archiefvorig nr.lopend nr.
			Nummer 6 Jaargang 18 14 januari 2021

	Vermaak en Genot > Doe toch een spelletje mee delen printen terug Oude schaakstukken Dik Kruithof In 2011 zijn in de Leunstoel twee stukken verschenen van Frits Hoorweg over de Lewis Chessmen, waarin de vraag beantwoord werd of ze Schots waren, nee dus en in een noot werd verwezen naar een ook weerlegde claim uit IJsland. Begin juni 2019 was er enige publiciteit over een schaakstuk dat in 1964 in een winkel in Edinburg gekocht was. Het had tot juni in een laatje gelegen bij de kleinzoon van de koper en die wilde wel eens weten wat het was. Hij liet het bekijken door een taxateur van Sotheby’s en die herkende het als een van de Lewis Chessmen. In 1831 werden in totaal 93 schaakstukken, gedeeltelijk onder een zandbank verborgen op het eiland Lewis in het Noordoosten van Schotland, gevonden. Ze zijn van walrustand-ivoor gemaakt omstreeks 1150, vrijwel zeker door de Noormannen. Ze worden gezien als bewijs van het feit dat het schaakspel niet alleen via de Middellandse zee, maar ook langs Russische handelskanalen Noord-Europa heeft bereikt. Waarom de Noormannen, of Vikingen zoals ze ook genoemd worden? In het tweede verhaal van Frits wordt al het doorslaggevende argument genoemd dat op de plek van de toren een woeste strijder staat die ontleend is aan de Noorse mythologie. Deze ruige figuur bijt letterlijk op de bovenkant van zijn schild en dat was een ‘handelsmerk’ van Noorse strijders die zich identificeerden met beren en in trance raakten voor ze een gevecht ingingen. Berserkers, van het oud-Noorse ‘bersergir’ werden ze genoemd en de Engelsen hebber er een eigen woord van gemaakt: ‘going berserk’: helemaal buiten jezelf raken en gewelddadig worden. De Lewis Koning heeft een grote gelijkenis met het oudste schaakstuk van Nederland, dat in 1938 werd gevonden bij de bouw van een nieuwe drukkerij voor de Leeuwarder Courant. Door de gelijkenis met de Lewis Koning is de Leeuwarder Koning, die overigens ongeveer de helft kleiner is, ook ingeschat als afkomstig uit de twaalfde eeuw. Maar die koning heeft meer, namelijk een aantal runentekens aan de voet en die zouden erop kunnen wijzen dat het ouder is. De Leeuwarder Koning, waarschijnlijk gesneden uit walrusbeen, is in de jaren tachtig gebruikt als ‘beeldmerk’ van het NK Schaken in Leeuwarden. De Vikingen dreven handel in het hele gebied rond de Middellandse Zee en voerden er ook oorlog. De Russische grootmeester Yuri Averbach onderzocht de achtergrond van het oudste schaakspel van Frankrijk, de Karel de Grote stukken, die gedateerd worden aan het eind van de elfde eeuw. Volgens Averbach zijn ze de weergave van een echt conflict rond 1080 tussen een Byzantijnse keizer en een Viking-aanvoerder, namelijk Keizer Alexius en Robert Guiscard, de Normandische heerser over Zuid-Italië. De dochter van Guiscard was getrouwd met de tegenstander van Alexius en verschillende stukken aan die kant vertonen sterke gelijkenis met de Lewis-stukken. Zo is de pion van Guiscard bijna dezelfde Noorse krijger die bij de Lewis stukken de toren is en één van de lopers is een ridder te paard met hetzelfde Noorse schild. Er is overigens een bijna gelijktijdig verlopende ontwikkeling in schaakstukken te zien die door de islam naar Spanje en Italië werden gebracht. De oudste stukken die daar gevonden zijn voldoen aan de islam-gewoonte om geen personen af te beelden en zijn veel kleiner en eenvoudiger dan het spel van Karel de Grote. Ter afsluiting een stukje dat ik op internet vond van Henk Alberts over een tentoonstelling in Leiden: Dit schaakstuk werd aangetroffen bij stads archeologisch onderzoek, dat in 1969 in Amsterdam plaatsvond bij de Olofskapel, nabij de voormalige Olofspoort. Het schaakstuk stamt uit de periode 1375-1425, omdat het gevonden is tussen grachtvulling uit die tijd. Hiermee behoort dit schaakpaard tot de oudst bekende schaakstukken in Nederland. Opvallend is ook de abstracte vorm van het schaakstuk. Hiermee sluit dit schaakstuk aan op de sterk gestileerde Arabische traditie. De vorm bovenaan stelt het hoofd van het paard voor en de drie evenwijdige inkepingen duiden op het dragen van een schild. Verder verwijzen de verticale lijnen beneden naar de plooien van een toernooikleed. -------- De plaatjes zijn van de schrijver © 2021 Dik Kruithof meer Dik Kruithof - meer "Doe toch een spelletje mee" -

