archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 19
Jaargang 16
12 september 2019
Vermaak en Genot > De wereldliteratuur roept delen printen terug
Nog eens de Balkan Carlo van Praag

1619VG ManningOlivia Mannings’ trilogie

Roemenië 1939. Geen prettige tijd, geen prettig land. Nazi-Duitsland is Polen binnengevallen en is daardoor in oorlog geraakt met Groot-Brittannië en Frankrijk, maar deze landen zijn onmachtig, of onwillig, de verdere Duitse expansie in Midden-Europa en de Balkanlanden tegen te gaan. Roemenië, officieel geallieerd met de Britten en de Fransen, raakt steeds meer in de knelgreep van de Duitsers en laat zich dat ook makkelijk welgevallen. Het land kent een sterke fascistische stroming, belichaamd in de ‘IJzeren Garde’, een militie die gespecialiseerd is in pogroms. Roemenië heeft een grote joodse minderheid die blootstaat aan een, zelfs naar Oost-Europese maatstaven, venijnig antisemitisme. Het land improviseerde zijn eigen ruwe holocaust, waarbij de SS vanaf de kantlijn toekeek, hoofdschuddend over het gebrek aan efficiency.

Roemenië, in die tijd het grootste en potentieel rijkste land van de Balkan met veel vruchtbare grond en met oliebronnen, is weinig geavanceerd. Een nog grotendeels feodale bovenlaag oefent een wanbestuur uit over een ongeletterde straatarme boerenbevolking. De verschillen tussen arm en rijk zijn schrijnend, zelfs voor de jaren dertig. De koning is een playboy met dictatoriale neigingen (een soort geslaagde versie van prins Bernhard) die het ten slotte aflegt tegen de IJzeren Garde, waarmee het schamele overblijfsel van de democratie onder stampende laarzen verdwijnt. Het is dit milieu waarin Harriet en Guy zich bewegen. Hun nauwere omgeving bestaat uit een groepje Engelse expats, waaronder enkele diplomaten die de toenemende Duitse invloed op het land moeten gedogen. Guy zelf is in dienst van de British Council (een soort Alliance Française, maar dan Brits) als docent Engels. Engels wordt echter ook als taal steeds minder populair en zelfs verdacht. Uiteindelijk, als Roemenië zich officieel aansluit bij Nazi-Duitsland, moeten de Engelsen wijken. Zij zoeken een goed heenkomen in Griekenland tot ook dat land door de Duitsers wordt bezet en slechts Egypte overblijft als wijkplaats.

Harriet en Guy Pringle zijn de hoofdpersonen in Olivia Mannings’ meer dan 900 pagina’s tellende Balkan trilogie. Formeel spreken we van een roman, want het wedervaren van Harriet en Guy wordt beschreven in de derde persoon. In feite is het relaas eerder een dagboek, het dagboek van Harriet wel te verstaan. Zij is onmiskenbaar de schrijfster Olivia Manning zelf, die haar ervaringen met Roemenië, later Griekenland, en met het steeds aanwezige groepje Engelse landgenoten, aan het papier toevertrouwt. Haar belangrijkste onderwerp is echter haar huwelijk. Guy begraaft zich in zijn, onder de omstandigheden futiele, pogingen om de Engelse taal en cultuur in Roemenië te bevorderen. Verder gaat hij op in zijn talrijke sociale contacten. Iedereen houdt van hem en hij houdt van iedereen; maar van niemand in het bijzonder, klaagt Harriet. Zij voelt zich verwaarloosd en eenzaam en zoekt heil in een paar bijna-relaties met mannen die zich aandienen. Olivia Manning beschrijft hiermee nauwgezet haar eigen ervaringen. De hoofdpersoon uit haar boek roept om onze sympathie. Veel minder onderlegd dan haar echtgenoot en zeker minder geliefd, steekt zij hem naar de kroon in intelligentie en beschikt zij over een veel grotere mensenkennis.

