archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 3
Jaargang 14
10 november 2016
Bezigheden > Uit de wereldhandel delen printen terug
Stavoren en Bolsward deden ook mee! * Dik Kruithof

1403BZ StavorenStavoren is de oudste stad van Friesland. Het ligt nu alleen maar aan lokale wegen, maar omstreeks 800 was het een belangrijk eindpunt aan de Zuiderzee (toen Aelmere) van een verbinding over land met Drenthe en Duitsland. Stavoren, zoals de naam sinds een besluit uit 1978 officieel luidt, ontwikkelde zich eerst tot een vissershaven en daarna tot een belangrijke handelshaven en werd in 1285 lid van de Hanze. Het had toen al een aantal voorrechten, bij voorbeeld om als eerste de Sont te mogen passeren.

De Staverse kooplieden handelden dus al op de Oostzee. Ze haalden bij voorbeeld graan voor het groeiende Amsterdam en kregen daarom van Floris V stadsrechten. Ook hadden ze een belangrijk deel in handen van het transpost van bier uit Hamburg naar Noordzeehavens. In 1345 koos Staveren echter de Friese kant toen Hollandse indringers teruggeslagen werden in de slag bij Warns, op enkele kilometers van de stad. Als oudste en in die tijd belangrijkste stad, tevens toegangspoort tot het Friese weidegebied vanuit het zuiden, is er vaak om gestreden en de vernielingen hebben ertoe geleid dat het machtscentrum verschoof naar het Noorden.

Nu is Stavoren een toeristencentrum met duizend inwoners waar niets meer van de oude middeleeuwse stad te vinden is. De route over het IJsselmeer naar de Friese meren is weer belangrijk en er is een mooie haven, waar ’s zomer de boot naar Enkhuizen vertrekt en waar een standbeeld van het Vrouwtje over uitkijkt. De sage van het Vrouwtje heeft pas in de negentiende eeuw zijn vorm gekregen maar zal ouder zijn.
Eén van de versies van de sage vertelt van een rijke koopmansweduwe in Stavoren die woonde in een huis met gouden vloeren en zilveren muren. Ze bezat meer schepen dan alle kooplieden van de stad tezamen en werd met de dag rijker. Ondanks haar enorme rijkdom was ze niet tevreden, ze wilde het kostbaarste bezit dat er te vinden was en stuurde een schipper eropuit om dat te halen. Deze kwam na lang zoeken thuis met een lading graan uit Danzig, dat hem waardevoller dan goud1403BZ Bolsward leek.
Het vrouwtje zag het niet als het waardevolste dat er bestond. Woedend vroeg ze: ‘Aan welke zijde heb je het graan ontvangen?’. ‘Aan stuurboordzijde.’ ‘Gooi het dan aan bakboordzijde in zee!’ Een voorbijganger die dat hoorde zei haar dat niet te doen; zou ze ooit zelf in de bedelstand vervallen, dan zou haar het graan wel goud toeschijnen. Hierop haalde zij de gouden ring van haar vinger en gooide hem met een grote boog in zee. Ze voegde hieraan toe: ‘Net zomin dat ik deze gouden ring ooit nog terug zal zien, zal ik in de bedelstand vervallen.’ Op een dag kwam een van haar dienaren naar haar toe met een gevangen vis, met in de maag van die vis haar eigen gouden ring. Vanaf dat moment keerde haar lot. Ten slotte eindigde zij in grote armoede.  

Bolsward. zo’n twintig kilometer noordelijker, is de tweede Friese Hanzestad. Het lag vroeger aan een uitloper van de Middelzee die (ook) in de Waddenzee uitkwam. Bolsward werd een bloeiend handelscentrum en kreeg al in de 11e eeuw muntrecht en in 1455 stadsrechten. Opmerkelijk is dat het stadswapen de kenmerken van een Duitse rijksstad heeft, wat wijst op een belangrijke positie binnen de Hanze. Het was het noordelijkste aanvoerpunt van het Keulse deel van de Hanze, waar ook de IJsselsteden deel van uitmaakten en het was belangrijk voor de aanvoer van boter en andere landbouwproducten uit het Noorden.

Terwijl de betekenis van de Hanze afnam bleef Bolsward een bloeiende handelsstad, ook nadat de haven was dichtgeslibd. Zo kreeg het in 1617 een prachtig stadhuis, een pronkstuk in de oude binnenstad, die in zijn geheel een beschermd stadsgezicht is. Helaas staat het leeg na de laatste gemeentelijke herindeling, waarbij Bolsward opging in de gemeente Sud West Fryslan. Toch is Bolsward zeker een bezoek waard!

Bronnen:
Brand en Knol, Koggen, Kooplieden en Kantoren. H Andela, Bolsward Van Handelsstad naar Hanzestad.
Wikipedia voor de korte versie van de sage.

