archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 12
Jaargang 17
9 april 2020
Beschouwingen > In de polder delen printen terug
Oude en nieuwe boetepredikers Paul Bordewijk

1712BS Boete doenIs de corona-epidemie een straf van God? Dat zeggen sommige zeer zwaar gereformeerde predikanten. Het werd ook gezegd van de Watersnood in 1953. Ook toen leidde dat tot veel verontwaardiging. Maar waarom eigenlijk? Het is in Nederland niet verboden om in God te geloven. Sterker nog: volgens onze officiële wetsteksten regeert onze Koning bij de gratie Gods. En via de rand van onze 2-euro munten spreken we nog steeds de hoop uit dat God met ons is.

Wie in God gelooft, gelooft ook dat hij almachtig is. Wat is dat anders voor god? Daarom willen we ook dat hij ‘met ons’ is. Maar wanneer God almachtig is, is hij dus ook verantwoordelijk voor al het leed in de wereld. Weliswaar heeft hij tweeduizend jaar geleden zijn enige zoon opgeofferd om de mensheid te verlossen, maar uit de Watersnoodramp en de Corona epidemie blijkt dat dat niet erg gelukt is; om van de Holocaust nog maar te zwijgen.

Je kunt daar op verschillende manieren op reageren. Mainstream dominees en pastoors zijn eigenlijk geneigd de almacht van God in twijfel te trekken en presenteren hem als een figuur die naast ons staat in ons verdriet, maar het verder ook niet kan helpen. Dan ben je aardig op weg je geloof kwijt te raken.
Je kunt ook de goedheid van god in twijfel trekken. Karel van ’t Reve schreef over de ongelooflijke slechtheid van het opperwezen. Hij vergeleek de christelijke god met totalitaire dictators die voortdurend willen worden toegejuicht en wie dat niet doet in een concentratiekamp stoppen. De hel, dat is een concentratiekamp voor ongelovigen. Zo’n geloof in een slechte god is niet inconsistent, maar er zijn weinig mensen die het belijden. Je zult dat maar op je kinderen moeten overbrengen.

Er is een derde mogelijkheid: weliswaar is God verantwoordelijk voor het menselijk lijden, maar hij heeft er goede bedoelingen mee. Dan kom je bij de god die ons de Watersnood en de corona-epidemie gezonden heeft om ons te straffen voor ons zondige gedrag. Het is een godsopvatting die in ieder geval consistent is. In 1953 riep dit wel de vraag op waarom dan juist Zeeland en Zuid-Holland zwaar getroffen werden, waar immers de meest orthodoxe Christenen woonden. Het coronavirus zou de straf kunnen zijn voor al die carnavallende Brabanders, maar intussen rukt het op in de Biblebelt, wat de vraag uit 1953 doet terugkomen.

Dat god niet tegelijkertijd goed en almachtig kan zijn, komt vaak terug als argument om het geloof vaarwel te zeggen. Voltaire verloor zijn geloof na de aardbeving in Lissabon in 1755. Toen mijn grootmoeder op 77-jarige leeftijd een dominee op bezoek kreeg die probeerde haar terug te winnen voor de kerk, was haar reactie: ‘Maar waar komt dan al die ellende in de wereld vandaan?’.

Intussen heeft het coronavirus een nieuwe generatie boetepredikers doen opstaan. Die zien de epidemie niet als een straf van God, maar als een wraakactie van de natuur. Door de technische ontwikkeling is het evenwicht tussen mens en natuur verstoord en dat heeft ons deze epidemie opgeleverd. Mij lijkt dat een onbewezen en gevaarlijk idee van mensen die toch al tegen de modernisering waren en hopen er met de coronacrisis een nieuw argument bij te hebben gekregen, net als met de opwarming van de Aarde. Die opwarming is reëel, maar het meest probate middel ertegen, kernenergie, wordt juist afgewezen, omdat we dan onze levenswijze niet hoeven te veranderen.

In de achttiende eeuw kwam de Romantiek op, waarbij men zich verzette tegen de nieuwe tijd en terugverlangde naar de natuur. Er bestaat al sinds die tijd een onderstroom in onze cultuur die zich verzet tegen de modernisering. Aanzienlijken gingen herder en herderinnetje spelen, gewone mensen hadden wel wat beters te doen, als ze al geen herder waren.
Ook binnen het socialisme zag je een stroming die koos tegen de modernisering, vooral onder hoger opgeleiden. Voor de oorlog waren kweekschoolleerlingen lid van de AJC, waar men aan volksdansen deed in plaats van naar de bioscoop te gaan. Daar bezondigde de zogenaamde vakbondsjeugd zich aan. Later hekelde Roel van Duyn het klootjesvolk dat ijskasten en stofzuigers aanschafte. Wim Sonneveld zong over het tuinpad van zijn vader: ‘Wat leefden ze eenvoudig toen’.

