archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 10
Jaargang 22
13 februari 2025
Vermaak en Genot > Een omweg waard delen printen terug
Susanna en de volksoudsten Arie de Jong

2210VG AnnaIn de zogeheten deuterocanonieke boeken bij het Oude Testament, dus niet eens onderdeel van de erkende christelijke Bijbel, treffen we het verhaal aan van Susanna en de dorpsoudsten, in de wandeling ook wel ‘Susanna en de ouderlingen’. Dit verhaal heeft de goegemeente altijd zeer aangesproken, volgens mij vooral omdat in een tijd dat het gewaagd was ontklede vrouwen te schilderen en te tekenen je op basis van een Bijbelverhaal zonder morren een ontklede vrouw kon afbeelden. Net als op al die prenten en schilderijen van Adam en Eva.

Museum Gouda heeft nu een flinke tentoonstelling ingericht over de beeldcultuur van dit apocriefe verhaal, dat immers zo populair is geweest, in elk geval bij kunstenaars. Als men al niet het tafereel wil verbeelden waarbij Susanna naast of in de buurt van een bad of waskom ongekleed wordt aangesproken door twee begerige oudere heren, van wie soms een al een ruwe hand legt onder de altijd ronde borsten van Susanna, dan gaat het wel om een verwijzing naar het verhaal. Zo is er een fragment te zien uit de film Psycho van Alfred Hitchcock, waarbij iemand eerst een schilderij van ‘Susanna en de ouderlingen’ van de muur tilt, waaronder zich een gat bevindt waardoorheen hij een vrouw bespiedt die zich aan het uitkleden is om in bad te gaan. Overigens is in dat fragment geen borst te zien, want de camera heeft meer oog voor de gluurder op het moment dat de vrouw nog gekleed is in haar ondergoed. Ook hangt er een doek van een mooie blote zittende vrouw, met op de achtergrond een schilderij waarop het verhaal van Susanna staat afgebeeld.

In de tentoonstelling worden de schilderijen, prenten en anderszins ingedeeld vanuit de vraag: wat is het eigenlijke thema? Ruime aandacht uiteraard voor de mogelijkheid een blote vrouw te tonen, maar ook de trouw van Susanna aan haar man of het proces dat volgde op de weigering van Susanna om in te gaan op de avances van de volksoudsten zijn als thema gebruikt. Dus eerst naar het verhaal uit de Bijbel, om te bezien waar het in dat verhaal om draait..

Het verhaal

Susanna wordt daar geduid als een beeldschone vrouw, getrouwd met Jojakim. Vermeld wordt dat zij de dochter was van Chilkia en dat zij ontzag had voor God. Haar ouders waren rechtschapen en hadden haar opgevoed volgens de regels van Mozes. Jojakim was niet zo maar iemand, hij was een vermogend man, had het meeste aanzien van iedereen, had een grote tuin naast zijn huis en daar kwam iedereen bijeen. De twee volksoudsten waar het over gaat waren aangesteld als rechters en als iemand een geschil had, kwam hij of zij bij hen terecht en dat werd dan blijkbaar afgehandeld bij Jojakim, in diens huis en tuin. Hoe dan ook, op die manier hadden die twee heren kennis gekregen van Susanna en daar wilden ze wel wat mee. Dus toen Susanna, nadat het volk na een rechtszaak uit de tuin verdwenen was, daar een bad wilde nemen, begluurden ze haar. De volksoudsten verlangden er beiden naar gemeenschap met haar te hebben. Toen ze merkten dat ze allebei een oogje op haar hadden, besloten ze haar samen te benaderen. Nadat Susanna haar beide dienaressen had weggezonden om olie en balsems te halen, zagen zij hun kans schoon.

Susanna voelde zich in het nauw gebracht en liet weten dat zij de keuze had om hen ter wille te zijn, wat haar dood zou betekenen, maar dat zij er de voorkeur aan gaf om God te dienen en er niet aan toe te geven, al zou dat betekenen dat zij zou zijn overgeleverd aan de beide heren. Zij ging wel voor de zekerheid om hulp roepen, maar niemand kon haar horen. (Dit was noodzakelijk, want in de vreemde opvattingen die ook toen al heersten, kon geen sprake zijn van verkrachting als een vrouw niet had geroepen dat ze niet wilde.) Die volksoudsten overschreeuwden haar, liepen naar de poort van de tuin en schreeuwden rond dat ze een overspelige vrouw hadden betrapt om seks te hebben met een jongeman. Het goedgelovige volk ging hier in mee en na een kort proces werd zij veroordeeld tot dood door steniging.

