archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 9
Jaargang 8
24 februari 2011
Vermaak en Genot > De wereldliteratuur roept delen printen terug
Wat een graaf, wraak, boek Henk Bergman

0809VG Graaf
Op de website van NRC Handelsblad zag ik een filmpje waarin Pieter Steinz, opperhoofd van de boekenredactie, een wervend verhaal hield over de nieuwe Nederlandse uitgave van De graaf van Montecristo, de bekende negentiende-eeuwse Franse klassieker van Alexandre Dumas. Het gaat maar liefst om bijna 1.200(!) pagina’s, want voor het eerst is de Franse tekst integraal in het Nederlands vertaald. Steinz’s enthousiasme sprak me aan; ik bestelde het boek onmiddellijk. En zoals hij had voorspeld gebeurde het: toen ik eenmaal begonnen was kon ik niet meer stoppen. Een paar dagen was ik tot diep in de nacht bezig met de wonderbaarlijke avonturen van Edmond Dantès, alias de graaf van Montecristo.

Ik had het boek al eens eerder gelezen: lang geleden, ik denk als Amstel-pocket. Mijn herinnering aan de inhoud ging niet veel verder dan tot het moment dat de hoofdpersoon, na vele jaren onschuldig in de gevangenis te hebben gezeten, op een listige manier zijn vrijheid herwint. Hij verbergt zich in de lijkwade van een overleden medegevangene, wordt aldus verpakt in zee geworpen, bevrijdt zich met behulp van een mes en kan zich vervolgens zwemmend in veiligheid brengen. Dat alles gebeurt echter als het verhaal nog in het beginstadium is. Voor Dantès heeft het leven daarna nog maar één doel: zich wreken op degenen die hem dit hebben aangedaan. Dat wist ik nog wel. Maar hoe hij dat precies deed – dat was ik kwijt.

De grote kracht van het verhaal is ongetwijfeld dat het in opzet zo simpel is. Ga maar na: er op je verlovingsdag ingeluisd worden door drie rivalen, die je in een anonieme brief beschuldigen van een complot om Napoleon – verbannen naar Elba – weer aan de macht te brengen. Een officier van justitie die z’n eigen motieven heeft om daarin mee te gaan, die je laat opsluiten in het Chateau d’If – een gruwelijke gevangenis voor de kust van Marseille – en die in je dossier de aantekening schrijft: ‘In strikte afzondering houden en zeer streng bewaken.’ Veertien jaar lang zucht Dantès in een kerker. Schreeuwt dat om wraak of niet? En daar gaat de roman over: over wraak nemen. De schrijver reserveert er 1.000 van de bijna 1.200 pagina’s voor.

Verwacht geen literaire hoogstandjes. De stilistische vermogens van Dumas zijn beperkt. Verwacht ook geen genuanceerde karaktertekeningen. Ondanks alles wat ze meemaken blijven de hoofdfiguren wie ze zijn: parvenu, nietsontziende carrièrejager, oplichter, mooie vrouw. De enige uitzondering is de echte hoofdpersoon. Edmond Dantès was zeeman toen hij in de gevangenis werd opgesloten, maar als graaf van Montecristo beschikt hij over vele benijdenswaardige eigenschappen: onmetelijke rijkdom, diepgaande politieke en kunsthistorische kennis, onberispelijke omgangsvormen, onfeilbaar psychologisch inzicht en onuitputtelijke fysieke kracht. Een nogal ongeloofwaardig geheel natuurlijk. Soms maakt Dumas het echt te bont. Zo schrijft hij dat Dantès na zijn ontsnapping uit Chateau d’If ‘niets aan kracht en lenigheid had ingeboet’. Dat moeten we geloven van iemand die net veertien jaar in een kerker heeft doorgebracht, evenzovele jaren aller-beroerdst voedsel heeft genuttigd en nu moet zwemmen voor zijn leven.

Maar het leesgenot is er niet minder om. In de verste verte niet. Het is ook een uitermate spannend verhaal. Zal het Dantès lukken zijn kwelgeesten te vermorzelen? Zoals ik al zei: ik begon eraan en kon niet meer stoppen. Bij hoeveel boeken overkomt je dat? Bij hoeveel boeken zeg je achteraf dat je ze ‘verslonden’ hebt? Natuurlijk: wie in een roman ‘ideeën’ zoekt kan De graaf van Montecristo beter in de boekhandel laten liggen. Hoewel: die allesoverheersende wraakgedachte is wel degelijk boeiend. Wie als wraaknemer wil slagen kan hier een paar lesjes leren. Wraak is een kwestie van lange adem. Wraak slaagt alleen als je er echt alles voor over hebt. Wraak moet totaal en nietsontziend zijn. Pas op de laatste bladzijde vraagt de graaf zich af of hij toch niet wat te ver is gegaan.

