... de trollen staan al te trappelen van ongeduld

Als Hagenaar ben ik een fan van Johan Remkes want hij heeft mijn woonplaats uit een bestuurlijke impasse gered. Remkes heeft ook als voorzitter van de ‘stikstofcommissie’ volgens mij goed zijn best gedaan. Minder te spreken ben ik over het feit dat zijn ‘Staatscommissie parlementair stelsel’ als een van de zeven speerpunten weer met een referendum komt aankakken.

Ik was net zo blij dat dit kabinet het raadgevend referendum geschrapt had. Het is echter net de film Poltergeist: als je denkt dat alle ellende voorbij is begint het weer in alle heftigheid. De staatscommissie Remkes stelt zelfs een correctief referendum voor.

Waarom referenda mij niet zo’n goed idee lijken werd onlangs treffend geïllustreerd door de heer Sandmann, fractievoorzitter van het Forum voor Democratie in Zuid-Holland. Afgelopen januari was ik aanwezig op een bijeenkomst waar Zuid-Hollandse Statenleden met elkaar van gedachten wisselden over de manier waarop  burgerparticipatie in onze provincie zou moeten worden vormgegeven. Tot mijn verbazing zagen de vertegenwoordigers van het Forum voor Democratie niet zoveel brood in interactieve beleidsvorming. Toen ik zei dat ik dat wat vreemd vond voor een partij die graag alles per referendum regelt, reageerde Matthijs Sandmann met de opmerking dat hij het referendum een paardenmiddel vindt, maar dat het een noodzakelijk instrument is zolang de volksvertegenwoordigers hun werk niet goed doen. Met ‘niet goed doen’ bedoelde hij dat ze er andere standpunten op na hielden dan het Forum.

Sandmann illustreerde met deze opvatting weer eens haarfijn waarom ik tegen referenda ben: het is een instrument voor dwingelanden die niet geneigd of in staat zijn om compromissen te sluiten en die via de band hun gelijk willen halen. In referenda is, net als in de oorlog, de waarheid het eerste slachtoffer zoals tijdens het Oekraïne-referendum bleek. Laten we dit de thierryficering van het referendum noemen: liegen en bedriegen om je mening door te drijven.

Iedereen is voor een referendum, als hij denkt dat hij hem kan winnen. Als men verlies vreest wordt de houding wat ambiguer. Iedereen die ‘Het wonder van de Noord/Zuidlijn’ van Bas Soetenhorst heeft gelezen, zal zich de scene herinneren waarin wethouder Jikkie van der Giessen van pro-referendumpartij D66 de polonaise danst omdat bij het referendum over de aanleg van die metrolijn de opkomstdrempel niet gehaald werd. De meerderheid van de mensen die de moeite hadden genomen om te komen stemmen was, zoals te verwachten bij dit soort onderwerpen, tegen.  Ik meen dat het een ramp voor Amsterdam zou zijn geweest als men zich aan deze uitslag had moeten houden, maar wees dan zo moedig om gewoon te zeggen dat je je niets van zo’n uitspraak aantrekt in plaats van je te verschuilen achter een te lage opkomst. Laten we dit het verjikkieën van het referendum noemen.

De staatscommissie Remkes lijkt op het eerste gezicht voor een verjikkiede referendumwet te pleiten. Een wet kan alleen per referendum worden verworpen als meer dan een derde van de kiesgerechtigden tegen stemt.  (En uiteraard als er meer mensen tegen dan voor stemmen.) Dat lijkt een onmogelijke opgave.

Wat win je hier nu mee? Als het inderdaad een totaal verjikkied instrument is dat nooit tot een verwerping van een wetsvoorstel kan leiden heeft het geen nut. Onderschat echter de thierrificering niet: hoe hoger de drempel des te harder het spel gespeeld zal gaan worden. De internettrollen staan al te trappelen van ongeduld voor de volgende fase van de destabilisatie van Nederland.

Ik heb al eens eerder een beschouwing aan het referendum gewijd in De Leunstoel.  

------
Het plaatje is een 'oudje' van Annemiek Meijer