Pokeren is een populair spel. Ik heb dat ook ooit wel eens gedaan. Ik was er niet goed in. Essentie van het pokeren is – als ik dat goed samenvat – dat je alle anderen aan tafel de indruk moet geven dat je veel betere kaarten hebt dan je hebt. Bovendien moet je doorhebben of de indruk die andere pokeraars wekken bluf is, of niet. Op grond van die informatie moet je tijdig beslissen of je je terugtrekt of doorgaat tot de eindoverwinning.

Politiek is een populair spel. Ik heb dat ook wel eens gedaan. Ik was er niet goed in. Essentie van de politiek is – als ik dat goed samenvat – dat je alle andere politici (en de toeschouwers) de indruk moet geven dat je precies weet wat je wilt en hoe je dat wilt bereiken. Bovendien moet je doorhebben of de indruk die de andere politici wekken bluf is, of niet. Op grond van die informatie moet je tijdig beslissen of je een compromis sluit, of doorgaat tot je je voorstel er onveranderd doorheen drukt, of tot je tot ongekende hoogte bent gestegen in de peilingen.

Ik weet niet wie de filosoof van het pokeren is, maar de filosoof van het politieke spel is ongetwijfeld Niccolo Machiavelli. Hij had het politieke spel helemaal door en beschreef het in ‘De Heerser’ (Il Principe) ter lering van Lorenzo di Piero de' Medici. Het is een leerboek met vele historische voorbeelden hoe heersers aan de macht komen en – vooral – ook aan de macht blijven. Macht wordt door Machiavelli als een waarde op zich gezien, net als het winnen van de pot bij het pokeren. Door berekening en doortastend optreden zou de heerser het lot naar zijn hand kunnen zetten. Zowel mededogen als meedogenloosheid waren volgens Machiavelli middelen die, mits verstandig ingezet, de heerser ter beschikking stonden om zijn macht te consolideren. De rode draad is ‘berekening’. Een wreed of mild heerser laat zich door zijn emoties meeslepen, de echte heerser is alleen wreed of mild voor zover dat zijn machtspositie ten goede komt.

Ik weet niet of Lorenzo het ook daadwerkelijk gelezen heeft. Als telg uit het geslacht van de Medici kan ik me eigenlijk niet voorstellen dat hij er veel van geleerd zou kunnen hebben. De familie de Medici was er al generaties lang in geslaagd om met inzet van alle geoorloofde en ongeoorloofde middelen aan de macht te komen en te blijven.

Ik betwijfel echter of hij er blij mee was dat die vervelende secretaris van de Florentijnse Republiek, die toen de Medici weer aan de macht kwamen zelfs vanwege verdenking van verraad gemarteld was, de geheimen van het spel aan de drukpers toevertrouwde. Het is alsof een pokerinstructeur onthult welke gezichtsuitdrukking dient te corresponderen met een sterke hand kaarten. Dat zijn de ‘tricks of the trade’ die de echte pokeraar of heerser nooit zal onthullen.

De uitdrukking ‘echte machiavellist’ voor een politicus die alle middelen geoorloofd acht om aan de macht te blijven is volkomen misplaatst. Deze benaming kan namelijk alleen van toepassing zijn op politici die zich in de kaart laten kijken. Succesvolle machiavellisten zijn principieel onkenbaar. Politici die alom als onkreukbaar bekend staan kunnen juist de ware machiavellisten zijn.

Kun je Machiavelli, die de geheimen van het politieke spel zo doorwrocht beschreef en onthulde, zelf een machiavellist noemen? Het was hem in ieder geval niet gelukt om als verantwoordelijke Florence te verdedigen tegen de troepen van de Medici, terwijl hij in ‘De Heerser’ beschrijft hoe echte heersers als Philip van Macedonië het lot weten te tarten, zelfs tegen een grote overmacht. Bovendien is het, zoals gezegd, uiterst onmachiavellistisch om de regels van het politieke spel te onthullen.

En toch staat er een uiterst machiavellistisch hoofdstuk in De Heerser. In dit hoofdstuk beschrijft hij namelijk de ideale secretaris die een heerser er op na zou kunnen houden. Zo’n secretaris zou in staat moeten zijn om zelfstandig na te denken. De hele tekst van ‘De Heerser’ lijkt een proeve van Machiavelli om te bewijzen dat hij daartoe heel goed in staat was.

Is ‘De Heerser’ een uitgebreide sollicitatiebrief? Ik denk het wel. Vooral de passage waarin hij de heerser adviseert om zo’n goede secretaris onder loftuitingen te bedelven en vorstelijk te belonen om hem afhankelijk van hem te maken lijkt een goed gevonden voorzetje voor de onderhandelingen over de arbeidsvoorwaarden.

Helaas voor Niccolo heeft deze sollicitatiebrief niet het gewenste effect gehad. Hij bleef een ambteloos burger ondanks al zijn pogingen om weer een politieke rol te spelen. Een erg goed machiavellist was hij dus niet.

Pokeren en politiek: als je er eenmaal aan geproefd hebt, laat het je niet meer los.

 

****************************