archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 12
Jaargang 19
14 april 2022
Vermaak en Genot > Luister! delen printen terug
Karlheinz Stockhausen Arie de Jong

1912VG StockhausenGeen componist kan meer gemengde gevoelens oproepen dan de in 2007 overleden Karlheinz Stockhausen. Dat werd geweldig geïllustreerd door een documentaire die enige tijd geleden bij NPO werd uitgezonden. Die documentaire ging over het maken van de voorstelling Light, een op het oog onmogelijk uit te voeren opera die zich over zeven avonden uitstrekt. De documentaire bood echter veel meer, en was ook een selectieve biografie van deze beroemde moderne componist, veelal gezien als de grondlegger van de elektronische muziek (maar dat beschouw ik als te veel eer), naar wiens muziek vrij weinig mensen met genoegen luisteren. Ik heb anderhalf uur met open mond en stijgende verbazing gekeken naar deze documentaire.

Wat mij fascineerde aan de man was zijn onbegrensde hufterigheid. Ook zonder dat hij die onbeluisterbare muziek had gecomponeerd zou dat al een goed boek waard zijn. Maar wellicht is zijn egocentrische en hufterige gedrag te verklaren uit de mate waarin hij bejubeld is geworden door een onduidelijke elite. Wie zal het zeggen. Laat ik wat voorbeelden geven van zijn grensoverschrijdende gedrag.

Bindingsangst of onblusbare geldingsdrang?

Tijdens zijn tijd op het conservatorium ontmoet hij een vrouw, ietsje ouder dan hij, die hij eeuwige trouw belooft. Hij trouwt met haar en zal zes kinderen met haar krijgen. Al na enige jaren speelt zijn macho voldoende op en neemt hij er een tweede vrouw bij (dit gaat overigens mijn fantasie vaak te boven, niet zozeer dat de hormonen opspelen bij zo iemand als Stockhausen, dat zit nu eenmaal in de genen, maar dat een vrouw zich ertoe leent om dan een affaire met zo’n lul de behanger te beginnen). Hij neemt zijn nieuwe liefde in huis, zodat de vrouwen met elkaar opgezadeld zijn. Dat schijnt nogal wat spanningen te hebben gegeven. Los daarvan beleeft onze Stockhausen, tussen het componeren door, nog meer avontuurtjes met andere vrouwen. (Wat zien ze toch in die man? Als ik een foto van hem bekijk, of de bewegende beelden in de documentaire, dan zie ik een onsympathieke tiran.)

Hoe dan ook, en ondanks de belofte van eeuwige trouw, worden beide vrouwen afgedankt en komen er na verloop van tijd twee andere dames voor in de plaats. Die delen met Stockhausen het leven tot zijn dood. Zo op het oog accepteren beide dames het beter dat de aandacht moet worden gedeeld, maar bij een beetje doorvragen door de documentairemaker Oeke Hoogendijk bleek toch ook niet alles koek en ei.

Niemand wordt gespaard

Maar het wordt nog erger. De zes kinderen worden gedrild tot navolger van hun vader. Enkelen blijken zeer talentvol te zijn in de muziek, niet altijd als componist, maar toch zeker op de instrumenten die ze bespelen. Het gaat echter mis, als ze volwassen worden en op eigen benen willen staan. Als ze laten weten aan pa dat ze hun eigen weg willen kiezen, is Stockhausen er niet trots op dat hij ze zo ver heeft gebracht, maar breekt hij elke band met zo’n kind. Er kwamen er wel drie in beeld in de documentaire die lieten weten dat Stockhausen verder elk contact had vermeden. Bij één was het zelfs zo, dat ze na de breuk vernam dat haar vader voortaan liet weten vijf kinderen te hebben, geen zes. Ze was als het ware dood voor hem. Ook professioneel was het geen pretje met Stockhausen te werken. Als hij vond dat iemand het niet goed genoeg deed (en zijn eisen waren torenhoog), dan brandde hij iemand, liefst voor de groep, volkomen af. Het lijkt me helder: die man was de grootste lul die rondstapte in muziekland.

Blijvende waarde?

