archiefvorig nr.lopend nr. Nummer 14 Jaargang 21 18 april 2024 Nummer 15 verschijnt op 9 mei 2024 Vermaak en Genot > Naar de film delen printen terug Soldaatje spelen Hans Knegtmans Soms begrijp ik een film niet helemaal. Ik heb het dan niet over films die niemand begrijpt – het prototypische voorbeeld is het vermaarde arthouse-vehikel Stalker – maar over een film die ogenschijnlijk voor iemand met een redelijke intelligentie goed te volgen moet zijn. Laat me eerst dit stukje rustig inleiden, dan komen we vanzelf bij het probleem. De Israëlische regisseur Samuel Maoz oogstte in 2009 veel lof met zijn debuut Lebanon. Omdat die film zich integraal in een tank afspeelt heb ik die toen aan me voorbij laten gaan. (Onthouden dat ik de schade binnenkort inhaal.) De tweede film waarvoor hij het scenario schreef en die hij regisseert, heet Foxtrot. Winnaar van de Zilveren Leeuw in Venetië, dus dat belooft wat. Het driedelige werk speelt zich achtereenvolgens af in Tel Aviv, op een verlaten legerpost op het platteland, en wederom in Tel Aviv. Architect Michael Feldmann (Lior Ashkenazi) en zijn vrouw Daphna (Sarah Adler) krijgen bezoek van twee militairen. Voordat die überhaupt hun mond opendoen stort Daphna al bewusteloos ter aarde. Dit bezoek kan maar één ding betekenen: hun zoon Jonathan is tijdens de uitoefening van zijn dienstplicht omgekomen. En zo is het ook. Michael behoudt het bewustzijn, maar daar is dan ook alles mee gezegd. Terwijl de bezoekers met weerzinwekkende zakelijkheid hun standaard routinepraatje debiteren, zie je hoe een onbeheersbaar verdriet hem overmant. De empathische huishond, die het baasje wil troosten, krijgt zelfs een onverdiende schop. Het wordt er niet beter op wanneer het condoleanceteam het scenario voor de staatsbegrafenis uiteenzet. Aan platvloerse suggesties is geen gebrek (‘misschien is er bij de gasten wel iemand die gitaar speelt’). Wanneer Michael echter vraagt welke rol het lichaam van het slachtoffer op de plechtigheid moet spelen, geven ze niet thuis. Is er wel een lijk? Met bureaucratische desinformatie slagen de professionals erin deze vraag onbeantwoord te laten. Maoz illustreert het ineenstorten van Michaels leefwereld onder meer met een opname vanaf het plafond van zijn luxueuze appartement. Daardoor lijkt de houten mozaïekvloer wat op een paradoxale (en in dit geval driedimensionale) tekening van Escher, waarop Michael maar nauwelijks op de been kan blijven. Net wanneer we ons afvragen hoe het verder moet met het geplaagde echtpaar, maken de soldaten wederom hun opwachting. Met goed nieuws zelfs: door een administratiefout hebben zij de verkeerde Feldmann bezocht. Niet hun zoon is omgekomen, maar een andere militair met dezelfde naam. Het wekt bij de kijkers geen verwondering dat de bekentenis van die blunder Michael tot razernij brengt. Hij eist dat zijn zoon naar huis wordt gebracht. Nu! Op dit moment! Godverdomme, waar wachten jullie nog op? Einde deel 1. De camera verspringt naar een grenspost van Israël (of Palestina, dat is tegenwoordig niet altijd duidelijk) die bemand wordt door Jonathan Feldmann (Yonaton Shiray) en drie collega’s. Het is daar een dooie boel. De grensovergang wordt bezocht door de spreekwoordelijke anderhalve man en een paardenkop. Balorig slaan ze de tijd stuk met sterke verhalen of zelfs een wetenschappelijk experiment. (Het lijkt erop dat de armoedige barak waarin ze slapen, elke dag schever in de modder komt te staan. Proef op de som: ze leggen een bierblikje op de vloer en klokken, in hoeveel seconden het naar de muur rolt. Inderdaad gaat het iedere keer net wat sneller dan bij de vorige trial.) Ook het douanewerk in engere zin biedt mogelijkheden tot vermaak. Bijvoorbeeld de hefboom open doen voor een passerende kameel. Of – minder