Een thriller die als propaganda is geschreven in opdracht van een bedrijf of instelling of om bijvoorbeeld de ijdelheid van een persoon te strelen, kan ook als een op zichzelf staand verhaal worden gelezen. Je kunt er zelfs prijzen mee winnen zoals Jac Toes en Charles den Tex hebben laten zien. Dat het Ton Theunis met De kluizenaar (Mouria, € 18,90 ) ook gaat lukken sluit ik niet uit. Maar prijzen zou je eigenlijk moeten bewaren voor werk dat ongehinderd door verzoekjes en verlokkingen uit het brein van de schrijver is voortgekomen.

Kun je merken dat de Socialistische Partij de hand van Theunis heeft vastgehouden of hem in ieder geval iets heeft toegestopt? De SP maakt zich blijkbaar druk over de opdringerigheid van de overheid in privé-zaken van de burger en dan vooral door ieders elektronische communicatie af te luisteren of op te eisen. In een uitgebreid nawoord spreekt de auteur daarover zijn zorg uit. Zijn verhaal is echter meer een voorbeeld van de gevaren van een kokerblik en van de wil om vooral het eigen straatje schoon te vegen. De doorgeslagen leraar scheikunde die hiervan het slachtoffer wordt is duidelijk een verdacht persoon en schreeuwt erom door de veiligheidsdiensten op de korrel te worden genomen. Hij verdient het medelijden van de auteur nauwelijks, tenzij hij wil uitdragen dat leerlingen van buitenlandse herkomst allemaal schorremorrie zijn. Dat verwacht je van een met de SP verwant type toch ook weer niet.

Het echte thema van het boek is meer de tegenstelling van rechercheren op basis van wat in het IT-wereldje data-mining heet versus de menselijke benadering van infiltreren, aanbellen en ander menselijk verkeer. De AIVD tegen de politie zou je misschien kunnen zeggen. Beide diensten zijn in het verhaal vertegenwoordigd met een hoofdpersoon. De politie met Gerard Albers en de AIVD met Henk Smit, beiden geen lachebekjes. Zo kom je ook bij de kern van het verhaal. Het is allemaal weer doordesemd van doem en treurigheid. Een schimmellaag bedekt als het ware alle personages en met name de leraar en zijn vriendin.

Nu kun je van een verhaal dat met een bomaanslag op een Amsterdamse markt begint weinig vrolijkheid verwachten. Maar waarom moet iedereen dan ook weer een makke hebben als een gehandicapt kind of gewoon een lamleggende saaiheid? Of moet je zeggen dat Theunis in de Hollandse traditie schrijft die beveelt dat wij allen zondaars zijn die van het leven voortdurend op hun falie moeten krijgen en die daarna ook nog eeuwig mogen branden in de hel?

Het verhaal had kunnen worden opgefrist als Amsterdam als locatie een duidelijke rol had gespeeld. De stad wordt eigenlijk maar terzijde genoemd en als me was verteld dat Zwolle of Vlaardingen de plaats van handeling is, had ik dat ook geloofd.

 

De aanslag aan het begin wordt door niemand opgeëist, een vreemde zaak die niet door de opsporingsdiensten wordt opgepakt, maar die wel helemaal aan het eind een goed bedachte verklaring krijgt.

Het is verder een breed opgezet verhaal met onder meer een terrorist van Marokkaanse afkomst in de cel, met, zoals gezegd, een leraar die is doorgeslagen en met veel discussie over de mogelijkheid om te zien wat je met de bonuskaart van Albert Heijn allemaal hebt gekocht. Een minpuntje is daarbij dat het wel heel toevallig is dat de bom in een bijzonder blikje zit. Een leraar die van een uitkering leeft moet misschien wel shag roken van de SP. Een fabriekssigaretje zit er voor de kleine man niet in. Albert Heijn wordt overigens niet beschimpt. Het gaat in het verhaal over de macht van de overheid, niet die van het grootkapitaal.

The Doomsters vormde een mooie aansluitende titel na al het gesomber in De kluizenaar. Het is een oudje uit 1958 van mijn favoriet Ross Macdonald, dat als Vintage heruitgave in de opruimingskast van de boekhandel stond.

Uiteraard is het een familiedrama – het handelsmerk van de schrijver –, maar anders dan in de latere boeken is hebzucht het thema in plaats van familiegeheimen. Lew Archer, de privé-detective die Macdonald schiep, is zijn menselijke zelf. Hij neigt tot somberen, wat in een zaak rond een manisch-depressieve zoon met een dode moeder, vader en broer niet vreemd is. Archer moet ervoor waken dat hij door triestigheid wordt overmand. Hij spreekt zichzelf bars toe: 'Kijk uit, zelfmedelijden is het toevluchtsoord van kleine geesten en ouder wordende harde jongens'. Laat staan dat dan ook nog eens de SP langskomt om de doem te versterken.

 

*********************************