De vertaling van Jan H. Mysjkin heeft vaart, is gelijkmatig van toon en akelig precies als het op bijvoorbeeld scheepvaartterminologie aankomt. Oude vertalingen van wereldklassiekers zijn vaak onleesbaar omdat elk tempo uit het verhaal wordt gehaald door een overmaat aan komma’s. Daarvan is bij Mysjkin geen sprake – hoewel hij er wat mij betreft nog heel wat weg had kunnen laten (komma’s, bedoel ik). En verder doet het natuurlijk wat vreemd aan als mensen uit de negentiende eeuw dingen zeggen als ‘Elk nadeel heeft zijn voordeel’ en ‘Dat is twee keer niets’. Maar dat zijn toch niet meer dan schoonheidsfoutjes in een verder meeslepende tekst. Het is zoals de Parool-recensent zegt, die op het stofomslag wordt geciteerd: ‘Wat een graaf, wat een wraak, wat een boek.’

PS 1. Mysjkin heeft ook een nuttig nawoord geschreven, waarin we het nodige te weten komen over de ontstaansgeschiedenis van het boek. Zo blijkt Dumas het niet alleen geschreven te hebben, maar in nauwe samenwerking met de geschiedenisleraar Auguste Maquet – die echter altijd nègre is gebleven, ofwel schaduwschrijver. Delen van de intrige – het vinden van de schat op Montecristo bijvoorbeeld – zijn ontleend aan waargebeurde geschiedenissen. Vóór de boekuitgave verscheen het verhaal als feuilleton in een krant; de eerste aflevering dateert van 28 augustus 1844.

PS 2. Om een mogelijk misverstand weg te nemen: Montecristo bestaat echt. Het is een klein, rotsachtig eiland ten zuiden van Elba, slechts bewoond door wilde geiten (in elk geval ten tijde dat het verhaal speelt).
 
*************************************
Buddenbrooks aan het Noordeinde in Den Haag
is weer gewoon een boekhandel!


© 2011 Henk Bergman meer Henk Bergman - meer "De wereldliteratuur roept"
Vermaak en Genot > De wereldliteratuur roept
Wat een graaf, wraak, boek Henk Bergman
0809VG Graaf
Op de website van NRC Handelsblad zag ik een filmpje waarin Pieter Steinz, opperhoofd van de boekenredactie, een wervend verhaal hield over de nieuwe Nederlandse uitgave van De graaf van Montecristo, de bekende negentiende-eeuwse Franse klassieker van Alexandre Dumas. Het gaat maar liefst om bijna 1.200(!) pagina’s, want voor het eerst is de Franse tekst integraal in het Nederlands vertaald. Steinz’s enthousiasme sprak me aan; ik bestelde het boek onmiddellijk. En zoals hij had voorspeld gebeurde het: toen ik eenmaal begonnen was kon ik niet meer stoppen. Een paar dagen was ik tot diep in de nacht bezig met de wonderbaarlijke avonturen van Edmond Dantès, alias de graaf van Montecristo.

Ik had het boek al eens eerder gelezen: lang geleden, ik denk als Amstel-pocket. Mijn herinnering aan de inhoud ging niet veel verder dan tot het moment dat de hoofdpersoon, na vele jaren onschuldig in de gevangenis te hebben gezeten, op een listige manier zijn vrijheid herwint. Hij verbergt zich in de lijkwade van een overleden medegevangene, wordt aldus verpakt in zee geworpen, bevrijdt zich met behulp van een mes en kan zich vervolgens zwemmend in veiligheid brengen. Dat alles gebeurt echter als het verhaal nog in het beginstadium is. Voor Dantès heeft het leven daarna nog maar één doel: zich wreken op degenen die hem dit hebben aangedaan. Dat wist ik nog wel. Maar hoe hij dat precies deed – dat was ik kwijt.

De grote kracht van het verhaal is ongetwijfeld dat het in opzet zo simpel is. Ga maar na: er op je verlovingsdag ingeluisd worden door drie rivalen, die je in een anonieme brief beschuldigen van een complot om Napoleon – verbannen naar Elba – weer aan de macht te brengen. Een officier van justitie die z’n eigen motieven heeft om daarin mee te gaan, die je laat opsluiten in het Chateau d’If – een gruwelijke gevangenis voor de kust van Marseille – en die in je dossier de aantekening schrijft: ‘In strikte afzondering houden en zeer streng bewaken.’ Veertien jaar lang zucht Dantès in een kerker. Schreeuwt dat om wraak of niet? En daar gaat de roman over: over wraak nemen. De schrijver reserveert er 1.000 van de bijna 1.200 pagina’s voor.