braaf – een passerend echtpaar laten wachten in de zeikregen terwijl ze zelf zogenaamd de papieren controleren. Het gezapige schoolreisjeskarakter van de dienstplicht wordt abrupt verstoord wanneer ze een auto met vier jonge Palestijnse feestgangers aanhouden. Het lijken aardige lui te zijn. Het meisje flirt zelfs met een van de soldaten. Door een even onverwacht als begrijpelijk misverstand echter lijkt het alsof de Palestijnen een aanslag willen plegen en dan weten de soldaten wat hun te doen staat: ze schieten de auto inclusief de inzittenden aan flarden. Hun superieuren lossen de materiële en persoonlijke schade op met kenmerkende efficiëntie. Het afsluitende (derde) deel speelt zich weer af in Tel Aviv. Niet meer in de smetteloze ruimte met Escher-motief maar in een groezelig ogende keuken met overal rotzooi, alsof een asociale familie daar haar intrek heeft genomen. Het ruzieachtige gesprek van de echtelieden suggereert dat de man tegenwoordig elders woont, maar we krijgen daar geen verdere informatie over. Intussen vraagt de kijker zich af, wat er met zoon Jonathan is gebeurd. Het laatste wat we van hem zagen was in deel 2, waar hij als enige van het viertal werd meegenomen door een officier. Was dat nadat de legerleiding de ‘administratieve vergissing’ had ontdekt? Je zou denken van wel. Het laatste beeld van de film suggereert dat Jonathan tijdens zijn reis (naar het ouderlijk huis?) slachtoffer is geworden van een fataal verkeersongeluk. In dat geval zou hij dus nu wél overleden zijn. Twee keer ouderlijk verdriet voor de prijs van één. De andere mogelijkheid echter is dat regisseur Maoz de volgorde van de delen 2 en 3 om welke reden dan ook heeft omgekeerd, en dat Jonathan – zoals ieder mens – ‘slechts’ één keer is gestorven, namelijk tijdens de thuisreis. Maar: wat is dan de functie van de ‘administratieve vergissing’ in het verhaal? Waarom een rookgordijn optrekken dat onnodig verwarring sticht? Op de filmsite Rotten Tomatoes trof ik een aantal Engelstalige recensies die – zonder in detail te treden – het non-lineaire karakter van het verhaal benadrukken. Ene Luke Hicks vat op de site birthmoviedeath.com de problematiek als volgt samen (de vertaling komt voor mijn rekening): ‘Maoz levert een onberispelijke prestatie door een non-lineaire vertelling te componeren die net genoeg onthult om ons te laten hypothetiseren over de toedracht, maar niet genoeg om ons zeker te voelen van de juistheid van die hypothese’. Zo is het. Ook A.A. Dowd breekt op de site Movie Review een lans voor enige zelfwerkzaamheid van de kijker: ‘Als we meer zouden zeggen over het  slothoofdstuk van Foxtrot (…) zou dat de ongewone architectuur van Maoz’s non-lineaire vertelling bederven’. Ofwel, een zekere ambiguïteit kan de zeggingskracht van een film ten goede komen. Nou, vooruit dan maar, als Maoz daar gelukkig van wordt. Tot slot iets over de titel Foxtrot. Oudere lezers zullen weten dat dit een dans in vierkwartsmaat is, waarbij de ene danspartner rondjes draait volgens het patroon naar voren, naar rechts, naar achteren en naar links. De partner volgt het tegengestelde patroon, zodat ze evenwijdig over de dansvloer zwieren. Daardoor komen beiden steeds op dezelfde plaats uit als waar ze begonnen zijn. Deze gang van zaken symboliseert, zo lees ik in interviews met de filmmaker, de verhoudingen in Israël en Palestina. (Of het Midden-Oosten in zijn totaliteit, en god weet wat nog meer.) Een ‘non-lineaire vertelling’ was beter af geweest met een minder pretentieuze titel. Maar dat doet niets af aan de spanning. En, ook niet onbelangrijk, we krijgen wel twee keer een heuse foxtrot te zien. Daar hadden, een eeuwigheid geleden, mijn dansschool en ik ons voordeel mee kunnen doen. -------- De plaatjes zijn geselecteerd door de