Allen Ginsburg en schrijvers als Jack Kerouac.
Wordt hij nog gelezen? Is dat nog steeds de moeite waard? Ik betwijfel het, hoewel Burroughs een enorme invloed had op bekende popmusici uit de zeventiger jaren van de vorige eeuw. Ook dit zullen weinig mensen zich beseffen. Welke fan van het brave Steely Dan weet bijvoorbeeld dat de naam van die band is afgeleid van een dildo uit Burroughs’ roman Naked Lunch? Hoeveel Beatle-fans weten dat William Burroughs één van de personen is die staat afgebeeld op de hoes van ‘Sergeant Pepper’s Lonely Hearts Club Band’? De bewondering van de ooit beroemde zangeres Patti Smith ging zelfs zo ver dat ze tijdens zijn begrafenis in 1997 stiekem een zakje heroïne bij de kist stopte.
Waar kwam die bewondering voor Burroughs – die per ongeluk zijn vrouw had doodgeschoten, verslaafd was aan heroïne en homoseksueel was – vandaan? Vroeger zou ik gezegd hebben vanwege zijn geniale schrijverschap. Nu betwijfel ik dat ten zeerste. Op een paar prachtige fragmenten na – ‘The talking asshole’ en de hartmassage met een gootsteen-plopper (of hoe die dingen officieel ook mogen heten) door Dr. Benway– vind ik het bij herlezing niet om door te komen. Wat ik wel fascinerende lectuur vind is de biografie van Burroughs door Barry Miles waar ik de voorgaande faits divers uit heb overgenomen.ii) Sommige schrijvers zijn misschien niet meer om te lezen, maar wel om over te lezen. Ze zijn zelf een romanfiguur geworden.
Burroughs was gefascineerd door taal. Vooral door de functie van taal als beheersingsinstrument. Zijn boeken zijn merkwaardige science-fictionachtige koortsdromen, hallucinaties die steeds vervloeien, tranformeren en zich herhalen. Er zit kop noch staart aan. In Miles’ boek staat een prachtig ooggetuigenverslag hoe Naked Lunch (de titel is verzonnen door Jack Kerouac, vraag mij niet wat het betekent) tot stand kwam: “Er lagen honderden geel geworden foliovellen op de vloer, maand na maand, met schoenafdrukken erop, rattenkeutels, broodkorsten, sardientjes. Het was smerig. Ik zei: ‘Wat is dat allemaal, Bill?’ Hij zei: ‘Dat is waaraan ik aan het werken ben.’ ‘Heb je er een kopie van?’, vroeg ik. ‘Nee’, zei hij. Ik kon het niet laten om hem te vragen: ‘Waarom raap je het niet op?’ Met een chocoladereep in zijn hand zei hij: ‘Oh, het zal ooit wel eens opgeraapt worden.” Als hij een pagina af had, gooide hij het gewoon op de vloer.” En het werd uiteindelijk opgeraapt. Zijn vrienden Kerouac, Ginsberg en Peter Orlovsky reisden af naar Tanger en probeerden de zooi te ordenen. Ze slaagden er zelfs in om het in Frankrijk uitgegeven te krijgen bij de roemruchte Olympia Press, gespecialiseerd in Engelstalige uitgaven van – min of meer literaire - pornografie. Toen een verbod van de Amerikaanse censuur volgde, werd het boek uiteraard een tophit! Vele boeken – zoals The Soft Machine volgden, die eigenlijk te beschouwen zijn als één ‘continuing story’.
Burroughs ging de taal te lijf als een kleuter die wil weten hoe een wekker werkt: door hem volledig uit elkaar te slopen en vervolgens weer in elkaar te zetten. Dit deed hij letterlijk nadat hij vriendschap had gesloten met Brion Gysin, een Amerikaanse schilder die in Parijs woonde. Gysin sneed eens bij het inlijsten van zijn werk met zijn Stanley-mes door de kranten die eronder lagen heen. Daardoor verschoof de tekst en ontstonden vreemde zinconstructies. Wij Nederlanders kennen dit verschijnsel als ‘Het Groot Advertentiespel’. Gysin en Burroughs maakten er ‘Grote Kunst’ van en noemden het ‘Cut Ups’. Dat deze techniek niet bijdroeg aan de helderheid van Burroughs’ proza behoeft geen betoog. Vroeger dacht ik dat er op deze wijze ‘spontane poëzie met een grote evocatieve kracht’ ontstond. Ze gebruikten die techniek ook om filmpjes te maken. iii)
Leverde dit nu interessante tekst op? Als ik nu Burroughs’ The Ticket that Exploded weer eens doorblader, waag ik dat te betwijfelen. Totaal verknipt. Hoewel ... soms werkt het. Gysin heeft ook popsongs gemaakt volgens de cut up methode en die ‘werken’. Kick that habit, een oproep die hij zelf niet al te serieus nam, is een mooie tekst, die op muziek van Don Cherry klinkt als een avantgarde top hit.
Of neem die andere Burroughs fan: David Bowie. Zijn beste teksten, met name op Diamond Dogs, zijn volgens Burroughs ‘cut up’ techniek tot stand gekomen. Teksten die door alle intellectuele verdedigingslinies heenbreken en brede boulevards openenen. Dat hebben we vast aan Bill Burroughs te danken.
i) Pip Pyle, bekend van bands als Gong en National Health, verdient een ter zijde. Hij stond in de pauze vlak bij mij zeer geanimeerd te praten en maakte een levenslustige indruk. Op de maandag na ‘Groningen’ ontving ik dit bericht: “I'm too stunned to comment on this yet, but I've just been informed that Pip died last night. Apparently of ‘natural causes’, at the Gare du Nord in Paris, on his way back from Hatfield's gig in Groningen on Saturday. Hugh Hopper wrote: "Patrice called to say Pip died today at 2.00am in Paris. He played with Hatfield in Groningen. Richard says it was a great gig". Hij was 56 jaar oud.
ii) Barry Miles (1992, 2002), William Burroughs, el hombre invisible, Virgin Books, Londen. iii) Voor mooie voorbeelden zie http://www.ubu.com/film/burroughs.html*********************************************************
Op 11 september om 20.00 uur bij Buddenbrooks in Den Haag: presentatie
van 'DUIZEND LEVENS' van de hand van Margreet Hofland, met lezing,
toneel en koorzang. Informatie op www.buddenbrooks.nl . |
||||
© 2006 Willem Minderhout | ||||
powered by CJ2 |