archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 16
Jaargang 17
18 juni 2020
Beschouwingen > Beelden uit soberder tijden delen printen terug
Iconisch of tragisch? Arie de Jong

1716BS IcoonEr zijn van die mensen … als je de naam noemt weet iedereen af van hun bestaan. Mensen hebben ook een beeld bij die persoon. Of dat beeld overeenstemt met de werkelijkheid maakt minder uit. Zo iemand ‘staat’ voor iets. Laten we zeggen: Alexander de Grote staat voor durf en kracht, Dzjengis Khan voor terreur, Al Capone voor doortrapte misdaad. Madonna staat als artiest voor muzikaal entertainment èn als moeder van Jezus voor een halfgodin waarmee je zelfs kunt communiceren (pas geleden sprak ik iemand die in volle ernst beweerde regelmatig met Maria te spreken). Jack the Ripper is het icoon van de seriemoordenaar (al kon Goeie Mie er ook wat van, maar die is voor Leidse consumptie). Donald Trump is de meesteroplichter die het heeft geschopt tot machtigste man in de wereld. Joseph Stalin is het lelijke gezicht van het communisme.

Zo kan ik uren doorgaan. Onvoorstelbaar hoeveel iconen we kennen. Al kent elk een eigen publiek. Voor Chinezen is Confucius de maat voor wijsheid en redelijkheid, terwijl in westerse kringen Socrates daarvoor wordt benut. Ik vind het fascinerend. Dat mensen aan beelden gekoppeld worden en dat je in een gesprek alleen zo’n naam hoeft te laten vallen om mensen begrijpend te doen knikken: Zo is dat! Met het risico dat sommigen zich storen. Ze vinden dat je overdrijft, of dat je ernaast zit. Waag het eens om Geert Wilders te verbinden met Anton Mussert, want dan zijn de rapen gaar. Dat de vergelijking nergens op slaat, reken maar. Het aardige is echter: blijkbaar is Anton Mussert ook een icoon! En wel eentje waarmee niemand geassocieerd wil worden. Ook Geert Wilders is een icoon. En daar zie je al een groot probleem: zet iconen nooit naast of tegenover elkaar. Want we hebben bij iconen niet altijd hetzelfde beeld.

Nu heb je iconen van het kwaad en iconen van het goede. Mijn relativeringsvermogen piept dan van binnen dat er op elk icoon wel iets is af te doen, of bij te plussen. Zo staat Adolf Hitler voor het kwaad, maar hij was ook iemand die goed omging met honden en verdienstelijk kon schilderen. Daartegenover kun je dan Moeder Teresa stellen, begaan met mensen die in diepe armoede leefden in India, stichter van de Missionarissen van Naastenliefde en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede, maar wel een erg vrome katholiek die zich uitsprak tegen het gebruik van voorbehoedmiddelen. Zo heeft iedereen wel wat.

Graag wil ik het nog hebben over een tragisch icoon: Christoffel Columbus. Op de lagere school werd me geleerd dat Christoffel Columbus in 1492 Amerika had ontdekt. Uitgevaren vanaf Palos in Spanje met drie schepen, zelf op de Santa Maria, op weg om via een westelijke route Indië te bereiken, was hij onbedoeld terecht gekomen op de Bahama’s. Dat hij erover loog als eerste land gezien te hebben (wat een beloning opleverde die zijn opdrachtgeefster Isabella van Castilië had uitgeloofd), maakt het nog erger. Er werd altijd bij verteld dat Columbus zelf niet wist dat hij in Amerika was aangeland, hij dacht immers de korte westelijke route gevaren te hebben naar Indië. Daarom noemde hij de bewoners aldaar Indianen. Opmerkelijk genoeg is die aanduiding geheel ingeburgerd geraakt, zelfs voor alle ‘oorspronkelijke’ bewoners van Amerika.

Het nieuw ontdekte continent werd vernoemd naar Amerigo Vespucci, die toen Columbus bij zijn derde reis nog steeds dacht naar Indië en het aardse paradijs te reizen, in brieven schreef dat het om nog onbekend land ging. Dat bracht de Duitse kaartenmaker Martin Waldseemüller er weer toe het nieuwe gebied te vernoemen naar Vespucci: Amerika.
Nu kun je er over twisten of je een land kunt ontdekken als daar al miljoenen mensen wonen. Mij lijkt het gezwets, dat alleen kan voortkomen uit een arrogant Eurocentristisch wereldbeeld. Het bleek gaandeweg nog erger: als het al ging om het ‘ontdekken’ door Europeanen, dan waren er al eeuwen eerder reizen en zelfs tijdelijke vestigingen geweest, van volken uit Scandinavië die we wat slordig Noormannen noemen.

Hoe tragisch was dus niet Christoffel Columbus: hij wist niet wat hij ‘ontdekte’, het kreeg zijn naam niet, hij was er helemaal niet als eerste Europeaan en eigenlijk was het allemaal flauwekul dat hier sprake was van een ontdekking.