Dat werd God te gortig en tot hulp liet hij Daniël opdraven, een jongeman van twaalf jaar oud, die uiteraard al uitverkoren was door God om ooit leidsman te zijn van de Joden. Daniël protesteerde luide over het vonnis, want hij maakte de menigte duidelijk dat een behoorlijk onderzoek had ontbroken. Dat wilde men dan wel eens meemaken en Daniël bewerkstelligde dat beide oudsten afzonderlijk moesten vertellen wat er gebeurd was. Die verhalen klopten niet met elkaar en toen richtte de volkswoede zich op de beide rechters. Terwijl de menigte God luide prees, lynchten ze de beide heren, omdat de wet van Mozes nu eenmaal voorschrijft dat wat je een ander wilt aandoen aan jouzelf wordt aangedaan.
Doek.

De Moraal

Wat is nu de moraal van het verhaal? Ik denk dat je er verschillende uit kunt halen, los van de vraag of je die moraal deelt. Je kunt er de trouw van Susanna uit halen aan haar huwelijk met Jojakim, of haar Godsvrucht. Je kunt er uithalen dat de begeerte van mannen niet leidend mag zijn in relaties. Of dat je wantrouwen mag hebben bij mensen tegen wie je opkijkt. Of dat het volk zich gemakkelijk laat misleiden en ondoordachte conclusies trekt. Of dat God alles in de gaten houdt en als het hem te gortig wordt ingrijpt. Of dat je bij een kwestie altijd zorgvuldig moet nagaan wat de waarheid is en daarnaar moet handelen.

Uiteraard roept dat vragen op. Zoals: als Susanna niet Godvruchtig was geweest, hadden dan die twee heren hun gang mogen gaan? Of: is het niet gek dat een mensenmenigte pas tot zinnen is te brengen als een twaalfjarig joch zich laat gelden? Of: wat doen al die details ertoe, zoals dat Susanna een beeldschone vrouw is, of dat ze getrouwd is met de belangrijkste man in de gemeenschap, of dat haar ouders rechtschapen zijn?

De tentoonstelling in Gouda is er nog tot en met 23 maart.

----------

De schrijver heeft de plaat geleverd.
© 2025 Arie de Jong meer Arie de Jong - meer "Een omweg waard" -
Vermaak en Genot > Een omweg waard
Susanna en de volksoudsten Arie de Jong
2210VG AnnaIn de zogeheten deuterocanonieke boeken bij het Oude Testament, dus niet eens onderdeel van de erkende christelijke Bijbel, treffen we het verhaal aan van Susanna en de dorpsoudsten, in de wandeling ook wel ‘Susanna en de ouderlingen’. Dit verhaal heeft de goegemeente altijd zeer aangesproken, volgens mij vooral omdat in een tijd dat het gewaagd was ontklede vrouwen te schilderen en te tekenen je op basis van een Bijbelverhaal zonder morren een ontklede vrouw kon afbeelden. Net als op al die prenten en schilderijen van Adam en Eva.

Museum Gouda heeft nu een flinke tentoonstelling ingericht over de beeldcultuur van dit apocriefe verhaal, dat immers zo populair is geweest, in elk geval bij kunstenaars. Als men al niet het tafereel wil verbeelden waarbij Susanna naast of in de buurt van een bad of waskom ongekleed wordt aangesproken door twee begerige oudere heren, van wie soms een al een ruwe hand legt onder de altijd ronde borsten van Susanna, dan gaat het wel om een verwijzing naar het verhaal. Zo is er een fragment te zien uit de film Psycho van Alfred Hitchcock, waarbij iemand eerst een schilderij van ‘Susanna en de ouderlingen’ van de muur tilt, waaronder zich een gat bevindt waardoorheen hij een vrouw bespiedt die zich aan het uitkleden is om in bad te gaan. Overigens is in dat fragment geen borst te zien, want de camera heeft meer oog voor de gluurder op het moment dat de vrouw nog gekleed is in haar ondergoed. Ook hangt er een doek van een mooie blote zittende vrouw, met op de achtergrond een schilderij waarop het verhaal van Susanna staat afgebeeld.

In de tentoonstelling worden de schilderijen, prenten en anderszins ingedeeld vanuit de vraag: wat is het eigenlijke thema? Ruime aandacht uiteraard voor de mogelijkheid een blote vrouw te tonen, maar ook de trouw van Susanna aan haar man of het proces dat volgde op de weigering van Susanna om in te gaan op de avances van de volksoudsten zijn als thema gebruikt. Dus eerst naar het verhaal uit de Bijbel, om te bezien waar het in dat verhaal om draait..