In werkelijkheid was Olivia Manning (gestorven in 1980) een uitgesproken klagerig type (haar bijnaam was Olivia Moaning), hunkerend naar succes als schrijfster, dat haar maar ten dele was gegund. In literaire kringen telde zij slechts tot op zekere hoogte mee en u hebt wellicht nooit iets van haar gelezen of zelfs van haar bestaan gehoord.

De Balkantrilogie is geen sterke roman, maar zeer lezenswaardig als dagboek. Harriet  grossiert in rake observaties, zowel van de landen waar zij verblijft, als van de personen uit haar kring. Guy, de echtgenoot, krijgt uiteraard bijzondere en grotendeels bittere aandacht, maar er is nog een ander personage dat eruit springt, zelfs zodanig dat een klein deel van het verhaal vanuit zijn perspectief wordt verteld. Prins Yakimov, met een Russische edelman als vader en een Ierse moeder, is opgegroeid in Engeland en heeft daar, getrouwd met een rijke vrouw, een weelderig bestaan geleid. Na haar overlijden blijkt dat er van het geld niets over is. Yakimov begint aan een zwerftocht door Europa in zijn Hispano Suiza, het laatste restant van zijn luxeleven, op zoek naar een land waar het goedkoop is en waar vrienden hem kunnen onderhouden. Vluchtend voor zijn schuldenaars belandt hij in Roemenië, waar hij intrekt bij Guy en Harriet en teert op hen en op de Engelse gemeenschap. Totaal onverantwoordelijk, ongeschikt voor welke werkzaamheden dan ook, wijdt hij zich aan zijn favoriete bezigheden: slapen, veel eten en mateloos drinken. Op zoek naar middelen om een dergelijk bestaan te financieren, zich daarbij zelfs lenend tot hand-en spandiensten aan de Duitse vijand, belandt hij in een precaire situatie. Deze tragikomische figuur gunt ons de meest avontuurlijke, tevens humoristische episodes uit het boek. Maar hij is beslist niet het enige mikpunt in Harriets dagboek. Misantropen, intriganten, een narcistische hoogleraar, zij allen krijgen hun trekken thuis.

De Balkantrilogie is het bekendste door Olivia Manning achtergelaten werk. In 1987 werd er een tv-serie van gemaakt die het boek tamelijk precies volgt, maar, juist door de noodzakelijke weglatingen, het verhaal een dienst bewijst. De hoofdrollen worden gespeeld door Emma Thompson en Kenneth Branagh, de perfecte acteurs voor de rollen van Harriet en Guy. De tv-serie beperkt zich overigens niet tot de Balkan trilogie. Ook het vervolg, gewijd aan Mannings’ ervaringen in Egypte en Syrië, verschenen als de ‘Levant Trilogie’, is erin opgenomen. Als ik moest kiezen tussen de boeken en de film, zou ik, anders dan meestal, de film prefereren.

Misschien hebt u de indruk dat ik Olivia Manning maar een matige schrijfster vind. Dat is niet het geval. Als ik haar vergelijk met Den Doolaard en zijn Balkanromantiek dan steekt zij daar met kop en schouders bovenuit. Ik lees op het ogenblik een ander boek van haar, ‘The Rainforest’ (1974, herdrukt in 2004), dat niet alleen als verwoording van eigen ervaringen, maar ook als verhaal bewondering afdwingt. Naar narratief en sfeer duidelijk verwant aan de Balkantrilogie, maar spelend in een verzonnen land en verteld vanuit een mannelijk perspectief, maakt het dagboek plaats voor een heuse roman.  