Vermaak en Genot > Doe toch een spelletje mee
Oude schaakstukken	Dik Kruithof
In 2011 zijn in de Leunstoel twee stukken verschenen van Frits Hoorweg over de Lewis Chessmen, waarin de vraag beantwoord werd of ze Schots waren, nee dus en in een noot werd verwezen naar een ook weerlegde claim uit IJsland. Begin juni 2019 was er enige publiciteit over een schaakstuk dat in 1964 in een winkel in Edinburg gekocht was. Het had tot juni in een laatje gelegen bij de kleinzoon van de koper en die wilde wel eens weten wat het was. Hij liet het bekijken door een taxateur van Sotheby’s en die herkende het als een van de Lewis Chessmen. In 1831 werden in totaal 93 schaakstukken, gedeeltelijk onder een zandbank verborgen op het eiland Lewis in het Noordoosten van Schotland, gevonden. Ze zijn van walrustand-ivoor gemaakt omstreeks 1150, vrijwel zeker door de Noormannen. Ze worden gezien als bewijs van het feit dat het schaakspel niet alleen via de Middellandse zee, maar ook langs Russische handelskanalen Noord-Europa heeft bereikt. Waarom de Noormannen, of Vikingen zoals ze ook genoemd worden? In het tweede verhaal van Frits wordt al het doorslaggevende argument genoemd dat op de plek van de toren een woeste strijder staat die ontleend is aan de Noorse mythologie. Deze ruige figuur bijt letterlijk op de bovenkant van zijn schild en dat was een ‘handelsmerk’ van Noorse strijders die zich identificeerden met beren en in trance raakten voor ze een gevecht ingingen. Berserkers, van het oud-Noorse ‘bersergir’ werden ze genoemd en de Engelsen hebber er een eigen woord van gemaakt: ‘going berserk’: helemaal buiten jezelf raken en gewelddadig worden. De Lewis Koning heeft een grote gelijkenis met het oudste schaakstuk van Nederland, dat in 1938 werd gevonden bij de bouw van een nieuwe drukkerij voor de Leeuwarder Courant. Door de gelijkenis met de Lewis Koning is de Leeuwarder Koning, die overigens ongeveer de helft kleiner is, ook ingeschat als afkomstig uit de twaalfde eeuw. Maar die koning heeft meer, namelijk een aantal runentekens aan de voet en die zouden erop kunnen wijzen dat het ouder is. De Leeuwarder Koning, waarschijnlijk gesneden uit walrusbeen, is in de jaren tachtig gebruikt als ‘beeldmerk’ van het NK Schaken in Leeuwarden. De Vikingen dreven handel in het hele gebied rond de Middellandse Zee en voerden er ook oorlog. De Russische grootmeester Yuri Averbach onderzocht de achtergrond van het oudste schaakspel van Frankrijk, de Karel de Grote stukken, die gedateerd worden aan het eind van de elfde eeuw. Volgens Averbach zijn ze de weergave van een echt conflict rond 1080 tussen een Byzantijnse keizer en een Viking-aanvoerder, namelijk Keizer Alexius en Robert Guiscard, de Normandische heerser over Zuid-Italië. De dochter van Guiscard was getrouwd met de tegenstander van Alexius en verschillende stukken aan die kant vertonen sterke gelijkenis met de Lewis-stukken. Zo is de pion van Guiscard bijna dezelfde Noorse krijger die bij de Lewis stukken de toren is en één van de lopers is een ridder te paard met hetzelfde Noorse schild. Er is overigens een bijna gelijktijdig verlopende ontwikkeling in schaakstukken te zien die door de islam naar Spanje en Italië werden gebracht. De oudste stukken die daar gevonden zijn voldoen aan de islam-gewoonte om geen personen af te beelden en zijn veel kleiner en eenvoudiger dan het spel van Karel de Grote. Ter afsluiting een stukje dat ik op internet vond van Henk Alberts over een tentoonstelling in Leiden: Dit schaakstuk werd aangetroffen bij stads archeologisch onderzoek, dat in 1969 in Amsterdam plaatsvond bij de Olofskapel, nabij de voormalige Olofspoort. Het schaakstuk stamt uit de periode 1375-1425, omdat het gevonden is tussen grachtvulling uit die tijd. Hiermee behoort dit schaakpaard tot de oudst bekende schaakstukken in Nederland. Opvallend is ook de abstracte vorm van het schaakstuk. Hiermee sluit dit schaakstuk aan op de sterk gestileerde Arabische traditie. De vorm bovenaan stelt het hoofd van het paard voor en de drie evenwijdige inkepingen duiden op het dragen van een schild. Verder verwijzen de verticale lijnen beneden naar de plooien van een toernooikleed. -------- De plaatjes zijn van de schrijver
© 2021 Dik Kruithof
	powered by CJ2