archiefvorig nr.lopend nr.

Nummer 12
Jaargang 21
21 maart 2024
Nummer 13 verschijnt op
4 april 2024
Vermaak en Genot > De wereldliteratuur roept delen printen terug
Jan Zwartendijk: een rechtvaardige Dik Kruithof

1603VG Zwartendijk1Baltische Zielen van Jan Brokken las ik omdat we van plan waren (dat zijn we nog steeds) om naar de Baltische landen te gaan. Prachtig boek, mijn bewondering en waardering groeit naarmate ik meer van hem lees. Zowel de oudere als de nieuwe zijn erg goed.
In onze vakantie verscheen zijn nieuwste: De Rechtvaardigen. De meeste reacties zag ik pas bij het doorbladeren van de kranten nadat we weer thuis waren. Het boek gaat over Jan Zwartendijk, die in het begin van de Tweede Wereldoorlog directeur was van de Philipsfabriek in Kaunas in Litouwen. Hij kreeg van de ambassadeur een telefoontje met de vraag of hij de nieuwe Nederlandse consul in de toenmalig tijdelijke hoofdstad wilde zijn. Met lichte tegenzin ging hij akkoord.

In de weinige maanden dat hij consul was zou hij een beslissende rol spelen in het leven van duizenden joodse vluchtelingen. Litouwen was toen nog zelfstandig tussen Duitsland, dat in die tijd Polen binnenviel, en Rusland. Veel Poolse en andere Midden-Europese joden probeerden via Litouwen weg te komen uit Europa, maar al snel was de kans op doorreizen heel klein, omdat Amerika en de West-Europese landen de grenzen gesloten hielden voor vluchtelingen. Denk ook aan het witte schip met de zwarte romp, de St Louis, die met bijna duizend vluchtelingen uit Europa naar Cuba vertrok, maar daar aangekomen werden hun visa ongeldig verklaard en wilde geen enkel land hen opnemen. In 1976 is er een film over gemaakt, The voyage of the damned.

In die omstandigheden ontstond een route door Rusland. Zwartendijk zorgde voor een verklaring die bewerkstelligde dat er voor Curaçao geen visum nodig was. Zijn Japanse collega Sugihara vulde dat aan met een doorreisvisum voor Japan. Amerikaanse hulpinstellingen verschaften geld en het Russische reisbureau Intoerist verzorgde de reis via Moskou naar Vladivostok. Jan Brokken ontdekte in de archieven dat de Russen dat deden met instemming van Stalin, om aan geld te komen voor nieuwe wapens. Rusland had met Duitsland het Molotov-Ribbentrop akkoord gesloten, een niet-aanvalsverdrag, met het oogmerk tijd te winnen om de verwachte aanval van de Duitsers te kunnen opvangen.

In1603VG Zwartendijk2 De Rechtvaardigen komt Brokken met veel tot op heden onbekende gegevens, die hij door archiefonderzoek en gesprekken heeft achterhaald. Hij komt tot schattingen van het aantal mensen dat de reis gemaakt heeft, neemt ons mee op de reis naar Kobe, waar de vluchtelingen werden opgevangen. Nadat Japan volledig bondgenoot van de Duitsers was geworden werden de vluchtelingen naar Shanghai gebracht. waar ze de rest van de oorlog in een getto uit moesten zitten.

Jan Zwartendijk heeft nooit geweten hoeveel mensen hij gered heeft. Zelf heeft hij er nooit onderzoek naar willen doen. De mensen die een doorreisverklaring van hem hadden gekregen hebben geen contact opgenomen. Naarmate hij ouder werd ging hij zich meer afvragen wat zijn inspanningen – want hij schreef in bijna twee weken in elk geval ruim tweeduizend visa uit – hadden opgeleverd. Daar kwam nog bij dat toen het Ministerie van Buitenlandse Zaken er achter kwam wat er gebeurd was hij ontboden werd en een reprimande kreeg; dat kwam hard aan.

Zijn zoon Jan was inmiddels al bezig met het stimuleren van onderzoek naar deze vluchtroute en dat heeft ertoe geleid dat er in 1976, vlak na zijn overlijden, een bericht kwam van het Holocaust Research Center. Vijf-en-negentig procent van 'zijn' vluchtelingen blijkt de oorlog te hebben overleefd. In het boek staat ook een aantal van hun verhalen.
 
In het Philips Museum in Eindhoven is een kleine tentoonstelling gewijd aan Jan Zwartendijk. Daar staat de Yad Vashem medaille die hem postuum is toegekend en er is een lovende brief te zien van Bill Clinton, President of The United States. De verhalen van Abram Liwer, Abram Icek Marber en Marcel Weyland worden verteld. En er is te zien dat Willem Alexander aanwezig was bij de onthulling van een mooi kunstwerk voor het gebouw waar hij zetelde als consul. Ik lees net dat Minister Blok zijn excuses heeft aangeboden voor de reprimande.
 
En rechtvaardigen? Dat zijn volgens een legende uit de Talmoed mensen die hun geweten volgen, zo nodig tegen de regels in, om mensen te helpen.

