Ik ben van na de oorlog. ‘En dat wil ik zo houden’, zeggen grappenmakers dan. Na de Tweede Wereldoorlog welteverstaan, want dat is toch de oorlog bij uitstek: de oorlog die mijn ouders en grootouders hebben meegemaakt. Aan de gruwelijkheid van die oorlog word je nog iedere dag door struikelstenen herinnerd. Maar er zijn altijd weer gradaties van gruwelijkheid, hoe meer naar het Oosten des te erger. Op mijn reis naar Nickelsdorf, op de grens van Oostenrijk, Hongarije en Slowakije, was die oorlog nooit ver weg.

Bamberg

Het begon al op de heenweg. Ik overnachtte in het alleraardigste Beierse, of liever ‘Frankische’, stadje Bamberg. Mijn eerste associatie bij de naam van die stad is ‘yum yum pap’, maar dat begrijpen alleen mensen van boven de zestig, vrees ik. In een indrukwekkend poortgebouw bij een brug over de Regnitz bij het oude stadhuis stuitte ik op een gedenksteen voor Claus Graf Stauffenberg, de man die er bijna in geslaagd was die oorlog te beëindigen door Hitler te vermoorden. Stauffenbergs regiment was in Bamberg gelegerd en hij was er ook getrouwd. Na zijn executie werd hij er begraven. Bamberg zit dus vol ‘oorlog en pap’, om Johnny ‘the selfkicker’ Van Doorn te citeren. Zou er nu een Stauffenberg in Rusland rondlopen, denk je dan onwillekeurig. En zou zijn bom dan wel krachtig genoeg zijn om die kwaadaardige dwerg uit te schakelen?  

De volgende dag maakte ik een tussenstop in het plaatsje Enns, dat zich afficheert als de oudste stad van Oostenrijk. Tijdens mijn rondwandeling viel mijn oog op een straatnaambordje: ‘Mauthausner Straße’. Jawel, aan de andere kant van de rivier blijkt het stadje te liggen dat zijn naam geeft aan een van de gruwelijkste concentratiekampen.  Zo beestachtig gaat het er in Oekraïne voor zover ik weet nog net niet aan toe.

Oostenrijk

In Nickelsdorf zelf trof ik geen herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog aan. Op de achterkant van het monument dat aan de Hongaarse revolutionair Lajos Kossuth is gewijd, worden de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog herdacht. Twee monumenten voor een prijs, moet men gedacht hebben.  Niet ver daar vandaan is een gedenksteen aan het geboortehuis van Hans Sylvester aangebracht. Deze Sylvester is voor WO II uitbrak, begin 1939, in Dachau door de nazi's vermoord. Hij was geen jood of communist. In tegendeel. Hij was de leider van het fascistische Vaterländische Front in Burgenland. Net als zijn partijleider en bondskanselier Engelbert Dollfuß was hij dus een slachtoffer van een afrekening in het fascistische milieu. Hoe dat nu precies zit is mij een raadsel. De ingewikkelde Oostenrijkse geschiedenis noopt tot verdere studie. Tekenend is wel dat de gedenksteen is aangebracht door de ÖVP, de conservatieve Oostenrijkse Volkspartij, die tot op de dag van vandaag een van de belangrijkste Oostenrijkse partijen is en in tegenstelling tot de ultrarechtse FPÖ als 'redelijk rechts'  wordt gezien. Desalniettemin schamen ze zich blijkbaar niet voor een directe band met het Vaterländische Front.

Bratislava

Hoe je een oorlog als hij eenmaal uitgebroken is weer kunt beëindigen heeft veel mensen bezig gehouden en lijkt mij ook vandaag weer een belangrijk vraagstuk. Stauffenberg probeerde het met een bom. In Bratislava, dat slechts drie kwartier rijden van Nickelsdorf ligt, maakte ik kennis met iemand die gepoogd had de oorlog op een andere manier te beëindigen.  Deze geboren en getogen Bratislavaer was David ‘Dufi’ Unreich en zijn portret en verhaal stonden op een grote poster afgedrukt.

Dufi was een worstelkampioen en joods. Hij zei dat als Hitler zo’n probleem met joden had, dat ze het dan maar samen uit moesten vechten. Zoals u weet is de Führer niet op dit verzoek ingegaan. Dit soort godsoordelen was ook al enige tijd uit de mode. ‘Onze’ keizer Karel V heeft koning Frans I van Frankrijk nog wel een paar keer uitgenodigd om het samen uit te vechten, maar ook Franse Fransje had daar al geen zin meer in. Zo vast was het geloof in Gods oordeel waarschijnlijk toen al niet meer.

Joods Bratislava

Op de stadsmuur van Bratislava is overigens een fraaie fototentoonstelling gewijd aan  het joodse verleden van die stad.  Een bonte stoet geleerden, schrijvers, ondernemers en anderszins interessante personen geven daar een goede indruk van. Ook een andere krachtpatser, Imi Lichtenfeld, de uitvinder van de vechtsport Krav Maga, blijkt uit die stad afkomstig te zijn.

Als je beneden in de buurt van de Donau bent aangeland stuit je op de resten van een synagoge. Deze blijkt niet, zoals ik aanvankelijk dacht, in de Tweede Wereldoorlog verwoest te zijn, maar in de vijftiger jaren tijdens het communistische regime. De nieuwe brug over de Donau moest en zou precies op het centrum van de stad worden aangesloten. Daar stond de synagoge in de weg en die werd dus gesloopt. Sindsdien splijt een drukke weg de berg met het kasteel van Bratisalava (en het onaanzienlijke moderne parlementsgebouw van Slowakije) en de oude binnenstad. Ook zonder oorlog dient men zich te hoeden voor de barbarij.

Austerlitz

In het centrum van die stad word je ook geconfronteerd met een eerdere oorlog. Er hangt op een prominente plek een plaquette die gewijd is aan de Vrede van Pressburg, de Duitse naam die Bratislava ooit had. Deze vrede werd getekend tussen Napoleon en de Habsburgse keizer Frans I.  (Dus niet die Frans I waar Karel V een robbertje mee wilde knokken.) Omdat Napoleon in 1805 deze Oostenrijkse keizer verpletterend verslagen had in het nabijgelegen Austerlitz, dat nu Bitva u Slavkova heet en in Tsjechië ligt, moest Oostenrijk Noord-Italië en de Dalmatische kust aan Frankrijk afstaan. Om dit te vieren wierpen Franse soldaten op de Utrechtse heuvelrug een berg zand op die nog steeds bekend staat als 'de Pyramide van Austerlitz'.

Oorlog laat zo zijn sporen na.

----------

De illustraties zijn verzorgd door de auteur,