In het Fries Natuurmuseum is nu de tentoonstelling Doggerland te zien, de eerste keer dat voor het grote publiek zichtbaar wordt gemaakt dat de Noordzee niet altijd de Noordzee was. Van ruim een miljoen jaar geleden tot 8000 jaar geleden was de Noordzee grotendeels een droog, laaggelegen gebied waar de oudste bewoners van Noord-Europa rondliepen, Neanderthalers. En er zijn zelfs nog oudere sporen. In een riviermonding bij het Engelse Happisburg werden in 2013 voetafdrukken in de klei gevonden van een groepje van vijf van een vroege mensensoort, die homo antecessor genoemd wordt. De datering is gedaan aan de hand van stuifmeelkorrels. Je ziet een afgietsel van een voetafdruk. In Happisburg is ook de oudste vuistbijl van Noord-Europa gevonden die gedateerd is op 700.000 jaar geleden.

Zo’n 450.000 jaar geleden leefden de Neanderthalers in Doggerland, er worden steeds meer sporen van gevonden. In 2001 werd voor de Zeeuwse kust een fossiel opgezogen dat teruggevonden werd tussen het schelpengrit bij een branderij in Yerseke. Het is een voorhoofdsbeen met de voor Neanderthalers karakteristieke dikke wenkbrauwboog. Aan de hand van het fossiel werd zijn hoofd gereconstrueerd met behulp van een in Frankrijk gevonden Neanderthalerschedel, het bleek een perfecte overeenkomst te vertonen. Hij is Krijn genoemd, onze eigen Zeeuwse Neanderthaler. Uit ongeveer dezelfde tijd stamt een vuurstenen mesje gevat in een klompje teerachtig materiaal, gevonden in 2016 op de Zandmotor, het zandwinningsgebied voor de kust van Zuid-Holland bij Kijkduin. Het teerachtige materiaal bleek berkenpek te zijn, een van de slechts vijf bekende vondsten uit die tijd. Berkenpek wordt ook ‘de oudste lijm’ genoemd. Er ligt een mooi nagemaakt model van het mesje dat zo’n vijfhonderdduizend jaar geleden in de Noordzee gebruikt werd. Uit dezelfde tijd komt een 50.000 jaar oude vuistbijl, gevonden op de Maasvlakte. Het voorwerp is gemaakt van Wommersomkwartsiet, gewonnen in Vlaams Brabant, 175 kilometer verderop. Het illustreert hoe mobiel Neanderthalers waren.

De laatste ijstijd was 20.000 jaar geleden. Daarna warmde het klimaat op en veranderde Doggerland van een kale, koude vlakte in een voedselrijk gebied. In die tijd leeft de Homo Sapiens er, de oudste verwant van de huidige mens. Dan wordt het steeds warmer en in Doggerland steeds natter. De beslissende gebeurtenissen voor de overstroming zijn de doorbraak van een enorm ijsmeer in Canada en een tsunami veroorzaakt door de Storegga-aardverschuiving voor de kust van Noorwegen.

De vondsten op de Zandmotor zijn van groot belang. Het opgezogen zand brengt heel veel archeologisch materiaal mee, dat vaak door amateurs nu voor de kust wordt gevonden. Dat is niet alleen vuurstenen gereedschap, waarvan de helft van de Neanderthalers, maar ook unieke vondsten zoals het mesje met berkenpek en een bot met ‘abstracte kunst’ van 13.000 jaar oud.

De conclusie moet zijn dat Nederland niet aan de rand van de oerwereld lag, maar dat ons land en Doggerland, een populaire plek was waar eerst de Neanderthalers en later de moderne mens heen trok omdat het er goed toeven was aan de monding van de rivieren Rijn, Maas, Thames en Seine die gezamenlijk naar het noorden liepen. Het is dan ook niet vreemd dat bij Noord-Holland en de wadden het aantal vondsten minder is. Toch is er nog de vondst van Neanderthaleraanwezigheid in het Drentse Peest, dat toen al op een iets hogere landrug van keileem lag.

Een mooie tentoonstelling die eerder te zien was in het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden en die waarschijnlijk nog vaker verhuist.

----------

De plaatjes komen van de schrijver.