archiefvorig nr.lopend nr. |
||||
Nummer 15 Jaargang 5 5 juni 2008 |
|
|||||||||||||||||||||||||||||
Vermaak en Genot > Een omweg waard | ||||
Je weet dat ze bewegen, maar ziet het niet | Katharina Kouwenhoven | |||
Enige tijd geleden (Jrg 5, Nr 8) vertelde ik van mijn vergeefse tocht naar Deurne om het werk van Gerrit van Bakel (1943 - 1984) te zien. In museum De Wieger beschikken ze weliswaar over een collectie van Bakels, maar deze werd helaas niet tentoongesteld, ondanks het feit dat Van Bakel net een prijs had toegekend gekregen, de Wittebeen & Bosprijs voor Kunst en Techniek. Ik viste naast het net en dat speet me des te meer omdat ik nooit meer dan twee werken van hem gezien had. Ik stuitte daar een paar jaar geleden min of meer toevallig op bij een bezoek aan de Kunsthal voor een expositie van de bewegende dieren van Theo Jansen, waar ze ergens achteraf in een hoekje waren opgesteld. Geen idee waarom.
Die twee werken hadden een verpletterende indruk op mij gemaakt, niet vanwege hun afmetingen want ze hadden niets van de kermisattracties zoals Tinguely wel maakte en die makkelijk een krap kinderspeelplaatsje kunnen vullen, en ook niet vanwege de heftigheid van de bewegingen die zij produceerden. Objecten van ongeveer mijn eigen lengte, buitengewoon fijnzinnig geconstrueerd en afgewerkt en op zeer bijzondere wijze bewegend, namelijk op nauwelijks zichtbare wijze, vanwege de natuurkracht waarop deze bewegingen gebaseerd waren, het uitzetten en inkrimpen van materiaal als gevolg van de temperatuurverschillen tussen dag en nacht, bijvoorbeeld.
Als dat niet intrigerend is. Was er nog meer van dat werk en waar was dat te zien?
Al zijn werk valt weliswaar te bezichtigen op een aan een webpagina over hem, maar dat is natuurlijk toch behelpen. Je moet het in het 'echt' zien, er omheen kunnen lopen, het bestuderen, want dan dringt pas goed tot je door met wat voor wonderen je te maken hebt.
Toevallig viel kort geleden het blad kM, het tijdschrift met materiaaltechnische informatie over kunst en vormgeving, bij mij in de bus. Dat blad heeft een rubriek Kort&Actueel, waarin tentoonstellingen worden vermeld die je zelden aantreft in de museumagenda van kranten. Een voorbeeld daarvan is de papierbiënnale in Rijswijk. Ja, ook daar heb je een museum en op die papiertentoonstellingen heb ik al menig juweeltje aangetroffen.
Van wat ik nu in die rubriek aantrof, ging mijn hart sneller kloppen. In het Havenkwartier in Deventer vond tot en met 13 april de manifestatie 'Transmissie, technische kunst in het Havenkwartier' plaats. Deze omvatte onder andere in het vmDAVO-gebouw een overzichtstentoonstelling van het werk van Van Bakel. Het was kort dag, want het was vrijdag toen ik het las en zondag zou de tentoonstelling alweer afgesloten worden.
Maar ik kon deze gelegenheid natuurlijk niet zomaar voorbij laten gaan.
En bovendien, het is geen straf om naar Deventer af te reizen en daar van het uitzicht op de IJssel te genieten.