Olivia Mannings: The Balkan trilogie, Penguin Books 1974:
Deel 1:The Great Fortune
Deel 2: The Spoilt City
Deel 3: Friends and Heroes

-----------
De tekening is van Linda Hulshof

Meer informatie op: www.lindahulshof.nl


© 2019 Carlo van Praag meer Carlo van Praag - meer "De wereldliteratuur roept" -
Vermaak en Genot > De wereldliteratuur roept
Nog eens de Balkan Carlo van Praag
1619VG ManningOlivia Mannings’ trilogie

Roemenië 1939. Geen prettige tijd, geen prettig land. Nazi-Duitsland is Polen binnengevallen en is daardoor in oorlog geraakt met Groot-Brittannië en Frankrijk, maar deze landen zijn onmachtig, of onwillig, de verdere Duitse expansie in Midden-Europa en de Balkanlanden tegen te gaan. Roemenië, officieel geallieerd met de Britten en de Fransen, raakt steeds meer in de knelgreep van de Duitsers en laat zich dat ook makkelijk welgevallen. Het land kent een sterke fascistische stroming, belichaamd in de ‘IJzeren Garde’, een militie die gespecialiseerd is in pogroms. Roemenië heeft een grote joodse minderheid die blootstaat aan een, zelfs naar Oost-Europese maatstaven, venijnig antisemitisme. Het land improviseerde zijn eigen ruwe holocaust, waarbij de SS vanaf de kantlijn toekeek, hoofdschuddend over het gebrek aan efficiency.

Roemenië, in die tijd het grootste en potentieel rijkste land van de Balkan met veel vruchtbare grond en met oliebronnen, is weinig geavanceerd. Een nog grotendeels feodale bovenlaag oefent een wanbestuur uit over een ongeletterde straatarme boerenbevolking. De verschillen tussen arm en rijk zijn schrijnend, zelfs voor de jaren dertig. De koning is een playboy met dictatoriale neigingen (een soort geslaagde versie van prins Bernhard) die het ten slotte aflegt tegen de IJzeren Garde, waarmee het schamele overblijfsel van de democratie onder stampende laarzen verdwijnt. Het is dit milieu waarin Harriet en Guy zich bewegen. Hun nauwere omgeving bestaat uit een groepje Engelse expats, waaronder enkele diplomaten die de toenemende Duitse invloed op het land moeten gedogen. Guy zelf is in dienst van de British Council (een soort Alliance Française, maar dan Brits) als docent Engels. Engels wordt echter ook als taal steeds minder populair en zelfs verdacht. Uiteindelijk, als Roemenië zich officieel aansluit bij Nazi-Duitsland, moeten de Engelsen wijken. Zij zoeken een goed heenkomen in Griekenland tot ook dat land door de Duitsers wordt bezet en slechts Egypte overblijft als wijkplaats.

Harriet en Guy Pringle zijn de hoofdpersonen in Olivia Mannings’ meer dan 900 pagina’s tellende Balkan trilogie. Formeel spreken we van een roman, want het wedervaren van Harriet en Guy wordt beschreven in de derde persoon. In feite is het relaas eerder een dagboek, het dagboek van Harriet wel te verstaan. Zij is onmiskenbaar de schrijfster Olivia Manning zelf, die haar ervaringen met Roemenië, later Griekenland, en met het steeds aanwezige groepje Engelse landgenoten, aan het papier toevertrouwt. Haar belangrijkste onderwerp is echter haar huwelijk. Guy begraaft zich in zijn, onder de omstandigheden futiele, pogingen om de Engelse taal en cultuur in Roemenië te bevorderen. Verder gaat hij op in zijn talrijke sociale contacten. Iedereen houdt van hem en hij houdt van iedereen; maar van niemand in het bijzonder, klaagt Harriet. Zij voelt zich verwaarloosd en eenzaam en zoekt heil in een paar bijna-relaties met mannen die zich aandienen. Olivia Manning beschrijft hiermee nauwgezet haar eigen ervaringen. De hoofdpersoon uit haar boek roept om onze sympathie. Veel minder onderlegd dan haar echtgenoot en zeker minder geliefd, steekt zij hem naar de kroon in intelligentie en beschikt zij over een veel grotere mensenkennis.