Het dolle is uiteraard, dat je dit onbetamelijke gedrag niet kunt vergoelijken met dat hij zo’n betekenis heeft gehad voor de ontwikkeling van de muziek. (Dat heb je wel eens, dat kunstenaars onaangenaam gedrag vertonen of politiek behoorlijk fout zijn geweest, maar dat je dat weet te scheiden van de kwaliteit van hun werk. Denk bijvoorbeeld aan Louis-Ferdinand Céline die heel erg fout is geweest, maar ons wel briljante boeken heeft nagelaten.) Al een halve eeuw geleden ging altijd wel het verhaal dat John Lennon van de Beatles zo veel had gehad aan de composities van Stockhausen, en wellicht danken we daaraan de wat mindere stukjes muziek op hun albums (zoals Revolution no 9), maar de eerlijkheid gebiedt om te zeggen: zijn muziek is feitelijk op de mestvaalt van de geschiedenis beland.

Echter, de documentaire werkt toe naar de apotheose, de opvoering van de onuitvoerbare opera Light in het kader van het Holland Festival. Kosten noch moeite werden bespaard. De heer Pierre Audi, regisseur bij onze Nationale Opera, komt herhaaldelijk mopperend in beeld, vooral als hij te maken krijgt met de twee weduwen van Stockhausen die bewaken dat de muziek en de manier van uitvoeren geheel volgens de aanwijzingen van de overleden componist moeten gebeuren. Dat klinkt wellicht niet zo erg, maar het is het wel. De componist had namelijk zeer gedetailleerde regieaanwijzingen gegeven hoe zijn muziek ten gehore moet worden gebracht. Met speciale stapjes voor degene die op een saxofoon of trompet blaast, of de wijze waarop iedereen gekleed moest zijn. Dat er weinig of geen lijn of melodie in de muziek bleek te zitten, hielp ook al niet. En als dan alles is gespeeld, dan staat het operapubliek op en geeft een ovationeel applaus.

Onbegrijpelijk.

----------

Het plaatje is van Katharina Kouwenhoven.
© 2022 Arie de Jong meer Arie de Jong - meer "Luister!" -
Vermaak en Genot > Luister!
Karlheinz Stockhausen Arie de Jong
1912VG StockhausenGeen componist kan meer gemengde gevoelens oproepen dan de in 2007 overleden Karlheinz Stockhausen. Dat werd geweldig geïllustreerd door een documentaire die enige tijd geleden bij NPO werd uitgezonden. Die documentaire ging over het maken van de voorstelling Light, een op het oog onmogelijk uit te voeren opera die zich over zeven avonden uitstrekt. De documentaire bood echter veel meer, en was ook een selectieve biografie van deze beroemde moderne componist, veelal gezien als de grondlegger van de elektronische muziek (maar dat beschouw ik als te veel eer), naar wiens muziek vrij weinig mensen met genoegen luisteren. Ik heb anderhalf uur met open mond en stijgende verbazing gekeken naar deze documentaire.

Wat mij fascineerde aan de man was zijn onbegrensde hufterigheid. Ook zonder dat hij die onbeluisterbare muziek had gecomponeerd zou dat al een goed boek waard zijn. Maar wellicht is zijn egocentrische en hufterige gedrag te verklaren uit de mate waarin hij bejubeld is geworden door een onduidelijke elite. Wie zal het zeggen. Laat ik wat voorbeelden geven van zijn grensoverschrijdende gedrag.

Bindingsangst of onblusbare geldingsdrang?

Tijdens zijn tijd op het conservatorium ontmoet hij een vrouw, ietsje ouder dan hij, die hij eeuwige trouw belooft. Hij trouwt met haar en zal zes kinderen met haar krijgen. Al na enige jaren speelt zijn macho voldoende op en neemt hij er een tweede vrouw bij (dit gaat overigens mijn fantasie vaak te boven, niet zozeer dat de hormonen opspelen bij zo iemand als Stockhausen, dat zit nu eenmaal in de genen, maar dat een vrouw zich ertoe leent om dan een affaire met zo’n lul de behanger te beginnen). Hij neemt zijn nieuwe liefde in huis, zodat de vrouwen met elkaar opgezadeld zijn. Dat schijnt nogal wat spanningen te hebben gegeven. Los daarvan beleeft onze Stockhausen, tussen het componeren door, nog meer avontuurtjes met andere vrouwen. (Wat zien ze toch in die man? Als ik een foto van hem bekijk, of de bewegende beelden in de documentaire, dan zie ik een onsympathieke tiran.)