Omdat ik mijn eigen trouwe vierwieler al een tijdje verwaarloosd had reisde ik zondagmiddag 13 april daarom per voiture af naar Deventer, na uitgebreid de plattegrond bestudeerd te hebben. Er was niet veel verkeer op de weg en de reis verliep voorspoedig; na ruim een uur reed ik Deventer binnen en na slechts eenmaal verkeerd gereden te zijn vond ik het vmDAVO-gebouw op een piepklein bedrijventerrein. Dat gebouw is duidelijk een industrieel gebouw, zij het van niet al te grote omvang. Ik begreep dat er een uitgeverij in had gezeten van filatelistische en numismatische artikelen. Ook daar kun je kennelijk je brood mee verdienen. In dat gebouw bevonden zich een paar grote ruimtes, waarvan er twee gevuld waren met werk van Van Bakel. In een andere ruimte trof ik een bar en een grote tafel met koffie en thee en een monitor met de webpagina van Van Bakel en een vriendelijke man die iets met de organisatie te maken had. In een tussenruimte stond een monitor met een interview met Van Bakel.
Zijn werk was verdeeld over twee ruimtes, de grootste met metalen bewegende voorwerpen en een kleinere met voornamelijk stoelen uit zijn, eerdere, multiplex periode. Hier hoorde ook een filmpje bij, waarin hij uitleg gaf over die stoelen. De vorm van die stoelen is rond, maar ze zijn allemaal gemaakt uit één rechthoekige plaat multiplex, die in zijn geheel in die stoelen is opgegaan. Als je dat niet weet, zie je dat niet. Dat is op zichzelf al tamelijk verontrustend, maar er was nog iets anders met die stoelen. Van Bakel had namelijk ontdekt wat de juiste hoek was tussen zitvlak en rugsteun en deze briljante ontdekking wilde hij graag openbaren en aan de man brengen, want het is natuurlijk niet niks om er achter te komen hoe een stoel nu precies ergonomisch in elkaar moet zitten. Er was echter niemand die zijn stoelen, functioneel dus de beste stoelen die er ooit bedacht waren, in productie wilde nemen. Dit was aanleiding voor de briljante redenering dat als stoelen voor de makers niet functioneel hoefden te zijn, stoelen dus eigenlijk niet bestonden.
Die Van Bakel was, zo bleek uit dit filmpje, niet alleen een knappe maar ook bijzonder geestige man. Dat bleek ook uit de commentaren die op de ontwerpen stonden van zijn objecten en uit dat interview dat ooit in zijn atelier had plaatsgevonden. Waar het hem om ging was, vanzelfsprekend, het universum te herscheppen, maar dat was nog niet zo makkelijk. Zijn objecten refereren aan dingen die hij weet, zoals zijn kennis van de uitzetting van metalen, het principe waarop het bewegen van veel van zijn objecten gebaseerd is. Die kennis gaat echter niet verder dan 1870 (!). Eigenlijk zijn zijn machines 'automobielen' die betrekking hebben op 'tijd' en niet op 'beweging'. Dat klopt, want je hebt er geduld voor nodig. Ze zijn ook eigenlijk nooit af, want er kan altijd wel iets aan verbeterd worden. Als ze echter gepresenteerd worden gaan ze een eigen leven leiden. Dan zijn het kunstwerken geworden en geen problemen meer die opgelost moeten worden. Hiermee was het raadselachtige fenomeen van het besluit dat een kunstwerk 'af' is of 'klaar' ook meteen opgelost. En wel op zeer pragmatische wijze.
Er stonden daar een stuk of wat van die prachtige machines. Je weet dat ze (kunnen) bewegen, maar je ziet het niet. Je weet ook volgens welk principe het gebeurt maar je gelooft het niet. Voor mij is dit kunst die onovertroffen geniaal is en ik begrijp ook niet waarom Gerrit van Bakel niet wereldberoemd is. Ik ben zelden geconfronteerd geweest met 'voorwerpen' die mij zoveel deden, al zou ik de emotie die ze teweeg brachten niet kunnen omschrijven. Van Bakel en zijn objecten hebben zich inmiddels diep in mij verankerd. Ik word er zeer gelukkig van maar ook een beetje treurig. Want kun je iemand missen die je nooit gekend hebt? Kun je heimwee hebben naar iets waaraan je nooit deel hebt gehad? Het lijkt er wel op.
**************************
Kijk eens op www.meermanno.nl |
||||
© 2008 Katharina Kouwenhoven | ||||
powered by CJ2 |