Fictieve speurders zijn er in soorten en maten, maar twee eigenschappen hebben ze steevast gemeen: ze zijn handig en slim. Een enkele keer (Miss Marple, Columbo) worden die eigenschappen verborgen achter een masker van tuttigheid of klunzig doen. Voor de lezer of de kijker is het echter alras duidelijk dat er sprake is van een trucje. Als het anders was zou het nogal moeilijk aanneembaar te maken zijn dat juist deze speurder iets weet te ontdekken. Nog afgezien van het feit dat de lezer zich graag identificeert met een bolleboos.

Toch blijkt het ook anders te kunnen. In The curious incident of the dog in the night-time (2003) is de speurder, annex verteller autistisch. Op het eerste gezicht heeft de schrijver zich daarmee een bijna onmogelijke beperking opgelegd: een autistische speurder heeft namelijk twee in het oog lopende handicaps: hij heeft moeite met het uit elkaar houden van hoofd- en bijzaken en hij beweegt zich moeilijk onder de mensen. En toch is de schrijver, Mark Haddon, erin geslaagd een aardig boek te schrijven, al schiet het als detectiveboek misschien een beetje tekort.

Waarschijnlijk was het ook meer zijn bedoeling een boek over autisme te schrijven dan over een geloofwaardige detective. Volgens de flaptekst is hij vroeger werkzaam geweest in een instelling voor autistische kinderen. De roman zal misschien op zijn ervaringen in die tijd gebaseerd zijn. Aan het begin van ‘The curious incident’ (er is overigens ook een Nederlandse vertaling verkrijgbaar) wordt een hond op brute wijze omgebracht met een hooivork. Zeven minuten na middernacht (alles wordt quasi precies genoteerd) wordt hij gevonden door de autistische Christopher John Francis (let ook hier weer op de volledigheid) Boone. Christopher is een liefhebber van detectiveboeken en gaat op onderzoek uit, ondanks zijn handicap en het feit dat zijn vader hem op het hart bindt zijn neus niet in andermans zaken te steken. Zijn belevenissen schrijft hij op.

In een vreemd, maar wel komisch aandoend stijltje, met veel feitelijke opsommingen, beschrijft Christopher zijn avonturen. Van een in woorden uit te drukken gevoelsleven is eigenlijk geen sprake, behalve dan dat hij van allerlei dingen in paniek raakt. Om de lezer toch iets van de achtergronden duidelijk te maken, wordt regelmatig ene Siobhan sprekend opgevoerd, een verzorgster die hem uitlegt waarom hij bepaalde dingen doet en waarom zijn omgeving daar op een bepaalde manier op reageert. De verteller volstaat met dat heel feitelijk op te schrijven. Omdat de buurvrouw Christopher met de bebloede hond in zijn armen aantreft wordt hij even zelf verdacht. Zijn onhandigheid speelt hem meteen parten. Een politieman pakt hem bij zijn arm en tilt hem op. Hij heeft een aversie tegen dergelijke aanrakingen en slaat. Dat leidt tot een typerend stukje tekst dat er in mijn vertaling zo uit ziet:

‘De politieman keek me een tijdje aan zonder te spreken. Toen zei hij: ik arresteer je wegens het aanvallen van een politieofficier. Dat maakte mij een stuk rustiger want dat is wat politiemannen zeggen op televisie en in films.’

Christopher woont bij zijn vader, moeder is volgens zeggen overleden. Alras blijkt dat de dood van de hond iets te maken heeft met familiekwesties waar ook de buren weet van hebben. De plot stelt niet zo heel veel voor, maar toch houd ik hem maar voor me om uw leesplezier niet te bederven. Op een gegeven moment ziet Christopher zich gedwongen om alleen op reis te gaan. Hij moet dingen doen die hij nog nooit heeft gedaan en die hem in wilde paniek brengen. Toch zet hij door. Het proza waarin hij dit beschrijft wordt steeds houteriger. De meeste zinnen beginnen met ‘And’ of met ‘Then’; meeslepend, maar wel een beetje vermoeiend. Om de lezer een indruk te geven van de wijze waarop Christopher informatie verwerkt wordt de tekst regelmatig onderbroken door opsommingen, schema’s, tekeningen, formules en plattegrondjes. Aan mij is dat niet besteed.

Regelmatig wordt in de tekst verwezen naar verhalen van Arthur Conan Doyle en dat is wel een aardige vondst. Diens hoofdpersoon Sherlock Holmes had immers ook wel iets autistisch, met al dat op het eerste gezicht doelloze verzamelen van feitjes. En dan, wonder boven wonder, blijken die feitjes allemaal essentieel te zijn voor de oplossing van het raadsel! Iemand, ik dacht Julian Symons, heeft er op gewezen dat de lezer door Conan Doyle geweldig bij de neus werd genomen. Sherlock Holmes ziet zogenaamd alles, haalt uit de veelheid een paar dingen naar voren en komt daarmee tot een inzicht. Maar dat is nep. Als het al zo zou gaan, zou de lezer dat niet mee kunnen maken. Het boek zou te dik worden. De schrijver laat de speurder die dingen opmerken die later een functie hebben bij de oplossing van de puzzel. En zo gaat het ook in deze roman. De verteller doet het voorkomen alsof hij alles als een film registreert en dat hij daar later gemak van heeft, maar de lezer moet het op gezag van de schrijver aannemen. Hij kan het niet meemaken. Het is trouwens ook feitelijk onjuist. Een overdaad aan informatie zou ieder zicht op de oplossing verduisteren.

Overigens is de titel van het boek een letterlijk citaat uit een verhaal van Conan Doyle. Het maakt onderdeel uit van een dialoog die in zijn geheel zeer de moeite waard is.

Dit citaat is niet afkomstig uit The Hound of the Baskervilles, al wordt die suggestie wel gewekt omdat dat boek in de tekst vaak wordt aangehaald. Wie gaat mij vertellen uit welk verhaal het citaat wel afkomstig is? Gebruik de reactieknop onderaan.

 

Het antwoord is: Silver Blaze en het werd gegeven door Caroline.

 

**************************************************************

Informatie over autisme is o.a. te vinden op de site van de Nederlandse Vereniging

van Autisme: www.autisme-nva.nl .