 |
|
|
|
|
 |
 |
archiefvorig nr.lopend nr. |
 |
 |
 |
Nummer 14
Jaargang 21
18 april 2024
Nummer 15 verschijnt op
9 mei 2024 |  |
|
| Vermaak en Genot > De wereldliteratuur roept |
delen printen 
terug 
|
|
|
|
|
|
|
Eendenkooien |
Dik Kruithof |
|
|
 Gerard Mast begon in 1970 als districtsambtenaar van Staatsbosbeheer in het District Dokkum. Hij kreeg te maken met landschapsbouw en natuurbehoud, bij voorbeeld het CRM-natuurreservaat ‘De eendenkooi van Ternaard’, die buiten gebruik was, maar nog wel geregistreerd bij het Ministerie van Landbouw en Visserij. Dat betekende dat er op grond van de Jachtwet eenden mochten worden gevangen. Om eenden te kunnen vangen moet de rust rondom de eendenkooi verzekerd zijn, zo mag er binnen een cirkel van 1200 meter rond het middelpunt van de kooi geen verstoring plaatsvinden. Dat heet het afpalingsrecht en in die tijd was dat meestal niet goed meer vastgelegd voor de omliggende percelen.
De eendenkooi van Ternaard lag in de ruilverkaveling Oost- en Westdongeradeel en het werd een van de eerste taken van de districtsambtenaar om deze rechten aan te tonen en veilig te stellen. Mast vond het octrooi voor de aanleg van de kooi uit 1756 in het Ryksargyf, nu Tresoar, in Leeuwarden en slaagde er in om voor alle eendenkooien in deze ruilverkaveling de rechten weer vast te leggen. Uiteindelijk beschreef hij in een boek de geschiedenis van deze kooi.
De eendenkooi van Ternaard bleek de aanzet tot een levenslange hobby die nu een bekroning heeft gekregen in een monumentale uitgave Eendenkooien in Fryslân, 1450-2015. Twee banden op ruim A4 formaat met bijna elfhonderd bladzijden, een uitgave van de Eendenkooi Stichting en de Uitgeverij Noordboek. Het eerste boek omvat een weergave van het wetenschappelijk onderzoek naar alle onderdelen van de eendenjacht. De geschiedenis van ‘de eendenkooi’ vanaf de oudste vondsten uit de vijftiende eeuw, de verspreiding van de ruim 400 in Friesland gevonden kooien, alle benamingen die in gebruik zijn geweest rond de eendenvangst, hoe ze aangelegd werden, welke drie soorten er voorkomen en welke wetten en rechten er zijn vastgelegd. De economische betekenis van de handel in gevangen vogels tot aan een overzicht van de zes poeliers uit Friesland die in 1807 geregistreerd moesten worden in Den Haag. Uit de sociale geschiedenis blijkt dat wie ‘Kooi’ in de achternaam heeft wel een voorouder zal hebben die eendenvanger is geweest. Boek 1 sluit af met het cultureel erfgoed en met overzichten uit schilderkunst, literatuur, muziek en taal.
In het tweede, dikkere, boek zijn gedetailleerde beschrijvingen opgenomen van alle 431 eendenkooien die in Fryslân bekend zijn. De eerste in dat lijstje is de Eendenkooi in Easterein waarvan de oudste vermelding de naam is van een persoon: Jelle Koyfen. Uit latere akten van 1497 en 1499 blijkt dat het gaat om een eendenkooihouder. In 1591 is er nog een proces gevoerd over onder meer het onderhoud van deze kooi. Het perceel is uiteindelijk bij een boerderij terechtgekomen en in de ruilverkaveling Wommels (1984-2002) is het verdwenen. In 2011 is wel door een nieuwe grondeigenaar bedacht dat die oude naam Koyfen ook kon gaan om een koeienweide, maar dat wordt dus tegengesproken door die akten uit de vorige eeuwen en het proces.
Uiteraard worden vergelijkingen gemaakt met de ontwikkelingen in andere provincies, maar ook het buitenland komt aan de orde. Zo wordt de oudste eendenkooi in Duitsland vermeld in het stadsarchief van Torgau, in de deelstaat Saksen. Daar wordt in 1557 gesproken over het herstel van een ‘Entenfang’ bij het door Keurvorst Ernst en zijn broer Albrecht aangelegde karpermeer. Die Hertog Albrecht was in de periode 1498-1500 ‘Erfelijk Potestaat van Friesland’ en zal ze hier dus wel gezien hebben. De eerste vermelding in Engeland gaat over een in 1620 aangelegde eendenkoye in Norfolk. Op bladzij 261 staat een kaartje met de eendenkooien in de Noordfriese Waddenzee, waarvan zes op het eiland Föhr.
