archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 11
Jaargang 20
9 maart 2023
Bezigheden > Feuilleton delen printen terug
Baksteen 5 Dik Kruithof

2011BZ Baksteen9Intussen ben ik zo gegrepen door de baksteen dat ik alle boeken die ik heb en waarin ze voor kunnen komen nazoek op baksteenverhalen. In ’Geschiedenis van de architectuur’ van Jan Gympel vond ik een mooi verhaal dat goed past in deze verkiezingstijd. Het boek is vertaald uit het Duits en ik werd getroffen door een fotootje van de Karl-Marx–Hof in Wenen.

Wienerberg

Wenen werd als hoofdstad van de Oostenrijks–Hongaarse dubbelmonarchie na 1850 een van de grootste en rijkste steden van Europa waar het geld rijkelijk vloeide en ook besteed werd aan veel grote en opvallende bouwwerken. Ze werden bijna allemaal gebouwd van baksteen die afkomstig was uit de Wienerberg. Alois Miesbach (1791–1857) die in 1820 de Wienerberger Ziegelfabrik gepacht had, kocht in de jaren daarna grote delen van de Wienerberg met daarbij rijke lagen klei.

Tot de eerste wereldoorlog groeide het bedrijf gestaag door het opkopen van andere steenbakkerijen. In 1914 had de inmiddels Naamloze Vennootschap Wienerberger AG zestien grote steenfabrieken en was het ook bouwbedrijf geworden. In de oorlog werden nog twee grote steenbakkerijen annex bouwondernemers gekocht en had het bedrijf in wezen een monopoliepositie. Door het uiteenvallen van de dubbelmonarchie kwam daarna een tijd van neergang waardoor het aantal medewerkers terugliep van ruim 10.000 tot net boven de 700. Pas rond de vijftiger jaren ging het weer goed en eind vorige eeuw werd Wienerberger een groot bouwmaterialenconcern en de grootste baksteenleverancier van de wereld. Wienerberger AG is eigenaresse van verscheidene steenfabrieken en aanverwante bedrijven in Nederland (o.a. de bedrijven van Terca) en België en heeft in de VS een grote dochteronderneming met de naam General ShaleBrick Inc..

Karl-Marx-Hof

De arbeidsomstandigheden waren in de achttiende eeuw bijzonder slecht in de steenfabrieken: lange werktijden en gedwongen winkelnering. Victor Adler2011BZ Karl Marxhof (1852-1918), de journalist die in 1889 de Sociaal-Democratische Arbeiders-Partij van Oostenrijk, de SDAPÖ, voorgangster van de huidige SPÖ, zou oprichten, wist in 1885 te bereiken, dat dit systeem van loonuitbetaling wettelijk verboden werd. In 1895 kwamen er na een grote staking verdere verbeteringen van de arbeidsvoorwaarden. In 1919 kreeg de SDAPÖ de meerderheid in de gemeenteraad van Wenen en het nieuwe rode stadsbestuur begon met een groot woningbouwprogramma. Door een luxebelasting op champagne, dienstmeisjes en auto’s en door een progressieve onroerendgoedbelasting konden 60.000 woningen gefinancierd worden. De huur voor het 40 m2 grote woonoppervlak hoefde alleen de administratie- en onderhoudskosten te dekken.

De Karl-Marx-Hof werd het symbool voor de gemeentelijke bouwwerken van het ‘Rode Wenen’’. Het is een van de grootste bouwwerken ter wereld en omvat 1300 woningen met speelplaatsen, crèches, waskeukens, wandelgangen, bibliotheek, postkantoor en winkels. Het heeft een roerige geschiedenis: zo werd er in de dertiger jaren gevochten tussen socialisten en rechtsen. Begin jaren negentig werd het reusachtige woonblok gerenoveerd.. Het is gebouwd van 25 miljoen bakstenen, die voorkomen in het arbeiderslied:
‘Kleiner roter Ziegelstein, baut die Neue Welt’.

Käthe Leichter maakte in de jaren dertig een 'Nachdichtung' van het lied:

Fliegst von Hand zu Hand,
Reißest unsere Finger wund,
die vom Blute tropfen.
Reißest an unseren Herzen,
die heiß und stürmisch klopfen.
Steine für ein fremdes Haus,
Da unseres weit
Kleiner roter Ziegelstein,
baut die Neue Welt.

Zij werd op 17 maart 1942 in het concentratiekamp Bernburg vermoord.

----------

De foto van het Karl Marx Hof is van Willem Minderhout.



