archiefvorig nr.lopend nr. |
||||
Nummer 17 Jaargang 2 14 juli 2005 |
|
|||||||||||||||||||||||||||||
Beschouwingen > In de polder | ||||
Tegenkrachten | Ruurd Kunnen | |||
Een paar weken geleden stond in de krant dat ons aardgas eerder op is dan verwacht. Dat was even schrikken. Het bericht ging over het Jaaroverzicht Olie en Gas in Nederland van het ministerie van Economische Zaken. Hadden we altijd gedacht dat we tot 2032 vooruit konden met de gasbel onder Slochteren, nu blijkt dat hij al in 2030 leeg is. Als je het zo stelt, lijkt het minder ernstig. Maar toch, ik wist niet dat het einde zo nabij is.
Wanneer de olie op is, is niet te voorspellen. Belangrijker is het tijdstip waarop de productie over zijn hoogtepunt heen is en een dalende trend gaat vertonen. Dat zal niet erg lang meer duren; de schattingen lopen uiteen van 5 tot 25 jaar. Waarschijnlijk zullen vanaf dat moment allerlei economische en politieke maatregelen worden genomen met verregaande effecten. Er zijn twee scenario’s over wat er dan gaat gebeuren. Volgens het ene scenario zal de olieprijs stijgen en zullen de OPEC-landen de productie verminderen om zoveel mogelijk van de hoge prijs te profiteren. Doordat de Westerse en Amerikaanse economieën het zwaar te verduren krijgen, kunnen de machtsverhoudingen in de wereld onder spanning komen te staan. Grote militaire conflicten zijn dan niet uitgesloten. De tekenen van naderend onheil zijn onmiskenbaar. Shell heeft de schattingen van zijn olievoorraden al naar beneden moeten bijstellen, de olieprijs is de laatste maanden als een speer gestegen, en het internationale terrorisme en de oorlog in Irak lijken eerder de voorbodes van grotere conflicten dan van duurzame vrede te zijn. Dit is het doemscenario.
Er zijn ook analisten die er optimistischer over denken. Zij zien de slinkende energievoorraden als een uitgelezen kans om de wereld op een beter spoor te zetten. Daarbij moet je denken aan lagere economische groei en consumptiebeperking in de rijke landen, aan schone en duurzame energie, aan wereldwijde ontwapening en vrede, aan beperking van de bevolkingsgroei en aan armoedebestrijding in de derde wereld. De grote vraag is of deze dit een utopie is of een realistisch perspectief.
De anti- en anders-globalistenbeweging, die momenteel in Schotland zijn tanden laat zien, denkt het laatste. Zij meent dat het ongebreidelde wereldkapitalisme de oorzaak is van de uitputting van de natuur en van de oorlog en armoede in de wereld en ziet de omverwerping van dit systeem dan ook als een voorwaarde voor een betere wereld. Zonder twijfel bevat deze analyse een kern van waarheid. Maar biedt het socialisme een oplossing?
Zal het helpen als in de G8-landen het kapitalisme wordt afgeschaft? Ik denk het niet. Zodra socialistische economieën zich op de wereldmarkt en het wereldpolitieke toneel begeven, gedragen zij zich als kapitalisten. China is op dit moment het duidelijkste voorbeeld. Dit land heeft belang bij economische groei en expansie om zijn binnenlandse idealen te realiseren en moet daarom concurreren met andere landen om olie, gas en grondstoffen en om de afzet van zijn producten. Het socialisme, zo las ik eens, is een maatschappijvorm die goed past bij ontwikkelingslanden. Zodra echter een hoog welvaartsniveau is bereikt en grote structurele verschillen in economische macht en inkomen tussen bevolkingsgroepen zijn verdwenen, heeft het systeem zichzelf overwonnen. Dat is een dialectische ontwikkeling die Marx reeds had voorzien: de klassenloze maatschappij. Maar Marx had niet verwacht dat deze nieuwe maatschappij kapitalistisch zou kunnen zijn. Is de maakbare samenleving dan toch een illusie? Is het niet mogelijk om met behulp van politieke besluiten en maatregelen de samenleving vorm te geven? Kan dat alleen maar in het vrije spel der maatschappelijke krachten? Heeft Fukuyama gelijk en eindigt de geschiedenis in het liberalisme? Het optimistische scenario zou dan een utopie zijn.