Het verhaal

Susanna wordt daar geduid als een beeldschone vrouw, getrouwd met Jojakim. Vermeld wordt dat zij de dochter was van Chilkia en dat zij ontzag had voor God. Haar ouders waren rechtschapen en hadden haar opgevoed volgens de regels van Mozes. Jojakim was niet zo maar iemand, hij was een vermogend man, had het meeste aanzien van iedereen, had een grote tuin naast zijn huis en daar kwam iedereen bijeen. De twee volksoudsten waar het over gaat waren aangesteld als rechters en als iemand een geschil had, kwam hij of zij bij hen terecht en dat werd dan blijkbaar afgehandeld bij Jojakim, in diens huis en tuin. Hoe dan ook, op die manier hadden die twee heren kennis gekregen van Susanna en daar wilden ze wel wat mee. Dus toen Susanna, nadat het volk na een rechtszaak uit de tuin verdwenen was, daar een bad wilde nemen, begluurden ze haar. De volksoudsten verlangden er beiden naar gemeenschap met haar te hebben. Toen ze merkten dat ze allebei een oogje op haar hadden, besloten ze haar samen te benaderen. Nadat Susanna haar beide dienaressen had weggezonden om olie en balsems te halen, zagen zij hun kans schoon.

Susanna voelde zich in het nauw gebracht en liet weten dat zij de keuze had om hen ter wille te zijn, wat haar dood zou betekenen, maar dat zij er de voorkeur aan gaf om God te dienen en er niet aan toe te geven, al zou dat betekenen dat zij zou zijn overgeleverd aan de beide heren. Zij ging wel voor de zekerheid om hulp roepen, maar niemand kon haar horen. (Dit was noodzakelijk, want in de vreemde opvattingen die ook toen al heersten, kon geen sprake zijn van verkrachting als een vrouw niet had geroepen dat ze niet wilde.) Die volksoudsten overschreeuwden haar, liepen naar de poort van de tuin en schreeuwden rond dat ze een overspelige vrouw hadden betrapt om seks te hebben met een jongeman. Het goedgelovige volk ging hier in mee en na een kort proces werd zij veroordeeld tot dood door steniging.

Dat werd God te gortig en tot hulp liet hij Daniël opdraven, een jongeman van twaalf jaar oud, die uiteraard al uitverkoren was door God om ooit leidsman te zijn van de Joden. Daniël protesteerde luide over het vonnis, want hij maakte de menigte duidelijk dat een behoorlijk onderzoek had ontbroken. Dat wilde men dan wel eens meemaken en Daniël bewerkstelligde dat beide oudsten afzonderlijk moesten vertellen wat er gebeurd was. Die verhalen klopten niet met elkaar en toen richtte de volkswoede zich op de beide rechters. Terwijl de menigte God luide prees, lynchten ze de beide heren, omdat de wet van Mozes nu eenmaal voorschrijft dat wat je een ander wilt aandoen aan jouzelf wordt aangedaan.
Doek.

De Moraal

Wat is nu de moraal van het verhaal? Ik denk dat je er verschillende uit kunt halen, los van de vraag of je die moraal deelt. Je kunt er de trouw van Susanna uit halen aan haar huwelijk met Jojakim, of haar Godsvrucht. Je kunt er uithalen dat de begeerte van mannen niet leidend mag zijn in relaties. Of dat je wantrouwen mag hebben bij mensen tegen wie je opkijkt. Of dat het volk zich gemakkelijk laat misleiden en ondoordachte conclusies trekt. Of dat God alles in de gaten houdt en als het hem te gortig wordt ingrijpt. Of dat je bij een kwestie altijd zorgvuldig moet nagaan wat de waarheid is en daarnaar moet handelen.

Uiteraard roept dat vragen op. Zoals: als Susanna niet Godvruchtig was geweest, hadden dan die twee heren hun gang mogen gaan? Of: is het niet gek dat een mensenmenigte pas tot zinnen is te brengen als een twaalfjarig joch zich laat gelden? Of: wat doen al die details ertoe, zoals dat Susanna een beeldschone vrouw is, of dat ze getrouwd is met de belangrijkste man in de gemeenschap, of dat haar ouders rechtschapen zijn?

De tentoonstelling in Gouda is er nog tot en met 23 maart.

----------

De schrijver heeft de plaat geleverd.
© 2025 Arie de Jong
powered by CJ2