© 2023 Dik Kruithof meer Dik Kruithof - meer "Feuilleton" -
Bezigheden > Feuilleton
Baksteen 5 Dik Kruithof
2011BZ Baksteen9Intussen ben ik zo gegrepen door de baksteen dat ik alle boeken die ik heb en waarin ze voor kunnen komen nazoek op baksteenverhalen. In ’Geschiedenis van de architectuur’ van Jan Gympel vond ik een mooi verhaal dat goed past in deze verkiezingstijd. Het boek is vertaald uit het Duits en ik werd getroffen door een fotootje van de Karl-Marx–Hof in Wenen.

Wienerberg

Wenen werd als hoofdstad van de Oostenrijks–Hongaarse dubbelmonarchie na 1850 een van de grootste en rijkste steden van Europa waar het geld rijkelijk vloeide en ook besteed werd aan veel grote en opvallende bouwwerken. Ze werden bijna allemaal gebouwd van baksteen die afkomstig was uit de Wienerberg. Alois Miesbach (1791–1857) die in 1820 de Wienerberger Ziegelfabrik gepacht had, kocht in de jaren daarna grote delen van de Wienerberg met daarbij rijke lagen klei.

Tot de eerste wereldoorlog groeide het bedrijf gestaag door het opkopen van andere steenbakkerijen. In 1914 had de inmiddels Naamloze Vennootschap Wienerberger AG zestien grote steenfabrieken en was het ook bouwbedrijf geworden. In de oorlog werden nog twee grote steenbakkerijen annex bouwondernemers gekocht en had het bedrijf in wezen een monopoliepositie. Door het uiteenvallen van de dubbelmonarchie kwam daarna een tijd van neergang waardoor het aantal medewerkers terugliep van ruim 10.000 tot net boven de 700. Pas rond de vijftiger jaren ging het weer goed en eind vorige eeuw werd Wienerberger een groot bouwmaterialenconcern en de grootste baksteenleverancier van de wereld. Wienerberger AG is eigenaresse van verscheidene steenfabrieken en aanverwante bedrijven in Nederland (o.a. de bedrijven van Terca) en België en heeft in de VS een grote dochteronderneming met de naam General ShaleBrick Inc..

Karl-Marx-Hof

De arbeidsomstandigheden waren in de achttiende eeuw bijzonder slecht in de steenfabrieken: lange werktijden en gedwongen winkelnering. Victor Adler2011BZ Karl Marxhof (1852-1918), de journalist die in 1889 de Sociaal-Democratische Arbeiders-Partij van Oostenrijk, de SDAPÖ, voorgangster van de huidige SPÖ, zou oprichten, wist in 1885 te bereiken, dat dit systeem van loonuitbetaling wettelijk verboden werd. In 1895 kwamen er na een grote staking verdere verbeteringen van de arbeidsvoorwaarden. In 1919 kreeg de SDAPÖ de meerderheid in de gemeenteraad van Wenen en het nieuwe rode stadsbestuur begon met een groot woningbouwprogramma. Door een luxebelasting op champagne, dienstmeisjes en auto’s en door een progressieve onroerendgoedbelasting konden 60.000 woningen gefinancierd worden. De huur voor het 40 m2 grote woonoppervlak hoefde alleen de administratie- en onderhoudskosten te dekken.

De Karl-Marx-Hof werd het symbool voor de gemeentelijke bouwwerken van het ‘Rode Wenen’’. Het is een van de grootste bouwwerken ter wereld en omvat 1300 woningen met speelplaatsen, crèches, waskeukens, wandelgangen, bibliotheek, postkantoor en winkels. Het heeft een roerige geschiedenis: zo werd er in de dertiger jaren gevochten tussen socialisten en rechtsen. Begin jaren negentig werd het reusachtige woonblok gerenoveerd.. Het is gebouwd van 25 miljoen bakstenen, die voorkomen in het arbeiderslied:
‘Kleiner roter Ziegelstein, baut die Neue Welt’.

Käthe Leichter maakte in de jaren dertig een 'Nachdichtung' van het lied:

Fliegst von Hand zu Hand,
Reißest unsere Finger wund,
die vom Blute tropfen.
Reißest an unseren Herzen,
die heiß und stürmisch klopfen.
Steine für ein fremdes Haus,
Da unseres weit
Kleiner roter Ziegelstein,
baut die Neue Welt.

Zij werd op 17 maart 1942 in het concentratiekamp Bernburg vermoord.

----------

De foto van het Karl Marx Hof is van Willem Minderhout.

© 2023 Dik Kruithof
powered by CJ2