----
De plaatjes zijn van de schrijver


© 2018 Dik Kruithof meer Dik Kruithof - meer "De wereldliteratuur roept" -
Vermaak en Genot > De wereldliteratuur roept
Jan Zwartendijk: een rechtvaardige Dik Kruithof
1603VG Zwartendijk1Baltische Zielen van Jan Brokken las ik omdat we van plan waren (dat zijn we nog steeds) om naar de Baltische landen te gaan. Prachtig boek, mijn bewondering en waardering groeit naarmate ik meer van hem lees. Zowel de oudere als de nieuwe zijn erg goed.
In onze vakantie verscheen zijn nieuwste: De Rechtvaardigen. De meeste reacties zag ik pas bij het doorbladeren van de kranten nadat we weer thuis waren. Het boek gaat over Jan Zwartendijk, die in het begin van de Tweede Wereldoorlog directeur was van de Philipsfabriek in Kaunas in Litouwen. Hij kreeg van de ambassadeur een telefoontje met de vraag of hij de nieuwe Nederlandse consul in de toenmalig tijdelijke hoofdstad wilde zijn. Met lichte tegenzin ging hij akkoord.

In de weinige maanden dat hij consul was zou hij een beslissende rol spelen in het leven van duizenden joodse vluchtelingen. Litouwen was toen nog zelfstandig tussen Duitsland, dat in die tijd Polen binnenviel, en Rusland. Veel Poolse en andere Midden-Europese joden probeerden via Litouwen weg te komen uit Europa, maar al snel was de kans op doorreizen heel klein, omdat Amerika en de West-Europese landen de grenzen gesloten hielden voor vluchtelingen. Denk ook aan het witte schip met de zwarte romp, de St Louis, die met bijna duizend vluchtelingen uit Europa naar Cuba vertrok, maar daar aangekomen werden hun visa ongeldig verklaard en wilde geen enkel land hen opnemen. In 1976 is er een film over gemaakt, The voyage of the damned.

In die omstandigheden ontstond een route door Rusland. Zwartendijk zorgde voor een verklaring die bewerkstelligde dat er voor Curaçao geen visum nodig was. Zijn Japanse collega Sugihara vulde dat aan met een doorreisvisum voor Japan. Amerikaanse hulpinstellingen verschaften geld en het Russische reisbureau Intoerist verzorgde de reis via Moskou naar Vladivostok. Jan Brokken ontdekte in de archieven dat de Russen dat deden met instemming van Stalin, om aan geld te komen voor nieuwe wapens. Rusland had met Duitsland het Molotov-Ribbentrop akkoord gesloten, een niet-aanvalsverdrag, met het oogmerk tijd te winnen om de verwachte aanval van de Duitsers te kunnen opvangen.

In1603VG Zwartendijk2 De Rechtvaardigen komt Brokken met veel tot op heden onbekende gegevens, die hij door archiefonderzoek en gesprekken heeft achterhaald. Hij komt tot schattingen van het aantal mensen dat de reis gemaakt heeft, neemt ons mee op de reis naar Kobe, waar de vluchtelingen werden opgevangen. Nadat Japan volledig bondgenoot van de Duitsers was geworden werden de vluchtelingen naar Shanghai gebracht. waar ze de rest van de oorlog in een getto uit moesten zitten.

Jan Zwartendijk heeft nooit geweten hoeveel mensen hij gered heeft. Zelf heeft hij er nooit onderzoek naar willen doen. De mensen die een doorreisverklaring van hem hadden gekregen hebben geen contact opgenomen. Naarmate hij ouder werd ging hij zich meer afvragen wat zijn inspanningen – want hij schreef in bijna twee weken in elk geval ruim tweeduizend visa uit – hadden opgeleverd. Daar kwam nog bij dat toen het Ministerie van Buitenlandse Zaken er achter kwam wat er gebeurd was hij ontboden werd en een reprimande kreeg; dat kwam hard aan.

Zijn zoon Jan was inmiddels al bezig met het stimuleren van onderzoek naar deze vluchtroute en dat heeft ertoe geleid dat er in 1976, vlak na zijn overlijden, een bericht kwam van het Holocaust Research Center. Vijf-en-negentig procent van 'zijn' vluchtelingen blijkt de oorlog te hebben overleefd. In het boek staat ook een aantal van hun verhalen.
 
In het Philips Museum in Eindhoven is een kleine tentoonstelling gewijd aan Jan Zwartendijk. Daar staat de Yad Vashem medaille die hem postuum is toegekend en er is een lovende brief te zien van Bill Clinton, President of The United States. De verhalen van Abram Liwer, Abram Icek Marber en Marcel Weyland worden verteld. En er is te zien dat Willem Alexander aanwezig was bij de onthulling van een mooi kunstwerk voor het gebouw waar hij zetelde als consul. Ik lees net dat Minister Blok zijn excuses heeft aangeboden voor de reprimande.
 
En rechtvaardigen? Dat zijn volgens een legende uit de Talmoed mensen die hun geweten volgen, zo nodig tegen de regels in, om mensen te helpen.

----
De plaatjes zijn van de schrijver
© 2018 Dik Kruithof
powered by CJ2