------
Het plaatje is van Katharina Kouwenhoven


© 2020 Arie de Jong meer Arie de Jong - meer "Beelden uit soberder tijden" -
Beschouwingen > Beelden uit soberder tijden
Iconisch of tragisch? Arie de Jong
1716BS IcoonEr zijn van die mensen … als je de naam noemt weet iedereen af van hun bestaan. Mensen hebben ook een beeld bij die persoon. Of dat beeld overeenstemt met de werkelijkheid maakt minder uit. Zo iemand ‘staat’ voor iets. Laten we zeggen: Alexander de Grote staat voor durf en kracht, Dzjengis Khan voor terreur, Al Capone voor doortrapte misdaad. Madonna staat als artiest voor muzikaal entertainment èn als moeder van Jezus voor een halfgodin waarmee je zelfs kunt communiceren (pas geleden sprak ik iemand die in volle ernst beweerde regelmatig met Maria te spreken). Jack the Ripper is het icoon van de seriemoordenaar (al kon Goeie Mie er ook wat van, maar die is voor Leidse consumptie). Donald Trump is de meesteroplichter die het heeft geschopt tot machtigste man in de wereld. Joseph Stalin is het lelijke gezicht van het communisme.

Zo kan ik uren doorgaan. Onvoorstelbaar hoeveel iconen we kennen. Al kent elk een eigen publiek. Voor Chinezen is Confucius de maat voor wijsheid en redelijkheid, terwijl in westerse kringen Socrates daarvoor wordt benut. Ik vind het fascinerend. Dat mensen aan beelden gekoppeld worden en dat je in een gesprek alleen zo’n naam hoeft te laten vallen om mensen begrijpend te doen knikken: Zo is dat! Met het risico dat sommigen zich storen. Ze vinden dat je overdrijft, of dat je ernaast zit. Waag het eens om Geert Wilders te verbinden met Anton Mussert, want dan zijn de rapen gaar. Dat de vergelijking nergens op slaat, reken maar. Het aardige is echter: blijkbaar is Anton Mussert ook een icoon! En wel eentje waarmee niemand geassocieerd wil worden. Ook Geert Wilders is een icoon. En daar zie je al een groot probleem: zet iconen nooit naast of tegenover elkaar. Want we hebben bij iconen niet altijd hetzelfde beeld.

Nu heb je iconen van het kwaad en iconen van het goede. Mijn relativeringsvermogen piept dan van binnen dat er op elk icoon wel iets is af te doen, of bij te plussen. Zo staat Adolf Hitler voor het kwaad, maar hij was ook iemand die goed omging met honden en verdienstelijk kon schilderen. Daartegenover kun je dan Moeder Teresa stellen, begaan met mensen die in diepe armoede leefden in India, stichter van de Missionarissen van Naastenliefde en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede, maar wel een erg vrome katholiek die zich uitsprak tegen het gebruik van voorbehoedmiddelen. Zo heeft iedereen wel wat.

Graag wil ik het nog hebben over een tragisch icoon: Christoffel Columbus. Op de lagere school werd me geleerd dat Christoffel Columbus in 1492 Amerika had ontdekt. Uitgevaren vanaf Palos in Spanje met drie schepen, zelf op de Santa Maria, op weg om via een westelijke route Indië te bereiken, was hij onbedoeld terecht gekomen op de Bahama’s. Dat hij erover loog als eerste land gezien te hebben (wat een beloning opleverde die zijn opdrachtgeefster Isabella van Castilië had uitgeloofd), maakt het nog erger. Er werd altijd bij verteld dat Columbus zelf niet wist dat hij in Amerika was aangeland, hij dacht immers de korte westelijke route gevaren te hebben naar Indië. Daarom noemde hij de bewoners aldaar Indianen. Opmerkelijk genoeg is die aanduiding geheel ingeburgerd geraakt, zelfs voor alle ‘oorspronkelijke’ bewoners van Amerika.

Het nieuw ontdekte continent werd vernoemd naar Amerigo Vespucci, die toen Columbus bij zijn derde reis nog steeds dacht naar Indië en het aardse paradijs te reizen, in brieven schreef dat het om nog onbekend land ging. Dat bracht de Duitse kaartenmaker Martin Waldseemüller er weer toe het nieuwe gebied te vernoemen naar Vespucci: Amerika.
Nu kun je er over twisten of je een land kunt ontdekken als daar al miljoenen mensen wonen. Mij lijkt het gezwets, dat alleen kan voortkomen uit een arrogant Eurocentristisch wereldbeeld. Het bleek gaandeweg nog erger: als het al ging om het ‘ontdekken’ door Europeanen, dan waren er al eeuwen eerder reizen en zelfs tijdelijke vestigingen geweest, van volken uit Scandinavië die we wat slordig Noormannen noemen.

Hoe tragisch was dus niet Christoffel Columbus: hij wist niet wat hij ‘ontdekte’, het kreeg zijn naam niet, hij was er helemaal niet als eerste Europeaan en eigenlijk was het allemaal flauwekul dat hier sprake was van een ontdekking.

------
Het plaatje is van Katharina Kouwenhoven
© 2020 Arie de Jong
powered by CJ2