In werkelijkheid was Olivia Manning (gestorven in 1980) een uitgesproken klagerig type (haar bijnaam was Olivia Moaning), hunkerend naar succes als schrijfster, dat haar maar ten dele was gegund. In literaire kringen telde zij slechts tot op zekere hoogte mee en u hebt wellicht nooit iets van haar gelezen of zelfs van haar bestaan gehoord.

De Balkantrilogie is geen sterke roman, maar zeer lezenswaardig als dagboek. Harriet  grossiert in rake observaties, zowel van de landen waar zij verblijft, als van de personen uit haar kring. Guy, de echtgenoot, krijgt uiteraard bijzondere en grotendeels bittere aandacht, maar er is nog een ander personage dat eruit springt, zelfs zodanig dat een klein deel van het verhaal vanuit zijn perspectief wordt verteld. Prins Yakimov, met een Russische edelman als vader en een Ierse moeder, is opgegroeid in Engeland en heeft daar, getrouwd met een rijke vrouw, een weelderig bestaan geleid. Na haar overlijden blijkt dat er van het geld niets over is. Yakimov begint aan een zwerftocht door Europa in zijn Hispano Suiza, het laatste restant van zijn luxeleven, op zoek naar een land waar het goedkoop is en waar vrienden hem kunnen onderhouden. Vluchtend voor zijn schuldenaars belandt hij in Roemenië, waar hij intrekt bij Guy en Harriet en teert op hen en op de Engelse gemeenschap. Totaal onverantwoordelijk, ongeschikt voor welke werkzaamheden dan ook, wijdt hij zich aan zijn favoriete bezigheden: slapen, veel eten en mateloos drinken. Op zoek naar middelen om een dergelijk bestaan te financieren, zich daarbij zelfs lenend tot hand-en spandiensten aan de Duitse vijand, belandt hij in een precaire situatie. Deze tragikomische figuur gunt ons de meest avontuurlijke, tevens humoristische episodes uit het boek. Maar hij is beslist niet het enige mikpunt in Harriets dagboek. Misantropen, intriganten, een narcistische hoogleraar, zij allen krijgen hun trekken thuis.

De Balkantrilogie is het bekendste door Olivia Manning achtergelaten werk. In 1987 werd er een tv-serie van gemaakt die het boek tamelijk precies volgt, maar, juist door de noodzakelijke weglatingen, het verhaal een dienst bewijst. De hoofdrollen worden gespeeld door Emma Thompson en Kenneth Branagh, de perfecte acteurs voor de rollen van Harriet en Guy. De tv-serie beperkt zich overigens niet tot de Balkan trilogie. Ook het vervolg, gewijd aan Mannings’ ervaringen in Egypte en Syrië, verschenen als de ‘Levant Trilogie’, is erin opgenomen. Als ik moest kiezen tussen de boeken en de film, zou ik, anders dan meestal, de film prefereren.

Misschien hebt u de indruk dat ik Olivia Manning maar een matige schrijfster vind. Dat is niet het geval. Als ik haar vergelijk met Den Doolaard en zijn Balkanromantiek dan steekt zij daar met kop en schouders bovenuit. Ik lees op het ogenblik een ander boek van haar, ‘The Rainforest’ (1974, herdrukt in 2004), dat niet alleen als verwoording van eigen ervaringen, maar ook als verhaal bewondering afdwingt. Naar narratief en sfeer duidelijk verwant aan de Balkantrilogie, maar spelend in een verzonnen land en verteld vanuit een mannelijk perspectief, maakt het dagboek plaats voor een heuse roman.  

Olivia Mannings: The Balkan trilogie, Penguin Books 1974:
Deel 1:The Great Fortune
Deel 2: The Spoilt City
Deel 3: Friends and Heroes

-----------
De tekening is van Linda Hulshof

Meer informatie op: www.lindahulshof.nl
© 2019 Carlo van Praag
powered by CJ2