-----
De plaatjes zijn van de schrijver


© 2016 Dik Kruithof meer Dik Kruithof - meer "Uit de wereldhandel" -
Bezigheden > Uit de wereldhandel
Stavoren en Bolsward deden ook mee! * Dik Kruithof
1403BZ StavorenStavoren is de oudste stad van Friesland. Het ligt nu alleen maar aan lokale wegen, maar omstreeks 800 was het een belangrijk eindpunt aan de Zuiderzee (toen Aelmere) van een verbinding over land met Drenthe en Duitsland. Stavoren, zoals de naam sinds een besluit uit 1978 officieel luidt, ontwikkelde zich eerst tot een vissershaven en daarna tot een belangrijke handelshaven en werd in 1285 lid van de Hanze. Het had toen al een aantal voorrechten, bij voorbeeld om als eerste de Sont te mogen passeren.

De Staverse kooplieden handelden dus al op de Oostzee. Ze haalden bij voorbeeld graan voor het groeiende Amsterdam en kregen daarom van Floris V stadsrechten. Ook hadden ze een belangrijk deel in handen van het transpost van bier uit Hamburg naar Noordzeehavens. In 1345 koos Staveren echter de Friese kant toen Hollandse indringers teruggeslagen werden in de slag bij Warns, op enkele kilometers van de stad. Als oudste en in die tijd belangrijkste stad, tevens toegangspoort tot het Friese weidegebied vanuit het zuiden, is er vaak om gestreden en de vernielingen hebben ertoe geleid dat het machtscentrum verschoof naar het Noorden.

Nu is Stavoren een toeristencentrum met duizend inwoners waar niets meer van de oude middeleeuwse stad te vinden is. De route over het IJsselmeer naar de Friese meren is weer belangrijk en er is een mooie haven, waar ’s zomer de boot naar Enkhuizen vertrekt en waar een standbeeld van het Vrouwtje over uitkijkt. De sage van het Vrouwtje heeft pas in de negentiende eeuw zijn vorm gekregen maar zal ouder zijn.
Eén van de versies van de sage vertelt van een rijke koopmansweduwe in Stavoren die woonde in een huis met gouden vloeren en zilveren muren. Ze bezat meer schepen dan alle kooplieden van de stad tezamen en werd met de dag rijker. Ondanks haar enorme rijkdom was ze niet tevreden, ze wilde het kostbaarste bezit dat er te vinden was en stuurde een schipper eropuit om dat te halen. Deze kwam na lang zoeken thuis met een lading graan uit Danzig, dat hem waardevoller dan goud1403BZ Bolsward leek.
Het vrouwtje zag het niet als het waardevolste dat er bestond. Woedend vroeg ze: ‘Aan welke zijde heb je het graan ontvangen?’. ‘Aan stuurboordzijde.’ ‘Gooi het dan aan bakboordzijde in zee!’ Een voorbijganger die dat hoorde zei haar dat niet te doen; zou ze ooit zelf in de bedelstand vervallen, dan zou haar het graan wel goud toeschijnen. Hierop haalde zij de gouden ring van haar vinger en gooide hem met een grote boog in zee. Ze voegde hieraan toe: ‘Net zomin dat ik deze gouden ring ooit nog terug zal zien, zal ik in de bedelstand vervallen.’ Op een dag kwam een van haar dienaren naar haar toe met een gevangen vis, met in de maag van die vis haar eigen gouden ring. Vanaf dat moment keerde haar lot. Ten slotte eindigde zij in grote armoede.  

Bolsward. zo’n twintig kilometer noordelijker, is de tweede Friese Hanzestad. Het lag vroeger aan een uitloper van de Middelzee die (ook) in de Waddenzee uitkwam. Bolsward werd een bloeiend handelscentrum en kreeg al in de 11e eeuw muntrecht en in 1455 stadsrechten. Opmerkelijk is dat het stadswapen de kenmerken van een Duitse rijksstad heeft, wat wijst op een belangrijke positie binnen de Hanze. Het was het noordelijkste aanvoerpunt van het Keulse deel van de Hanze, waar ook de IJsselsteden deel van uitmaakten en het was belangrijk voor de aanvoer van boter en andere landbouwproducten uit het Noorden.

Terwijl de betekenis van de Hanze afnam bleef Bolsward een bloeiende handelsstad, ook nadat de haven was dichtgeslibd. Zo kreeg het in 1617 een prachtig stadhuis, een pronkstuk in de oude binnenstad, die in zijn geheel een beschermd stadsgezicht is. Helaas staat het leeg na de laatste gemeentelijke herindeling, waarbij Bolsward opging in de gemeente Sud West Fryslan. Toch is Bolsward zeker een bezoek waard!

Bronnen:
Brand en Knol, Koggen, Kooplieden en Kantoren. H Andela, Bolsward Van Handelsstad naar Hanzestad.
Wikipedia voor de korte versie van de sage.

-----
De plaatjes zijn van de schrijver
© 2016 Dik Kruithof
powered by CJ2