Sinds de invoering van de euro het grootste beleidsfiasco is gebleken uit de tweede helft van de twintigste eeuw, worden we doodgegooid met plannen om eindelijk de Politieke Unie tot stand te brengen die de kiezers in Nederland en Frankrijk in 2005 hebben afgewezen. De voorstanders daarvan hebben iets triomfantelijks: het doet er niet meer toe of we zo’n unie willen of niet, want door het debacle met de euro hebben ze ons bij de taas.

 

Voor de echte voorstanders van een Verenigd Europa is zo’n unie veel meer dan een oplossing voor de problemen die zij zelf met de invoering van de euro gecreëerd hebben. Het is een politiek ideaal, vergelijkbaar met de eenwording van Italië onder Garibaldi. De eenwording van Europa moet de Europeanen samen brengen in een nieuwe natiestaat. 

Zelf voel ik me echter helemaal niet zo’n Europeaan, en ik denk dat er maar weinig Nederlanders zijn die zich op Sicilië meer op hun gemak voelen dan in New York. Ik voel mij in de eerste plaats Nederlander, in de tweede plaats Leidenaar, in de derde plaats Wereldburger (met excuses aan René Cuperus), en daarna komen ex aequo Europa en Zuid-Holland. Waarom is dat zo?

 

Europa heeft geen gemeenschappelijke taal. Zo ongeveer elk Europees land heeft zijn eigen taal, waardoor je met je eigen taal in andere Europese landen niet terecht kan. Het Vlaams en het Noord-Nederlands gaan ook steeds meer van elkaar verschillen. Engelsen, Spanjaarden, Portugezen en Fransen kunnen met hun eigen taal wel terecht in belangrijke gebieden buiten Europa, maar wij komen wij niet veel verder dan Suriname.

We doen ook niet echt ons best om andere Europese talen te leren. De vroegere MULO-B leerling leerde Frans, Duits en Engels, maar de huidige doctorandus in de communicatiewetenschappen kan geen boek in het Frans of Duits lezen. Engels leren we vooral vanwege de positie van die taal in de Wereld, niet om ons aan de overkant van de Noordzee verstaanbaar te maken. Ook bij de ECB in Frankfurt spreken ze Engels, hoewel er slechts één klein Engelstalig land bij is aangesloten.

 

Er zijn geen Europese media. Dit is in belangrijke mate het gevolg van het ontbreken van een gemeenschappelijke taal, maar niet uitsluitend. Er is geen gemeenschappelijk Nederlands-Vlaams TV programma. Nederlandstalige kranten zijn òf Nederlands, òf Vlaams. Wie bij een benzinestation aan de Duits-Oostenrijke grens de voorpagina’s vergelijkt van kranten uit die twee landen, ziet twee verschillende werelden. Er is maar één krant die lijkt op een Europees dagblad: de International Herald Tribune. Die wordt dan ook gemaakt vanuit New York.

In de jaren tachtig werd er in Nederland nog wel veel naar Vlaamse en Duitse TV-zenders gekeken. Het paradoxale is dat juist door de Europese regelgeving dat een stuk minder is geworden. Die dwong namelijk tot doorgifte van buitenlandse commerciële zenders via de kabel, en de buitenlandse zender die daar gebruik van maakte was het Luxemburgse RTL. RTL bracht echter een puur Nederlands programma, dat ook alleen in Nederland op de kabel kwam, en de belangstelling voor echte buitenlandse zenders sterk deed afnemen.      

 

Er is geen Europese cultuur. Weliswaar heeft de klassieke muziek zich in Europa ontwikkeld, maar die wordt ook beoefend in Amerika en Oost Azië. Veel Europeanen geven de voorkeur aan jazz en pop, die uit Amerika afkomstig zijn. Een tijd lang luisterde de intellectuele bovenlaag in Nederland ook graag naar Franse chansons, maar dat ligt al lang achter ons. En als er iets is wat weldenkend Nederland niet wil horen, dan zijn het wel de Duitse schlagers.

Bij de literatuur speelt de taaldiversiteit in Europa uiteraard een grote rol. Die kan overwonnen worden met vertalingen, maar dat geldt niet exclusief voor Europese teksten.

 

De filmcultuur in Europa wordt gedomineerd door de Verenigde Staten. De Hollywood film is echter deels ook weer het product van Duitse en Nederlandse regisseurs, zoals Billy Wilder en Paul Verhoeven. Die dachten er niet over om het in Frankrijk te proberen. Buiten Frankrijk is er ook niemand die Louis de Funès leuker vindt dan Woody Allen.