Verwacht geen literaire hoogstandjes. De stilistische vermogens van Dumas zijn beperkt. Verwacht ook geen genuanceerde karaktertekeningen. Ondanks alles wat ze meemaken blijven de hoofdfiguren wie ze zijn: parvenu, nietsontziende carrièrejager, oplichter, mooie vrouw. De enige uitzondering is de echte hoofdpersoon. Edmond Dantès was zeeman toen hij in de gevangenis werd opgesloten, maar als graaf van Montecristo beschikt hij over vele benijdenswaardige eigenschappen: onmetelijke rijkdom, diepgaande politieke en kunsthistorische kennis, onberispelijke omgangsvormen, onfeilbaar psychologisch inzicht en onuitputtelijke fysieke kracht. Een nogal ongeloofwaardig geheel natuurlijk. Soms maakt Dumas het echt te bont. Zo schrijft hij dat Dantès na zijn ontsnapping uit Chateau d’If ‘niets aan kracht en lenigheid had ingeboet’. Dat moeten we geloven van iemand die net veertien jaar in een kerker heeft doorgebracht, evenzovele jaren aller-beroerdst voedsel heeft genuttigd en nu moet zwemmen voor zijn leven.

Maar het leesgenot is er niet minder om. In de verste verte niet. Het is ook een uitermate spannend verhaal. Zal het Dantès lukken zijn kwelgeesten te vermorzelen? Zoals ik al zei: ik begon eraan en kon niet meer stoppen. Bij hoeveel boeken overkomt je dat? Bij hoeveel boeken zeg je achteraf dat je ze ‘verslonden’ hebt? Natuurlijk: wie in een roman ‘ideeën’ zoekt kan De graaf van Montecristo beter in de boekhandel laten liggen. Hoewel: die allesoverheersende wraakgedachte is wel degelijk boeiend. Wie als wraaknemer wil slagen kan hier een paar lesjes leren. Wraak is een kwestie van lange adem. Wraak slaagt alleen als je er echt alles voor over hebt. Wraak moet totaal en nietsontziend zijn. Pas op de laatste bladzijde vraagt de graaf zich af of hij toch niet wat te ver is gegaan.

De vertaling van Jan H. Mysjkin heeft vaart, is gelijkmatig van toon en akelig precies als het op bijvoorbeeld scheepvaartterminologie aankomt. Oude vertalingen van wereldklassiekers zijn vaak onleesbaar omdat elk tempo uit het verhaal wordt gehaald door een overmaat aan komma’s. Daarvan is bij Mysjkin geen sprake – hoewel hij er wat mij betreft nog heel wat weg had kunnen laten (komma’s, bedoel ik). En verder doet het natuurlijk wat vreemd aan als mensen uit de negentiende eeuw dingen zeggen als ‘Elk nadeel heeft zijn voordeel’ en ‘Dat is twee keer niets’. Maar dat zijn toch niet meer dan schoonheidsfoutjes in een verder meeslepende tekst. Het is zoals de Parool-recensent zegt, die op het stofomslag wordt geciteerd: ‘Wat een graaf, wat een wraak, wat een boek.’

PS 1. Mysjkin heeft ook een nuttig nawoord geschreven, waarin we het nodige te weten komen over de ontstaansgeschiedenis van het boek. Zo blijkt Dumas het niet alleen geschreven te hebben, maar in nauwe samenwerking met de geschiedenisleraar Auguste Maquet – die echter altijd nègre is gebleven, ofwel schaduwschrijver. Delen van de intrige – het vinden van de schat op Montecristo bijvoorbeeld – zijn ontleend aan waargebeurde geschiedenissen. Vóór de boekuitgave verscheen het verhaal als feuilleton in een krant; de eerste aflevering dateert van 28 augustus 1844.

PS 2. Om een mogelijk misverstand weg te nemen: Montecristo bestaat echt. Het is een klein, rotsachtig eiland ten zuiden van Elba, slechts bewoond door wilde geiten (in elk geval ten tijde dat het verhaal speelt).
 
*************************************
Buddenbrooks aan het Noordeinde in Den Haag
is weer gewoon een boekhandel!
© 2011 Henk Bergman
powered by CJ2