-----
Eendenkooien in Fryslân, 1450-2015, twee banden op ruim A4 formaat met bijna elfhonderd bladzijden, is een uitgave van de Eendenkooi Stichting en de Uitgeverij Noordboek.
|
|
|
|
|
 |
|
 |
| Vermaak en Genot > De wereldliteratuur roept |
| Eendenkooien |
Dik Kruithof |
Gerard Mast begon in 1970 als districtsambtenaar van Staatsbosbeheer in het District Dokkum. Hij kreeg te maken met landschapsbouw en natuurbehoud, bij voorbeeld het CRM-natuurreservaat ‘De eendenkooi van Ternaard’, die buiten gebruik was, maar nog wel geregistreerd bij het Ministerie van Landbouw en Visserij. Dat betekende dat er op grond van de Jachtwet eenden mochten worden gevangen. Om eenden te kunnen vangen moet de rust rondom de eendenkooi verzekerd zijn, zo mag er binnen een cirkel van 1200 meter rond het middelpunt van de kooi geen verstoring plaatsvinden. Dat heet het afpalingsrecht en in die tijd was dat meestal niet goed meer vastgelegd voor de omliggende percelen.
De eendenkooi van Ternaard lag in de ruilverkaveling Oost- en Westdongeradeel en het werd een van de eerste taken van de districtsambtenaar om deze rechten aan te tonen en veilig te stellen. Mast vond het octrooi voor de aanleg van de kooi uit 1756 in het Ryksargyf, nu Tresoar, in Leeuwarden en slaagde er in om voor alle eendenkooien in deze ruilverkaveling de rechten weer vast te leggen. Uiteindelijk beschreef hij in een boek de geschiedenis van deze kooi.
De eendenkooi van Ternaard bleek de aanzet tot een levenslange hobby die nu een bekroning heeft gekregen in een monumentale uitgave Eendenkooien in Fryslân, 1450-2015. Twee banden op ruim A4 formaat met bijna elfhonderd bladzijden, een uitgave van de Eendenkooi Stichting en de Uitgeverij Noordboek. Het eerste boek omvat een weergave van het wetenschappelijk onderzoek naar alle onderdelen van de eendenjacht. De geschiedenis van ‘de eendenkooi’ vanaf de oudste vondsten uit de vijftiende eeuw, de verspreiding van de ruim 400 in Friesland gevonden kooien, alle benamingen die in gebruik zijn geweest rond de eendenvangst, hoe ze aangelegd werden, welke drie soorten er voorkomen en welke wetten en rechten er zijn vastgelegd. De economische betekenis van de handel in gevangen vogels tot aan een overzicht van de zes poeliers uit Friesland die in 1807 geregistreerd moesten worden in Den Haag. Uit de sociale geschiedenis blijkt dat wie ‘Kooi’ in de achternaam heeft wel een voorouder zal hebben die eendenvanger is geweest. Boek 1 sluit af met het cultureel erfgoed en met overzichten uit schilderkunst, literatuur, muziek en taal.
In het tweede, dikkere, boek zijn gedetailleerde beschrijvingen opgenomen van alle 431 eendenkooien die in Fryslân bekend zijn. De eerste in dat lijstje is de Eendenkooi in Easterein waarvan de oudste vermelding de naam is van een persoon: Jelle Koyfen. Uit latere akten van 1497 en 1499 blijkt dat het gaat om een eendenkooihouder. In 1591 is er nog een proces gevoerd over onder meer het onderhoud van deze kooi. Het perceel is uiteindelijk bij een boerderij terechtgekomen en in de ruilverkaveling Wommels (1984-2002) is het verdwenen. In 2011 is wel door een nieuwe grondeigenaar bedacht dat die oude naam Koyfen ook kon gaan om een koeienweide, maar dat wordt dus tegengesproken door die akten uit de vorige eeuwen en het proces.
Uiteraard worden vergelijkingen gemaakt met de ontwikkelingen in andere provincies, maar ook het buitenland komt aan de orde. Zo wordt de oudste eendenkooi in Duitsland vermeld in het stadsarchief van Torgau, in de deelstaat Saksen. Daar wordt in 1557 gesproken over het herstel van een ‘Entenfang’ bij het door Keurvorst Ernst en zijn broer Albrecht aangelegde karpermeer. Die Hertog Albrecht was in de periode 1498-1500 ‘Erfelijk Potestaat van Friesland’ en zal ze hier dus wel gezien hebben. De eerste vermelding in Engeland gaat over een in 1620 aangelegde eendenkoye in Norfolk. Op bladzij 261 staat een kaartje met de eendenkooien in de Noordfriese Waddenzee, waarvan zes op het eiland Föhr.
-----
Eendenkooien in Fryslân, 1450-2015, twee banden op ruim A4 formaat met bijna elfhonderd bladzijden, is een uitgave van de Eendenkooi Stichting en de Uitgeverij Noordboek.
|
| © 2021 Dik Kruithof |
|
|
|
|
powered by CJ2 |
|