schrijver © 2018 Hans Knegtmans meer Hans Knegtmans - meer "Naar de film" - Vermaak en Genot > Naar de film Soldaatje spelen Hans Knegtmans Soms begrijp ik een film niet helemaal. Ik heb het dan niet over films die niemand begrijpt – het prototypische voorbeeld is het vermaarde arthouse-vehikel Stalker – maar over een film die ogenschijnlijk voor iemand met een redelijke intelligentie goed te volgen moet zijn. Laat me eerst dit stukje rustig inleiden, dan komen we vanzelf bij het probleem. De Israëlische regisseur Samuel Maoz oogstte in 2009 veel lof met zijn debuut Lebanon. Omdat die film zich integraal in een tank afspeelt heb ik die toen aan me voorbij laten gaan. (Onthouden dat ik de schade binnenkort inhaal.) De tweede film waarvoor hij het scenario schreef en die hij regisseert, heet Foxtrot. Winnaar van de Zilveren Leeuw in Venetië, dus dat belooft wat. Het driedelige werk speelt zich achtereenvolgens af in Tel Aviv, op een verlaten legerpost op het platteland, en wederom in Tel Aviv. Architect Michael Feldmann (Lior Ashkenazi) en zijn vrouw Daphna (Sarah Adler) krijgen bezoek van twee militairen. Voordat die überhaupt hun mond opendoen stort Daphna al bewusteloos ter aarde. Dit bezoek kan maar één ding betekenen: hun zoon Jonathan is tijdens de uitoefening van zijn dienstplicht omgekomen. En zo is het ook. Michael behoudt het bewustzijn, maar daar is dan ook alles mee gezegd. Terwijl de bezoekers met weerzinwekkende zakelijkheid hun standaard routinepraatje debiteren, zie je hoe een onbeheersbaar verdriet hem overmant. De empathische huishond, die het baasje wil troosten, krijgt zelfs een onverdiende schop. Het wordt er niet beter op wanneer het condoleanceteam het scenario voor de staatsbegrafenis uiteenzet. Aan platvloerse suggesties is geen gebrek (‘misschien is er bij de gasten wel iemand die gitaar speelt’). Wanneer Michael echter vraagt welke rol het lichaam van het slachtoffer op de plechtigheid moet spelen, geven ze niet thuis. Is er wel een lijk? Met bureaucratische desinformatie slagen de professionals erin deze vraag onbeantwoord te laten. Maoz illustreert het ineenstorten van Michaels leefwereld onder meer met een opname vanaf het plafond van zijn luxueuze appartement. Daardoor lijkt de houten mozaïekvloer wat op een paradoxale (en in dit geval driedimensionale) tekening van Escher, waarop Michael maar nauwelijks op de been kan blijven. Net wanneer we ons afvragen hoe het verder moet met het geplaagde echtpaar, maken de soldaten wederom hun opwachting. Met goed nieuws zelfs: door een administratiefout hebben zij de verkeerde Feldmann bezocht. Niet hun zoon is omgekomen, maar een andere militair met dezelfde naam. Het wekt bij de kijkers geen verwondering dat de bekentenis van die blunder Michael tot razernij brengt. Hij eist dat zijn zoon naar huis wordt gebracht. Nu! Op dit moment! Godverdomme, waar wachten jullie nog op? Einde deel 1. De camera verspringt naar een grenspost van Israël (of Palestina, dat is tegenwoordig niet altijd duidelijk) die bemand wordt door Jonathan Feldmann (Yonaton Shiray) en drie collega’s. Het is daar een dooie boel. De grensovergang wordt bezocht door de spreekwoordelijke anderhalve man en een paardenkop. Balorig slaan ze de tijd stuk met sterke verhalen of zelfs een wetenschappelijk experiment. (Het lijkt erop dat de armoedige barak waarin ze slapen, elke dag schever in de modder komt te staan. Proef op de som: ze leggen een bierblikje op de vloer en klokken, in hoeveel seconden het naar de muur rolt. Inderdaad gaat het iedere keer net wat sneller dan bij de vorige trial.) Ook het douanewerk in engere zin biedt mogelijkheden tot vermaak. Bijvoorbeeld de hefboom open doen voor een passerende kameel. Of – minder braaf – een passerend echtpaar laten wachten