Het was een mooie tentoonstelling. Het begon met de prachtige rode baksteen die ook op de folder staat en onderdeel is van de serie Masters of Things die Caroline Heinecke maakte van de baksteenverzameling van Karl Ludwig Lange. Die verzameling omvat meer dan 1800 exemplaren en de kleuren lopen uiteen van lichtbeige langs alle kleuren rood tot donkergrijs. Hij gebruikt zijn verzameling vooral als een informatiebron over de geschiedenis van Berlijn. Veel bakstenen hebben een kenmerk waaruit afgeleid kan worden waar ze gemaakt zijn of wanneer ze gebruikt zijn.

Met één baksteen zijn al veel variaties mogelijk, met een paar bakstenen bij elkaar wordt dat nog veel meer. Manieren van metselen, variaties in kleuren, kleur, dikte en afwerking van de voegen zorgen voor de eindeloze variaties die een bakstenen muur kan hebben. In het eerste deel van de tentoonstelling worden al die variaties zichtbaar gemaakt. Eerst gebeurt dat door variaties te laten zien in het eindproduct, het bouwwerk dus, door schetsen en tekeningen van verschillende gebouwen en architecten. Later zijn er afdrukken van de honderden manieren van de toepassingen van metselwerk die Koen Mulder laat zien in zijn boek Het Zinderend Oppervlak. Bart Lunenburg maakte mooie voorbeelden van de overeenkomsten tussen weven en metselen waarbij hij prachtige foto’s laat zien van middeleeuwse rode bakstenen muren. Suzie van Staveren gaat een heel andere kant op door een pallet vol met dezelfde bakstenen allemaal verschillende kleuren te geven, wat een heel verrassend kleuraccent geeft.

Een metselteken is een door een metselaar in het metselwerk aangebrachte decoratieve figuur door middel van selectief gebruik van afwijkend gekleurde bakstenen. Ze komen voor in heel Noord-West Europa vanaf de twaalfde eeuw en of het meer is dan een soort van handtekening van de metselaar is niet bekend. Het is wel intrigerend.

Dan is het tijd voor de geschiedenis. Er liggen twee bakstenen uit Nederlandse museumverzamelingen, een gele Leidse baksteen van museum Flehite en een rood-bruine baksteen uit het VOC-schip de ‘Witte Leeuw’ uit het Rijksmuseum. Bakstenen werden naar de kolonies meegenomen als ballast omdat een leeg schip te hoog in het water ligt. Hoe ze vroeger gemaakt werden en wat verschillende kunstenaars er mee gedaan hebben. Van de Troffel van Claes Oldenburg tot een gewone, maar onheilspellende binnenplaats van een bakstenen gevangenis van Vincent van Gogh.

In de grote zaal een werk van Per Kirkeby, de Deense kunstenaar die gegrepen was door de Deense expressionistische stijl uit de tijd van 1920 tot 1940 en nu beschouwd wordt als een van de voorlopers van het neo-expressionisme wat hij vooral in baksteensculpturen laat zien die in de openbare ruimte staan. In Amersfoort een voorbeeld uit Parijs, ik had een werk van hem vorig jaar in Bremen op de foto gezet.

In de Elleboogkerk twaalf kunstwerken van of met baksteen met bij voorbeeld een prachtig gebruik van het rode baksteenstof met de handen uitgewreven over de witte muur van de kerk door Latifa Echakch. Ook is er een overzicht van de sierbouwsels in de binnenstad.  

Een mooie en brede tentoonstelling over een vaak vergeten maar veel voorkomend onderdeel van onze wereld. Alleen heb ik de prachtige baksteengebouwen van de Duitse Backsteingotik gemist. Misschien kom ik daar nog eens op terug.

----------

Dik Kruithof zelf heeft de illustraties geleverd.