Het is niet zeker dat de wereld vergaat als we niet ingrijpen. Als de olie en het gas op zijn en de resterende bossen gekapt, dan zal de temperatuur op aarde op den duur weer dalen en kunnen de ijskappen op de polen en de gletsjers op de Alpen weer aangroeien. Waarschijnlijk zijn dan inmiddels alternatieve energiebronnen ontwikkeld en kunnen we investeren in schone lucht en schoon grondwater. We leggen opnieuw oerbossen en regenwouden aan en met behulp van bewaard gebleven DNA fokken we uitgestorven diersoorten terug. Alle natuur wordt cultuur, zoals in Nederland trouwens al heel lang het geval is. Dit scenario is niet aantrekkelijk, omdat eerst een lange periode van diepe ellende moet worden overwonnen. Het is een Verelendungsscenario. Als Fukuyama gelijk heeft, dan is toch op zijn minst tijdelijk een maakbare wereldsamenleving nodig om gebruik te kunnen maken van de kansen die de naderende crisis op energie- en milieugebied ons nog biedt. Er is dringend behoefte aan verregaande internationale regels en maatschappelijke druk op regeringen en multinationals om die regels na te leven. Het probleem is, dat er teveel tegenstrijdige belangen van landen, regeringen en economische grootmachten in het spel zijn om voortvarend te werk te kunnen gaan. Er zijn nog te weinig tegenkrachten.
Een paar duizend anti- en anders-globalisten hebben in Edinburgh gedemonstreerd tegen de G8-top in Gleneagles. Het is een bont gezelschap, variërend van fleurig beschilderde dansende hippies tot geharde anarchistische straatvechters. Een leger van elfduizend politiemensen is gemobiliseerd om de orde te handhaven. Enkele demonstranten zijn niet ongeschonden uit de strijd tevoorschijn gekomen en meer dan honderd zijn opgepakt. Massale vreedzame acties hebben mijn voorkeur, maar zo nu en dan sneuvelt er wel eens een ruit van een bankgebouw of een fast-food keten. Het is onvermijdelijk. Tegengestelde krachten botsen nu eenmaal.
Naschrift
In Londen is een gruwelijke terroristische aanslag gepleegd. Het is het zoveelste bewijs dat een doemscenario in werking is getreden. Te verwachten is dat de overheden in de Westerse landen krachtig zullen reageren. Veel mensen in Europa en Amerika zullen het daarmee eens zijn, uit begrijpelijke angst voor hun veiligheid. Inlichtingendiensten zullen versterkt worden en meer bevoegdheden krijgen. Persoonlijke vrijheden worden ingeperkt. Vluchtelingen en emigranten gaan een moeilijke tijd tegemoet. Zo ontstaat een staat van beleg in de oorlog tegen het terrorisme. De kans is aanwezig dat we een jarenlange periode van terroristische aanslagen en politioneel-militaire reacties tegemoet gaan, vergelijkbaar met het Midden-Oosten en Noord-Ierland. De mens is de meest agressieve soort op aarde.
Is dit doemscenario nog te keren? Het kan altijd, maar het wordt steeds moeilijker.
*********************************************
Uitgave van De Leunstoel wordt o.a. mogelijk gemaakt door
Hoorweg&Quint organisatieadviseurs. Nadere informatie over
dat bureau is te vinden op www.hoorweg-quint.nl |
||||
© 2005 Ruurd Kunnen | ||||
powered by CJ2 |