in de zeikregen terwijl ze zelf zogenaamd de papieren controleren. Het gezapige schoolreisjeskarakter van de dienstplicht wordt abrupt verstoord wanneer ze een auto met vier jonge Palestijnse feestgangers aanhouden. Het lijken aardige lui te zijn. Het meisje flirt zelfs met een van de soldaten. Door een even onverwacht als begrijpelijk misverstand echter lijkt het alsof de Palestijnen een aanslag willen plegen en dan weten de soldaten wat hun te doen staat: ze schieten de auto inclusief de inzittenden aan flarden. Hun superieuren lossen de materiële en persoonlijke schade op met kenmerkende efficiëntie. Het afsluitende (derde) deel speelt zich weer af in Tel Aviv. Niet meer in de smetteloze ruimte met Escher-motief maar in een groezelig ogende keuken met overal rotzooi, alsof een asociale familie daar haar intrek heeft genomen. Het ruzieachtige gesprek van de echtelieden suggereert dat de man tegenwoordig elders woont, maar we krijgen daar geen verdere informatie over. Intussen vraagt de kijker zich af, wat er met zoon Jonathan is gebeurd. Het laatste wat we van hem zagen was in deel 2, waar hij als enige van het viertal werd meegenomen door een officier. Was dat nadat de legerleiding de ‘administratieve vergissing’ had ontdekt? Je zou denken van wel. Het laatste beeld van de film suggereert dat Jonathan tijdens zijn reis (naar het ouderlijk huis?) slachtoffer is geworden van een fataal verkeersongeluk. In dat geval zou hij dus nu wél overleden zijn. Twee keer ouderlijk verdriet voor de prijs van één. De andere mogelijkheid echter is dat regisseur Maoz de volgorde van de delen 2 en 3 om welke reden dan ook heeft omgekeerd, en dat Jonathan – zoals ieder mens – ‘slechts’ één keer is gestorven, namelijk tijdens de thuisreis. Maar: wat is dan de functie van de ‘administratieve vergissing’ in het verhaal? Waarom een rookgordijn optrekken dat onnodig verwarring sticht? Op de filmsite Rotten Tomatoes trof ik een aantal Engelstalige recensies die – zonder in detail te treden – het non-lineaire karakter van het verhaal benadrukken. Ene Luke Hicks vat op de site birthmoviedeath.com de problematiek als volgt samen (de vertaling komt voor mijn rekening): ‘Maoz levert een onberispelijke prestatie door een non-lineaire vertelling te componeren die net genoeg onthult om ons te laten hypothetiseren over de toedracht, maar niet genoeg om ons zeker te voelen van de juistheid van die hypothese’. Zo is het. Ook A.A. Dowd breekt op de site Movie Review een lans voor enige zelfwerkzaamheid van de kijker: ‘Als we meer zouden zeggen over het  slothoofdstuk van Foxtrot (…) zou dat de ongewone architectuur van Maoz’s non-lineaire vertelling bederven’. Ofwel, een zekere ambiguïteit kan de zeggingskracht van een film ten goede komen. Nou, vooruit dan maar, als Maoz daar gelukkig van wordt. Tot slot iets over de titel Foxtrot. Oudere lezers zullen weten dat dit een dans in vierkwartsmaat is, waarbij de ene danspartner rondjes draait volgens het patroon naar voren, naar rechts, naar achteren en naar links. De partner volgt het tegengestelde patroon, zodat ze evenwijdig over de dansvloer zwieren. Daardoor komen beiden steeds op dezelfde plaats uit als waar ze begonnen zijn. Deze gang van zaken symboliseert, zo lees ik in interviews met de filmmaker, de verhoudingen in Israël en Palestina. (Of het Midden-Oosten in zijn totaliteit, en god weet wat nog meer.) Een ‘non-lineaire vertelling’ was beter af geweest met een minder pretentieuze titel. Maar dat doet niets af aan de spanning. En, ook niet onbelangrijk, we krijgen wel twee keer een heuse foxtrot te zien. Daar hadden, een eeuwigheid geleden, mijn dansschool en ik ons voordeel mee kunnen doen. -------- De plaatjes zijn geselecteerd door de schrijver © 2018 Hans Knegtmans powered by CJ2