Hoe dan ook, en ondanks de belofte van eeuwige trouw, worden beide vrouwen afgedankt en komen er na verloop van tijd twee andere dames voor in de plaats. Die delen met Stockhausen het leven tot zijn dood. Zo op het oog accepteren beide dames het beter dat de aandacht moet worden gedeeld, maar bij een beetje doorvragen door de documentairemaker Oeke Hoogendijk bleek toch ook niet alles koek en ei.

Niemand wordt gespaard

Maar het wordt nog erger. De zes kinderen worden gedrild tot navolger van hun vader. Enkelen blijken zeer talentvol te zijn in de muziek, niet altijd als componist, maar toch zeker op de instrumenten die ze bespelen. Het gaat echter mis, als ze volwassen worden en op eigen benen willen staan. Als ze laten weten aan pa dat ze hun eigen weg willen kiezen, is Stockhausen er niet trots op dat hij ze zo ver heeft gebracht, maar breekt hij elke band met zo’n kind. Er kwamen er wel drie in beeld in de documentaire die lieten weten dat Stockhausen verder elk contact had vermeden. Bij één was het zelfs zo, dat ze na de breuk vernam dat haar vader voortaan liet weten vijf kinderen te hebben, geen zes. Ze was als het ware dood voor hem. Ook professioneel was het geen pretje met Stockhausen te werken. Als hij vond dat iemand het niet goed genoeg deed (en zijn eisen waren torenhoog), dan brandde hij iemand, liefst voor de groep, volkomen af. Het lijkt me helder: die man was de grootste lul die rondstapte in muziekland.

Blijvende waarde?

Het dolle is uiteraard, dat je dit onbetamelijke gedrag niet kunt vergoelijken met dat hij zo’n betekenis heeft gehad voor de ontwikkeling van de muziek. (Dat heb je wel eens, dat kunstenaars onaangenaam gedrag vertonen of politiek behoorlijk fout zijn geweest, maar dat je dat weet te scheiden van de kwaliteit van hun werk. Denk bijvoorbeeld aan Louis-Ferdinand Céline die heel erg fout is geweest, maar ons wel briljante boeken heeft nagelaten.) Al een halve eeuw geleden ging altijd wel het verhaal dat John Lennon van de Beatles zo veel had gehad aan de composities van Stockhausen, en wellicht danken we daaraan de wat mindere stukjes muziek op hun albums (zoals Revolution no 9), maar de eerlijkheid gebiedt om te zeggen: zijn muziek is feitelijk op de mestvaalt van de geschiedenis beland.

Echter, de documentaire werkt toe naar de apotheose, de opvoering van de onuitvoerbare opera Light in het kader van het Holland Festival. Kosten noch moeite werden bespaard. De heer Pierre Audi, regisseur bij onze Nationale Opera, komt herhaaldelijk mopperend in beeld, vooral als hij te maken krijgt met de twee weduwen van Stockhausen die bewaken dat de muziek en de manier van uitvoeren geheel volgens de aanwijzingen van de overleden componist moeten gebeuren. Dat klinkt wellicht niet zo erg, maar het is het wel. De componist had namelijk zeer gedetailleerde regieaanwijzingen gegeven hoe zijn muziek ten gehore moet worden gebracht. Met speciale stapjes voor degene die op een saxofoon of trompet blaast, of de wijze waarop iedereen gekleed moest zijn. Dat er weinig of geen lijn of melodie in de muziek bleek te zitten, hielp ook al niet. En als dan alles is gespeeld, dan staat het operapubliek op en geeft een ovationeel applaus.

Onbegrijpelijk.

----------

Het plaatje is van Katharina Kouwenhoven.
© 2022 Arie de Jong
powered by CJ2