Europa is geen waardengemeenschap. Natuurlijk, we zijn tegenwoordige allemaal voor de rechtstaat, maar daarbij gaat het om universele waarden, die gelukkig ook op grote schaal buiten Europa in praktijk worden gebracht. In Oost-Europa zien we ook de nodige aanloopproblemen.

Uit het grote waardenonderzoek van Geert Hofstede blijkt dat de Europese landen onderling weinig gemeen hebben, maar dat mensen in Noordwest Europa hun waarden eerder delen met die in landen als de Verenigde Staten en Australië, mensen in Zuid Europa met die in Zuid-Amerika, en mensen in Oost Europa met die in Azië. Daarbij is de tegenstelling tussen de hiërarchische cultuur van de Romeinen en de meer egalitaire cultuur van de Germanen nog steeds zichtbaar. *

 

Sommige landen hebben in de loop van de geschiedenis ook specifieke trauma’s opgedaan. Dat geldt met name voor Duitsland. Het wegvallen van de staat tijdens de dertigjarige oorlog heeft daar geleid tot een extreme gehechtheid aan voorschriften en procedures (´Ordnung muss sein´). De hyperinflatie in de jaren twintig heeft de Duitsers allergisch gemaakt voor geldcreatie. De vernietiging van hun steden tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft de Duitsers tot het meest pacifistische volk van Europa gemaakt, zoals bleek uit de weigering om mee te werken aan de interventies in Irak en Libië.

 

Er zijn geen Europese politieke partijen. Je kunt nog wel een aantal stromingen onderscheiden, maar dat voorkomt niet dat het Europees parlement een bont gezelschap is. VVD en D66 maken er deel uit van dezelfde fractie. Daarin heeft D66 het districtenstelsel als een van zijn kroonjuwelen, terwijl de Engelse liberalen hun hart juist hebben verpand aan de evenredige vertegenwoordiging. Overigens wil D66 bij de Europese verkiezingen het huidige gematigde districtenstelsel inruilen voor een grensoverschrijdend lijstenstelsel.

Het CDA van de moraalridders Balkenende en Buma maakt deel uit van dezelfde fractie als Forza Italia van de hedonist Berlusconi. Op papier bestaat er de Partij van Europese Socialisten, maar Engelsen, Fransen en Duitsers daarin denken toch weer heel anders over de verzorgingsstaat, geldschepping, kernenergie en militaire interventies, om maar een paar kleinigheden te noemen.

Nederlanders zijn ook veel meer geïnteresseerd in de Amerikaanse presidentsverkiezingen dan in verkiezingen bij de buurlanden.

 

Europa is een Aziatisch schiereiland waar een groot aantal volken wonen die in allerlei opzichten sterk verschillen. Hun onderlinge nabijheid maakt een vrijhandelszone heel profijtelijk, maar hun cultuur- en waardeverschillen staan de komst van een Europese staat in de weg. Het politieke hart van de Nederlander zal blijven kloppen in Den Haag, en niet in Straatsburg. Ook al komt er een Europese regering, dan zal dat net zo’n bloedeloze instelling worden als het huidige Europees parlement, en de besluiten van zo’n regering zullen steeds minder geaccepteerd worden naarmate zij zich met steeds meer bemoeit.

 

Nationale politieke verhoudingen zullen de uitslag van Europese verkiezingen blijven bepalen in plaats van omgekeerd. De afscheidingsbewegingen in een aantal Europese landen (Schotland, Vlaanderen, Catalonië, Noord-Italië) kunnen op heel wat meer steun onder de bevolking rekenen dan de Europese eenwordingsbeweging. In België is de ontbinding al zo ver dat er daar geen nationale partijen meer zijn, maar alleen gewestelijke, en dat veel Vlamingen de politieke unie met Wallonië willen ontbinden. Dat het juist Belgen als Van Rompuy en Guy Verhofstadt zijn die van Europa één land willen maken, waarin de Noor deelt met de Griek en de Fin met de Portugees, maakt Europa tot een Belgenmop.

*Meer hierover in mijn artikel Europa is geen waardengemeenschap, dat zal verschijnen in Openbaar Bestuur (oktober of november)

 

************

Paul Bordewijk (geb.1943) was wethouder van Leiden en is thans nog werkzaam als publicist. Zie voor andere artikelen van hem over Europa en de rest van de Wereld: www.paulbordewijk.nl .

 

*************************