archiefvorig nr.lopend nr. |
||||
Nummer 16 Jaargang 14 8 juni 2017 |
|
|||||||||||||||||||||||||||||
Vermaak en Genot > De wereldliteratuur roept | ||||
Gefascineerd door het kwaad | Willem Minderhout | |||
In HhhH voert Laurent Binet zijn vriendin op die hem vraagt waar toch die fascinatie voor Heydrich vandaan komt. Is hij na jaren studie van alles wat Heydrich heeft uitgevreten in de ban geraakt van die nazi? Als zoon van een Joodse moeder en een communistische vader kan Binet zich dat niet voorstellen, maar gefascineerd is hij zeker. Waarom lees ik eigenlijk boeken over Stalin en Heydrich? Ben ik toch ook stiekem gefascineerd door het kwaad? Ik kocht onlangs ‘Stalins Jeugdjaren’ van Simon Sebag Montefiore. Ik had met veel plezier zijn ‘Catherine the Great and Potemkin’ gelezen en de jonge Stalin lag in een boekhandel in de mooie stad Goes voor een zacht prijsje naar me te lonken. Ik heb het in een paar rukken uitgelezen. ‘Stalins jeugdjaren’ is een fascinerende schelmenroman. Op grond van allerlei pas opgedoken bronnen reconstrueert Sebag Montefiore de wording van Stalin: vanaf de jeugdjaren van de jonge Soso Dzjoegashvili, via de carriere van de meedogenoze oproerkraaier Koba, tot en met de bolsjewistische Oktober Revolutie waarin hij als Stalin opduikt als Lenins rechterhand. Sebag Montefiore onthult een aantal schimmige episodes die in de officiële Stalinbiografiieen ontbreken, zoals zijn leidende rol bij een grote bankoverval in Tiflis, brandstichting en afpersing in de olievelden van Bakoe en het feit dat hij tijdens een van zijn vele ballingschappen een zoon verwekte bij een dertienjarig meisje. Een aantal zaken, zoals de vraag of Stalin wel of niet door zijn wettelijke vader is verwekt, weet hij niet definitief te beantwoorden. Op één punt komt hij zelfs met een ontlastend bewijs: hij acht het zeer onwaarschijnlijk dat Stalin als dubbelagent voor de Okhrana, de tsaristische geheime politie, heeft gewerkt zoals lang in vooral Trotskistische kringen werd beweerd. Stalin was een zelfbewuste overlever, die telkens als de situatie echt hopeloos leek op wonderbaarlijke wijze op een helpende hand kon rekenen. Hij en zijn handjevol medestanders wisten grote groepen mensen voor hun karretje te spannen. Ten opzichte van zijn tegenstanders was hij volstrekt meedogenloos. Wat niet uit de verf komt is waarom deze subversieve Georgiër zo volstrekt gefascineerd was door Lenin, een balling die hij aanvankelijk nog nooit ontmoet had, en zijn bolsjewistische partij. De opbrengsten van zijn overvallen werden niet of nauwelijks ten eigen bate gebruikt, maar met veel moeite naar het buitenland gesmokkeld om Lenins partij te financieren. Dacht hij toch van zichzelf dat hij een soort Robin Hood was die belangeloos streed voor de goede zaak? De mensen die nog steeds denken dat de Russische Revolutie pas misging na de dood van Lenin moeten overigens de schellen van de ogen vallen. De paar keer dat Lenin zijn opwachting maakt in ‘Stalins jeugdjaren’ toont hij zich nog meedogenlozer en bloeddorstiger dan Stalin, al was hij dan geen praktiserend bandiet. Wat heeft dat alles met Heydrich te maken? Ik kocht Laurent Binets HHhH (Himmlers Hirn heiszt Heydrich) omdat ik het toevallig naast de rillettes en saucissons secs zag liggen in de Auchan in een voorstadje van Parijs. Toen ik met mijn aanwinst thuiskwam las ik in een artikel van Ewout Klei dat de moordaanslag op Heydrich die dag precies vijfenzeventig jaar eerder had plaatsgevonden. Ik heb het nog niet uit, maar ik zag wel een aantal parallellen met Stalins leven. Niet dat Heydrich in het gezin van een straatarme dronken schoenlapper was opgegroeid, zoals Stalin, verre van dat. De haatdragendheid en de meedogenloosheid waarmee hij zich een weg naar boven wist te wurmen is echter wel een overeenkomst. Zijn rol in de voorbereiding van ‘De nacht van de lange messen’, waarin de grote rivaal van zijn meester Himmlers SS, de SA, werd uitgeschakeld spreekt boekdelen. En passant schakelde hij partijgenoten die belang hechtten aan het gerucht dat hij eigenlijk van Joodse afkomst was uit. Bij Gregor Strasser keek hij toe hoe hij langzaam doodbloedde. Stalin was overigens niet alleen een verdienstelijk dichter, hij schijnt ook nog eens een prachtige zangstem gehad te hebben. Heydrich was een kundig violist. Stel je voor dat ze als duo hadden opgetreden ... Had Heydrich de Duitse Stalin kunnen worden als Hitler, net als Lenin, plotseling overleden was? Het zou gekund hebben. Zijn chef Himmler, ‘de hamster’ zoals Binet hem noemt, was geen partij voor hem. Het is wellicht een zinloze speculatie. Hitler bleef leven en Heydrich werd gedood. Nog fascinerender is de vraag of Stalin Duitsland heeft behoed voor een bezetting door het Rode Leger. Volgens Binet kon generaal Toechatsjevski de slag om Warschau niet winnen van de Poolse generaal Pilsudski omdat Stalin de legerkorpsen die zich in de Oekraïne bevonden verbood naar Polen op te rukken. Het ‘Wonder van de Weichsel’ zou dus aan Stalin te danken zijn geweest. Sinds die gebeurtenis had Toechatsjevski een bloedhekel aan Stalin. De Duitsers, onder leiding van Heydrich, zouden van deze smeulende controverse gebruik hebben gemaakt door allerlei belastend materiaal te fabriceren waaruit zou moeten blijken dat Toechatsjevski een staatsgreep aan het voorbereiden was. Stalin liet daarop in 1937 Toechatsjevski, zijn belangrijste generaal, executeren, waardoor het Rode Leger iets minder goed voorbereid aan WO II begon. Ik ben benieuwd wat Sebag Montefiore over deze zaak te zeggen heeft, maar dat komt pas aan de orde in het vervolg: ‘Stalin: The Court of the Red Tsar’. Dat boek moet ik dus ook maar aanschaffen. Tot slot vond ik het nogal grappig dat Sebag Montefiore onthult, maar misschien ben ik de enige die dat nog niet wist, dat de opa van Vladimir Poetin de kok van zowel Raspoetin, Lenin als Stalin is geweest. |
||||
© 2017 Willem Minderhout | ||||
powered by CJ2 |