Maar het is niet zo dat toen men zo eenvoudig leefde er geen epidemieën waren. Wanneer we even veronderstellen dat de mensen in de Middeleeuwen wel in evenwicht met de natuur leefden, dan heeft hun dat toch niet voor de pest behoed. De epidemieën die in Amerika ontstonden nadat Spaanse zeelieden er waren geland, kun je opvatten als een gevolg van de mondialisering, maar wanneer het een straf was trof hij toch juist niet degenen die deze mondialisering in gang hadden gezet.

Daarentegen heeft de industriële revolutie in de strijd tegen besmettelijke ziekten juist veel goeds opgeleverd: hygiënische maatregelen als riolering en waterleiding, inentingsprogramma’s en antibiotica. Zonder de technische ontwikkeling was er geen beademingsapparatuur en zou er niet in grote haast naar geneesmiddelen en vaccins worden gezocht. Die zoektocht naar vaccins wordt trouwens wel gehinderd door de Brusselse kruidenvrouwtjes, waardoor het Leidse bedrijf Janssen Vaccin voor de productie moet uitwijken naar landen buiten de EU.
De mondiale welvaartsvergroting in de afgelopen twee eeuwen heeft een grote gezondheidswinst opgeleverd. Zo daalde kindersterfte over de hele wereld van 44% in 1800 naar 4% in 2016 en steeg de gemiddelde levensverwachting van 31 naar 72 jaar. De meeste mensen die nu aan het coronavirus overlijden zouden honderd jaar geleden al lang niet meer leven. Dat komt allemaal door de stijging van de materiële welvaart.

Wanneer we verlost zijn van de corona-epidemie moeten we ons beraden hoe het beter kan. Er zal nog wel eens zo’n epidemie komen, maar we moeten dan wel zorgen dat we daar beter op zijn voorbereid, bij voorbeeld door grotere voorraden beschermingsmiddelen. Maar als we er voor kiezen collectief herdertje en herderinnetje te gaan spelen om in evenwicht te komen met de natuur, kunnen we onze huidige gezondheidszorg vaarwel zeggen.

------
Het plaatje is van Han Busstra


© 2020 Paul Bordewijk meer Paul Bordewijk - meer "In de polder" -
Beschouwingen > In de polder
Oude en nieuwe boetepredikers Paul Bordewijk
1712BS Boete doenIs de corona-epidemie een straf van God? Dat zeggen sommige zeer zwaar gereformeerde predikanten. Het werd ook gezegd van de Watersnood in 1953. Ook toen leidde dat tot veel verontwaardiging. Maar waarom eigenlijk? Het is in Nederland niet verboden om in God te geloven. Sterker nog: volgens onze officiële wetsteksten regeert onze Koning bij de gratie Gods. En via de rand van onze 2-euro munten spreken we nog steeds de hoop uit dat God met ons is.

Wie in God gelooft, gelooft ook dat hij almachtig is. Wat is dat anders voor god? Daarom willen we ook dat hij ‘met ons’ is. Maar wanneer God almachtig is, is hij dus ook verantwoordelijk voor al het leed in de wereld. Weliswaar heeft hij tweeduizend jaar geleden zijn enige zoon opgeofferd om de mensheid te verlossen, maar uit de Watersnoodramp en de Corona epidemie blijkt dat dat niet erg gelukt is; om van de Holocaust nog maar te zwijgen.

Je kunt daar op verschillende manieren op reageren. Mainstream dominees en pastoors zijn eigenlijk geneigd de almacht van God in twijfel te trekken en presenteren hem als een figuur die naast ons staat in ons verdriet, maar het verder ook niet kan helpen. Dan ben je aardig op weg je geloof kwijt te raken.
Je kunt ook de goedheid van god in twijfel trekken. Karel van ’t Reve schreef over de ongelooflijke slechtheid van het opperwezen. Hij vergeleek de christelijke god met totalitaire dictators die voortdurend willen worden toegejuicht en wie dat niet doet in een concentratiekamp stoppen. De hel, dat is een concentratiekamp voor ongelovigen. Zo’n geloof in een slechte god is niet inconsistent, maar er zijn weinig mensen die het belijden. Je zult dat maar op je kinderen moeten overbrengen.

Er is een derde mogelijkheid: weliswaar is God verantwoordelijk voor het menselijk lijden, maar hij heeft er goede bedoelingen mee. Dan kom je bij de god die ons de Watersnood en de corona-epidemie gezonden heeft om ons te straffen voor ons zondige gedrag. Het is een godsopvatting die in ieder geval consistent is. In 1953 riep dit wel de vraag op waarom dan juist Zeeland en Zuid-Holland zwaar getroffen werden, waar immers de meest orthodoxe Christenen woonden. Het coronavirus zou de straf kunnen zijn voor al die carnavallende Brabanders, maar intussen rukt het op in de Biblebelt, wat de vraag uit 1953 doet terugkomen.

Dat god niet tegelijkertijd goed en almachtig kan zijn, komt vaak terug als argument om het geloof vaarwel te zeggen. Voltaire verloor zijn geloof na de aardbeving in Lissabon in 1755. Toen mijn grootmoeder op 77-jarige leeftijd een dominee op bezoek kreeg die probeerde haar terug te winnen voor de kerk, was haar reactie: ‘Maar waar komt dan al die ellende in de wereld vandaan?’.

Intussen heeft het coronavirus een nieuwe generatie boetepredikers doen opstaan. Die zien de epidemie niet als een straf van God, maar als een wraakactie van de natuur. Door de technische ontwikkeling is het evenwicht tussen mens en natuur verstoord en dat heeft ons deze epidemie opgeleverd. Mij lijkt dat een onbewezen en gevaarlijk idee van mensen die toch al tegen de modernisering waren en hopen er met de coronacrisis een nieuw argument bij te hebben gekregen, net als met de opwarming van de Aarde. Die opwarming is reëel, maar het meest probate middel ertegen, kernenergie, wordt juist afgewezen, omdat we dan onze levenswijze niet hoeven te veranderen.

In de achttiende eeuw kwam de Romantiek op, waarbij men zich verzette tegen de nieuwe tijd en terugverlangde naar de natuur. Er bestaat al sinds die tijd een onderstroom in onze cultuur die zich verzet tegen de modernisering. Aanzienlijken gingen herder en herderinnetje spelen, gewone mensen hadden wel wat beters te doen, als ze al geen herder waren.
Ook binnen het socialisme zag je een stroming die koos tegen de modernisering, vooral onder hoger opgeleiden. Voor de oorlog waren kweekschoolleerlingen lid van de AJC, waar men aan volksdansen deed in plaats van naar de bioscoop te gaan. Daar bezondigde de zogenaamde vakbondsjeugd zich aan. Later hekelde Roel van Duyn het klootjesvolk dat ijskasten en stofzuigers aanschafte. Wim Sonneveld zong over het tuinpad van zijn vader: ‘Wat leefden ze eenvoudig toen’.

Maar het is niet zo dat toen men zo eenvoudig leefde er geen epidemieën waren. Wanneer we even veronderstellen dat de mensen in de Middeleeuwen wel in evenwicht met de natuur leefden, dan heeft hun dat toch niet voor de pest behoed. De epidemieën die in Amerika ontstonden nadat Spaanse zeelieden er waren geland, kun je opvatten als een gevolg van de mondialisering, maar wanneer het een straf was trof hij toch juist niet degenen die deze mondialisering in gang hadden gezet.

Daarentegen heeft de industriële revolutie in de strijd tegen besmettelijke ziekten juist veel goeds opgeleverd: hygiënische maatregelen als riolering en waterleiding, inentingsprogramma’s en antibiotica. Zonder de technische ontwikkeling was er geen beademingsapparatuur en zou er niet in grote haast naar geneesmiddelen en vaccins worden gezocht. Die zoektocht naar vaccins wordt trouwens wel gehinderd door de Brusselse kruidenvrouwtjes, waardoor het Leidse bedrijf Janssen Vaccin voor de productie moet uitwijken naar landen buiten de EU.
De mondiale welvaartsvergroting in de afgelopen twee eeuwen heeft een grote gezondheidswinst opgeleverd. Zo daalde kindersterfte over de hele wereld van 44% in 1800 naar 4% in 2016 en steeg de gemiddelde levensverwachting van 31 naar 72 jaar. De meeste mensen die nu aan het coronavirus overlijden zouden honderd jaar geleden al lang niet meer leven. Dat komt allemaal door de stijging van de materiële welvaart.

Wanneer we verlost zijn van de corona-epidemie moeten we ons beraden hoe het beter kan. Er zal nog wel eens zo’n epidemie komen, maar we moeten dan wel zorgen dat we daar beter op zijn voorbereid, bij voorbeeld door grotere voorraden beschermingsmiddelen. Maar als we er voor kiezen collectief herdertje en herderinnetje te gaan spelen om in evenwicht te komen met de natuur, kunnen we onze huidige gezondheidszorg vaarwel zeggen.

------
Het plaatje is van Han Busstra
© 2020 Paul Bordewijk
powered by CJ2